Na Aletare​—Me Vakayagataki Beka Ena Sokalou?

E TIKI bibi beka ni nomu sokalou na aletare se icabocabonisoro? E vuqa na lewenilotu ni Veivanua Vakarisito e tiki bibi sara ga ni nodra sokalou na aletare. O sa bau dikeva na ka e tukuna na iVolatabu me baleta na vakayagataki ni aletare e nanumi ni yavutaki mai na icabocabonisoro?

A tara o Noa na imatai ni icabocabonisoro e cavuti ena iVolatabu, me vakacabora kina na isoro manumanu ena gauna a sobu mai kina ena waqa ni veivakabulai ni oti na Waluvu. *​​—Vakatekivu 8:​20.

Ni oti ga na kena vakasesei na vosa mai Pepeli era sa tekivu tete yani na tamata ena vuravura taucoko. (Vakatekivu 11:​1-9) Nodra via vakaceguya nodra gagadre era sucukaya mai mera sokalou, era saga kina e vuqa mera volekati koya na Kalou, ia nira sega ni kilai koya vinaka, era sa qai “vakayayamo” tu ga me vaka e dua na mataboko. (Cakacaka 17:27; Roma 2:​14, 15) Me tekivu mai na gauna i Noa, e levu era tara ga na icabocabonisoro ni nodra dui kalou. Era a vakayagataka na tamata yadua kei na veimatalotu na icabocabonisoro ena nodra sokalou lasu. Nira yawaka na Kalou dina, e so era vakayagataka kina na icabocabonisoro ena ivalavala torosobu nira cabora kina na tamata, era bau wili kina na gone. E so mada ga na tui kei Isireli era vakanadakui Jiova, era tara na nodra icabocabonisoro na kalou lasu me vakataki Peali. (1 Tui 16:​29-​32) Ia, vakacava ga na vakayagataki ni icabocabonisoro ena sokalou dina?

iCabocabonisoro kei na Sokalou Dina e Isireli

Sega wale ga ni o Noa, e so tale ga na tamata yalodina era tara na icabocabonisoro mera qarava kina na Kalou dina o Jiova. O Eparama a tara e so na icabocabonisoro mai Sikemi, dua e volekati Peceli, e Epironi, kei na Ulu i Moraia na vanua a cabora kina e dua na sipi tagane a vakarautaka na Kalou me isosomi kei Aisake. E muri, ratou a tara tale ga ena yalodina o Aisake, Jekope kei Mosese na icabocabonisoro me ratou qarava kina na Kalou.​​—Vakatekivu 12:​6-8; 13:​3, 18; 22:​9-​13; 26:​23-​25; 33:​18-​20; 35:​1, 3, 7; Lako Yani 17:​15, 16; 24:​4-8.

Na gauna a solia kina na Kalou vei ira na Isireli na Lawa, a vakarota mera tara e dua na vale ni Kalou se na valelaca me dauveikauyaki, e kilai tale ga me “vale ni veitavaki,” na vanua e vakarautaki me torovi kina na Kalou. (Lako Yani 39:​ 32, 40) Na valelaca se valeniveitavaki oqo e rua na kena icabocabonisoro. E dua e dau cabo kina na isoro kama e caka ena kau sitimi qai botani ena parasa e tu ena mata ni katuba ni valeniveitavaki, e dau cabori kina na isoro manumanu. (Lako Yani 27:​1-8; 39:39; 40:​6, 29) Na kena ikarua na icabocabo ni ka boi vinaka e caka tale ga mai ena kau sitimi qai botani ena koula, e tiko ena loma ni valeniveitavaki, ena mata ni ilati ena Loqi Tabu Sara. (Lako Yani 30:​1-6; 39:38; 40:​5, 26, 27) E vakamai vakarua ena veisiga na ka boi vinaka ena icabocabonisoro oqo, ena mataka kei na yakavi. (Lako Yani 30:​7-9) Na valenisoro tudei a tara o Tui Solomoni e rua na kena icabocabonisoro, e muria vinaka ga na itaratara ni valeniveitavaki.

