Μετάβαση στο περιεχόμενο

6 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018
ΚΑΖΑΚΣΤΑΝ

441 Μέρες Φυλάκισης—Συνέντευξη με τον Τεϊμούρ και τη Μαφίζα Αχμέντοφ

441 Μέρες Φυλάκισης—Συνέντευξη με τον Τεϊμούρ και τη Μαφίζα Αχμέντοφ

Έπειτα από την επίσημη χάρη που έλαβε από τον πρόεδρο του Καζακστάν Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, ο αδελφός Τεϊμούρ Αχμέντοφ αφέθηκε ελεύθερος στις 4 Απριλίου 2018. Ο αδελφός ήταν φυλακισμένος συνολικά 441 μέρες. Οι αρχές τον είχαν συλλάβει επειδή απλώς μετέδιδε τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις σε άλλους.

Λίγο μετά την αποφυλάκιση του Τεϊμούρ, το Διεθνές Γραφείο Ενημέρωσης (OPI) των παγκόσμιων κεντρικών γραφείων των Μαρτύρων του Ιεχωβά στο Γουόργουικ της Νέας Υόρκης μίλησε με τον ίδιο και τη σύζυγό του Μαφίζα, οι οποίοι έχουν πλέον επιστρέψει στο σπίτι τους στην Αστάνα, την πρωτεύουσα του Καζακστάν. Ακολουθεί το συντομευμένο κείμενο της απομαγνητοφωνημένης συζήτησης. Έγινε επιμέλεια του κειμένου για λόγους σαφήνειας.

OPI: Αρχικά, θα θέλαμε να μάθουμε περισσότερα πράγματα για σένα, αδελφέ Αχμέντοφ. Πότε έγινες Μάρτυρας του Ιεχωβά;

Τεϊμούρ Αχμέντοφ: Βαφτίστηκα στις 9 Οκτωβρίου 2005. Προτού γνωρίσω την αλήθεια ήμουν άθεος. Επί πολλά χρόνια, δεν πίστευα σε κανέναν και σε τίποτα. Αργότερα, όταν η γυναίκα μου άρχισε μελέτη, είχα περιέργεια για τις συζητήσεις που έκανε με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά. Στεκόμουν πίσω από την πόρτα και κρυφάκουγα τις συζητήσεις τους.

Όταν έμαθα τι μελετούσαν, άρχισα να ενδιαφέρομαι γιατί μιλούσαν μόνο για θετικά και καλά πράγματα. Τελικά, οι Μάρτυρες μου γνώρισαν τον αδελφό Βεσλάβ, ο οποίος καταγόταν από την Πολωνία αλλά υπηρετούσε στο Καζακστάν. Στην πρώτη μας συζήτηση, του είπα: “Θα σου κάνω μόνο μία ερώτηση. Αν με καλύψει η απάντησή σου, θα γίνουμε φίλοι και θα συνεχίσουμε τις συζητήσεις μας. Αν όμως δεν μου αρέσει η απάντησή σου, χωρίς παρεξήγηση, δεν θα συνεχίσουμε τις συζητήσεις μας”. Κατόπιν ρώτησα τον αδελφό Βεσλάβ ποια είναι η κατάσταση των νεκρών. Εκείνος άνοιξε τη Γραφή στο εδάφιο Εκκλησιαστής 9:5 και είπε: “Διάβασε αυτό το εδάφιο και θα μάθεις ποια είναι η κατάστασή τους”. Μόλις διάβασα το εδάφιο, κατάλαβα ότι είχα βρει την αλήθεια. Συμφώνησα να ξαναβρεθούμε και να μελετήσουμε τη Γραφή.

Μελέτησες λοιπόν τη Γραφή και τελικά βαφτίστηκες το 2005.

Τώρα ας περάσουμε στα γεγονότα πριν από τη σύλληψή σου. Τον Μάιο του 2016, συναντήθηκες με μια ομάδα αντρών που ισχυρίζονταν ότι ενδιαφέρονται για τα πιστεύω των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Μέσα σε λίγους μήνες, συναντήθηκες αρκετές φορές μαζί τους και κάνατε συζητήσεις μέσα από τη Γραφή. Όταν σκέφτεσαι αυτές τις συζητήσεις, υπήρχε κάτι που είπαν ή έκαναν το οποίο σου φάνηκε ύποπτο;

TA: Ναι, τους είπα ότι οι Γραφικές μελέτες όπως αυτή συνήθως διεξάγονται με κάθε άτομο ξεχωριστά και όχι ομαδικά. Τους πρότεινα να μελετήσω ξεχωριστά με τον καθέναν, αλλά κάθε φορά που το πρότεινα εκείνοι αρνούνταν και έλεγαν ότι τους άρεσαν οι ομαδικές συζητήσεις. Επίσης, κάποιες φορές προσκαλούσαν και άλλους να παρευρεθούν στη μελέτη και μου ζητούσαν να επαναλάβω αυτά που είχαμε συζητήσει στην προηγούμενη επίσκεψη.

Μαφίζα Αχμέντοβα: Μια φορά πήγα και εγώ στη μελέτη τους. Πρόσεξα ότι μιλούσαν και για άλλες θρησκείες, παρότι έκαναν μελέτη αρκετό καιρό. Πρόσεξα επίσης ότι το διαμέρισμα όπου έμεναν ήταν πιο ακριβό από αυτά στα οποία μένουν οι περισσότεροι φοιτητές. Σχολίασα το ότι ζούσαν πολύ άνετα για φοιτητές. Φάνηκε καθαρά ότι ένιωσαν άβολα με τα σχόλιά μου. Όταν φεύγαμε, πήραν στην άκρη τον Τεϊμούρ και, ενώ εγώ περίμενα έξω, του είπαν να μη με ξαναφέρει στη μελέτη.

Πότε κατάλαβες ότι οι άντρες με τους οποίους μελετούσες δεν ενδιαφέρονταν για τους Μάρτυρες του Ιεχωβά αλλά στην πραγματικότητα συνεργάζονταν με τη μυστική αστυνομία του Καζακστάν, την Επιτροπή Εθνικής Ασφάλειας (KNB);

TA: Έμαθα ότι συνεργάζονταν με την ΚΝΒ κατά τη διάρκεια της δίκης.

Πώς αντέδρασες όταν σε συνέλαβαν και αργότερα σε κατηγόρησαν για «υποδαύλιση θρησκευτικής διαμάχης» και ισχυρισμό «[θρησκευτικής] ανωτερότητας»;

TA: Ειλικρινά, όταν με συνέλαβαν, νόμιζα ότι θα με συνόδευαν, όπως είπαν, μέχρι το αστυνομικό τμήμα για να διευκρινιστεί το ζήτημα και μετά θα με άφηναν ελεύθερο. Ήμουν έτοιμος να υπερασπιστώ τον εαυτό μου και να εξηγήσω τι συζητούσα μαζί τους.

Με εξέπληξε η τροπή των γεγονότων, αλλά δεν φοβόμουν. Οι κατηγορίες περί υποδαύλισης θρησκευτικού μίσους και εξτρεμισμού ήταν μεγάλη έκπληξη για μένα. Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά είναι άνθρωποι που μεταδίδουν τη γνώση τους για τον Ιεχωβά και ποτέ δεν έχουν προωθήσει μίσος ή διαμάχες. Ήμουν απόλυτα βέβαιος ότι ήμουν αθώος και ότι ο Ιεχωβά θα με στήριζε. Δεν κρύβω ότι ανησυχούσα, αλλά θυμόμουν τη συμβουλή της Γραφής “να ρίχνετε κάθε ανησυχία σας πάνω [στον Ιεχωβά], επειδή αυτός ενδιαφέρεται για εσάς”.—1 Πέτρου 5:7.

Αργότερα, στις 2 Μαΐου 2017, αφού έμεινες προφυλακισμένος πάνω από τρεις μήνες, ένα περιφερειακό δικαστήριο στην Αστάνα σε καταδίκασε σε πενταετή φυλάκιση και επιπλέον σου απαγόρευσε να συμμετέχεις για τρία χρόνια σε δραστηριότητες Βιβλικής εκπαίδευσης. Πώς σε επηρέασε αυτή η ετυμηγορία;

TA: Όταν το δικαστήριο ανακοίνωσε την απόφασή του, αποδέχτηκα το γεγονός ότι θα πρέπει να εκτίσω ολόκληρη την ποινή αν χρειαστεί. Σκεφτόμουν: “Αν αυτό είναι δοκιμασία, τότε ο Ιεχωβά ελέγχει πόσο θα διαρκέσει και ξέρει πότε θα τερματιστεί”. Ήμουν αποφασισμένος να περιμένω όσο χρειαζόταν.

Το σωφρονιστικό κατάστημα στην πόλη Παβλοντάρ του Καζακστάν, όπου ήταν φυλακισμένος ο αδελφός Αχμέντοφ.

Ξέρουμε όμως ότι, τον καιρό που ήσουν στη φυλακή, πάλευες με ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας. Σωστά;

TA: Ναι, ήμουν άρρωστος και έκανα θεραπείες πριν φυλακιστώ. Όταν με συνέλαβαν, οι θεραπείες διακόπηκαν και η ασθένειά μου άρχισε να επιδεινώνεται.

Μαφίζα, πώς ένιωθες εκείνο το διάστημα;

MA: Ήμουν τρομοκρατημένη και πάρα πολύ στενοχωρημένη. Μου ήταν δύσκολο ακόμη και να πάρω αποφάσεις μετά τη φυλάκιση του Τεϊμούρ εφόσον τα 38 χρόνια που είμαστε παντρεμένοι δεν μείναμε ποτέ χώρια. Αλλά ο Τεϊμούρ με παρηγορούσε: “Μην ανησυχείς! Ο Ιεχωβά θα μας δώσει για αυτά τα 5 χρόνια που θα είμαστε χώρια άλλα 25 χρόνια—ακόμη και σε αυτό το σύστημα πραγμάτων!”