“Vale Tabu Dina” kei na iCabocabonisoro iVakatakarakara

Na lawa a solia o Jiova vei ira na Isireli e sega ni kena inaki me idusidusi ga ni nodra bula e veisiga se me vukei ira ena vakacaboisoro kei na masu, e levu tale na ka e vauci kina. E kaya na yapositolo o Paula ni levu na kena ituvatuva e “vakatakarakara,” “vakaivakatayaloyalo,” se “yaloyalo ni veika vakalomalagi.” (Iperiu 8:​3-5; 9:​9, NW; 10:1; Kolosa 2:​17) E rawa nida kaya kina ni vuqa na basoga ni lawa e dusimaki ira na Isireli me yacova nona basika na Karisito. Ia, e vakatakarakarataka tale ga na veika e nakita na Kalou me na mai vakayacori vei Jisu Karisito. (Kalatia 3:​24) Io, na veibasoga ni Lawa kece e tiko na kena ibalebale vakaparofisai. Kena ivakaraitaki na Lami ni Lakosivia, na kena dra era a vakayagataka me ivakatakilakila ni nodra vakabulai na Isireli, e vakatakarakarataki Jisu Karisito. O koya sara ga na “Lami ni Kalou, ko koya sa kauta tani na nodrai valavala ca na kai vuravura,” ni a sovaraka nona dra meda sereki kina mai na ivalavala ca.​​—Joni 1:​29; Efeso 1:7.

E vuqa na ka me baleta na valeniveitavaki kei na valenisoro e vakatayaloyalotaka na veika vakayalo. (Iperiu 8:5; 9:​23) A vola o Paula na “vale tabu dina, sa sega ni tara na tamata, sa tara ga na Turaga.” E tomana: “Sa lako mai na Karisito, a sa bete levu e na ka vinaka ena muri mai, e na vale tabu levu ka uasivi cake na kena vinaka, e sega ni tara e na liga, ni sa sega ni caka vakakina.” (Iperiu 8:2; 9:​11) “Na vale tabu levu ka uasivi cake na kena vinaka” oya na ituvatuva ni sokalou ena valenisoro levu vakayalo i Jiova. Na vosa e vakayagataka na iVolatabu e vakaraitaka ni valenisoro levu vakayalo oya na ituvatuva e rawa kina vua na tamata me torovi Jiova ena vuku ni isoro i Jisu Karisito.​​—Iperiu 9:​2-​10, 23-​28.

Noda vulica mai na Vosa ni Kalou ni so na ituvatuva kei na ivakatagedegede ena Lawa e vakatakarakarataka na veika e cecere cake vakayalo, ena tara cake na noda vakabauta ni uqeti dina vakalou na iVolatabu. Eda na doka da taleitaka tale ga kina na vuku vakalou e tu ena iVolatabu.​​—Roma 11:33; 2 Timoci 3:​16.

E tiko tale ga na ibalebale vakaparofisai ni icabocabonisoro kama. E kena irairai ni vakatayaloyalotaka na veika e nakita na Kalou se na nona tu vakarau me ciqoma na isoro uasivi i Jisu.​​—Iperiu 10:​1-​10.

E muri, a qai vola o Paula ena nona ivola vei ira na Iperiu: “Sa dua na nodai cabocabo-ni-soro, sa sega ni dodonu me kana kina ko ira sa qarava na vale tabu.” (Iperiu 13:10) Na icabocabonisoro cava a vakaibalebaletaka tiko o Paula? E vakaibalebaletaka tiko beka na kena e sa kilai tu ena gauna oqo me aletare?

Era nanuma e vuqa na lotu Katolika ni icabocabonisoro e cavuti tiko ena Iperiu 13:10 e vakaibalebaletaka na aletare e dau vakayagataki ena Ukarisitia, oya na “sakaramede” e tukuni ni dau vakavoui kina na isoro i Jisu ena gauna ni Misa. Ia, o rawa ni raica mai na ka e  tukuna o Paula ni a sega ni vakaibalebaletaka tiko na icabocabonisoro dina. Era duavata tale ga ena vakasama oya e so na vuku. E kaya e dua na bete e lewe ni ito iesu, o Giuseppe Bonsirven, “oqo e duavata kei na vosa vakaibalebale kece e kune ena ivola [na Iperiu].” E tomana: “Ena vakasama vakalotu na vosa ‘cabocabo-ni-soro’ e sega ni dau vakaibalebaletaka na icabocabonisoro dina. Tekivu vei Irenaeus qai vakauasivi sara na nodrau gauna o Tertullian kei St. Cyprian, sa qai veisau na kena ibalebale me dusia na ukarisitia, vakabibi na kena teveli.”

E tukuna e dua na ivola ni Katolika ni a tete na vakayagataki ni aletare ena gauna ni “veiliutaki nei Constantine” kei na kedra “taravaki na veivalenilotu lelevu.” E kaya na ivola Rivista di Archeologia Cristiana (Christian Archaeology Review): “E macala ni a sega na ivakadinadina ni a dua tu na vanua me vakayacori kina vakatabakidua na sokalou ena imatai kei na ikarua ni senitiuri, e dau caka ga na sokalou ena so na rumu ni vale vakaitaukei . . . , ni oti ga na sokalou, sa na vakayagataki tale na rumu ena kena ivakavakayagataki makawa ga.”

Nona Vakayagataka na Aletare o Lotu ni Veivanua Vakarisito

E kaya e dua na ivola ni Katolika na La Civiltà Cattolica ni “sega wale ga ni vanua vakamareqeti duadua ni valenilotu na aletare, e ka vakamareqeti tale ga ena Lotu.” Ia, a sega vakadua ni tukuna o Jisu Karisito me vakayagataki ena sokalou na aletare se icabocabonisoro, a sega tale ga ni vakaroti ira nona tisaipeli mera cakava vaka kina. Na icabocabonisoro e cavuta o Jisu ena Maciu 5:​23, 24 kei na so tale na vanua e dusia tiko na nodra ivalavala ni sokalou takalevu na Jiu, ia a sega ni tukuna me ratou vakayagataka na nona imuri na icabocabonisoro ena nodratou sokalou.

A vola e dua na daunitukutuku makawa ni Mereke o George Foot Moore (1851-​1931): “A sega ni bau veisau na ivalavala ni nodra sokalou na lotu Vakarisito, ia ni toso na gauna sa sosomitaki na ivalavala rawarawa ni qaravi Kalou a cavuta o Justin ena lomadonu ni ikarua ni senitiuri ena dua na kena mataqali e vutucoqa ena veika vereverea qai veivakadrukai.” Na levu kei na vereverea ni nodra qaravi Kalou na lotu Katolika kei na nodra veisoqo e so vakalotu e sa yaco kina me dua sara ga na lesoni e vulici ena Koronivuli ni lotu Katolika. E tomana o Moore: “Na vakaverevereataki ni sokalou e sa laurai ena veibasoga ni veiqaravi kece vakalotu. Sa qai mai veivakamuai ga vakalevu na Veiyalayalati Makawa ni nanumi ni o ira na iliuliu ni lotu Vakarisito era isosomi ni matabete makawa vakajiu. Nona isulu totoka na bete levu vakajiu, na nodra iovi ni veiqaravi na vo ni bete, na lokomi ni veika e caka, na nodra matasere totoka na Livai, na kubou ni ka boi vinaka ni cagina mai ena kena itutu​​—sa lai nanumi kina ni oqo e yavu ni ivalavala ni sokalou. Sa rauta, me nanuma o lotu ni dodonu vinaka na nona vakamuria na ivalavala ni sokalou ni gauna makawa vakajiu.”

O na rairai kurabui beka mo kila ni vuqa na ivalavala ni sokalou, na soqo ni lotu, na isulu ni bete, kei na so tale na ka era dau vakayagataka e vuqa na lotu e sega ni yavutaki ena ivakavuvuli vakarisito ni Kosipeli, ia oqori e nodra ivakarau ni sokalou na Jiu kei ira na lotu butobuto. E kaya na Enciclopedia Cattolica ni “vakatotomuria” na lotu Katolika “na vakayagataki ni aletare mai na lotu Vakajiu qai vakatikina mai na lotu butobuto.” A vola o Minucius Felix e dua e dau tokoni ira na lotu Vakarisito ena ikatolu ni senitiuri S.K. ‘ni sega na nodra valenisoro se na nodra aletare’ na lotu Vakarisito. E tukuna tale ga na encyclopedic dictionary na Religioni e Miti (Na Lotu kei na iTukuni): “Era sega ni dau vakayagataka na icabocabonisoro se aletare na lotu Vakarisito taumada, me rawa ni vakaduiduitaki ira mai na lotu Vakajiu kei na lotu butobuto.”

Me vaka ni yavutaki na lotu Vakarisito ena ivakavuvuli e dodonu me ciqomi qai bulataki e veisiga ena veivanua kece ga, ena sega gona ni gadrevi e dua na koro tabu e vuravura se me dua na valenisoro e tu kina na icabocabonisoro se aletare, se dua na bete e vakaitutu qai kilaitani nona isulusulu. A kaya o Jisu: “Ena lako mai na gauna dou na sega ni lotu kina vei Tamada, e na ulu-ni-vanua oqo, se mai Jerusalemi. . . . era na lotu vakayalo ka vakaidina vei Tamada ko ira sa lotu dina.” (Joni 4:​21, 23) Na vereverea ni nodra ivakarau ni sokalou kei na kena vakayagataki na aletare ena vuqa na lotu, era sa lecava kina na ivalavala a tukuna o Jisu me sokaloutaki kina na Kalou dina.

[iVakamacala e ra]