Τι άλλο σε βοήθησε το διάστημα που ο άντρας σου ήταν στη φυλακή;

MA: Οι αδελφοί και οι αδελφές με βοήθησαν πολύ. Όταν ο Τεϊμούρ μπήκε στη φυλακή, ειλικρινά πίστευα ότι όλοι θα φοβούνταν να με επισκεφτούν εξαιτίας των συνθηκών που σχετίζονταν με τη σύλληψη του Τεϊμούρ. Η ΚΝΒ παρακολουθούσε το σπίτι μας και τις δραστηριότητές μας.

Αλλά μια μέρα, με επισκέφτηκε ένας πρεσβύτερος με τη γυναίκα του και αυτό μου έδωσε τεράστια ενθάρρυνση. Όταν τους ρώτησα: “Δεν φοβάστε που ήρθατε εδώ;” εκείνοι απάντησαν: “Γιατί να φοβηθούμε; Στις μέρες μας, η αστυνομία μπορεί να μας εντοπίσει μέσω των τηλεφώνων μας. Αν λοιπόν θέλουν, θα μας βρουν πανεύκολα”.

Σε μια ποιμαντική επίσκεψη, οι πρεσβύτεροι με ενθάρρυναν να μην αφήσω τη δοκιμασία να με καταρρακώσει και να είμαι πνευματικά ισχυρή.

Τεϊμούρ, τι σε βοήθησε να υπομείνεις αυτή τη δοκιμασία και να παραμείνεις θετικός;

Ο αδελφός Αχμέντοφ αλυσοδεμένος σε κρεβάτι νοσοκομείου στο Αλμάτι λίγο πριν από την αποφυλάκισή του. Αν και αρχικά του στέρησαν την ιατρική περίθαλψη, οι αρχές τού επέτρεψαν να κάνει θεραπεία όταν η κατάσταση της υγείας του χειροτέρεψε.

TA: Η προσευχή στον Ιεχωβά! Κάθε μέρα προσευχόμουν για κατεύθυνση, κατανόηση και δύναμη ώστε να παραμείνω χαρούμενος, όσιος και πιστός σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση. Ήταν ολοφάνερο ότι εκείνος απαντούσε στις προσευχές μου. Με στήριζε, και δεν ένιωθα μόνος μου στη φυλακή.

Επίσης, με βοήθησε και η ανάγνωση της Γραφής. Σε μια από τις φυλακές, μπορούσα να έχω συνεχώς Αγία Γραφή. Σε μια άλλη φυλακή, υπήρχε Γραφή στη βιβλιοθήκη της φυλακής και μπορούσα να πηγαίνω και να τη διαβάζω μία φορά την εβδομάδα.

Θυμόμουν επίσης τα λόγια του αδελφού που μου έκανε Γραφική μελέτη. Μου έλεγε ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε. Θυμάμαι που τον ρώτησα: “Γιατί δεν πρέπει να φοβάμαι; Και αν η δυσκολία είναι μεγάλη και τρομακτική;” Μου είπε ότι ο Ιεχωβά δεν θα επιτρέψει να δοκιμαστούμε πέρα από αυτό που αντέχουμε και θα μας δώσει τη δύναμη για να υπομείνουμε οποιαδήποτε δοκιμασία. (1 Κορινθίους 10:13) Ενόσω λοιπόν ήμουν στη φυλακή, δεν ξέχασα αυτή τη Γραφική σκέψη.

Πώς ένιωσες όταν έμαθες ότι η αδελφότητά μας γνώριζε την κατάστασή σου και ότι οι αδελφοί και οι αδελφές σε όλο τον κόσμο προσεύχονταν για σένα;

TA: Ασφαλώς ένιωσα ότι ήταν το χέρι του Ιεχωβά επειδή η οργάνωση ανήκει σε εκείνον. Αυτό με διαβεβαίωσε ότι δεν θα με εγκατέλειπαν και ότι κάποια μέρα ο Ιεχωβά θα με έσωζε.

Ομολογώ ότι η φυλακή ήταν ο μεγαλύτερος φόβος μου. Έτρεμα τις φυλακές. Όταν διάβαζα για αδελφούς που ήταν στη φυλακή, προσευχόμουν στον Ιεχωβά: “Ιεχωβά, σε παρακαλώ, οτιδήποτε εκτός από φυλακή!” Ταυτόχρονα όμως, είχα μια πολύ έντονη επιθυμία να επισκεφτώ άτομα που ήταν στη φυλακή και να τους μιλήσω για την αλήθεια. Όταν ρώτησα αν θα μπορούσα να συμμετάσχω στη μαρτυρία σε φυλακές, οι αδελφοί μού εξήγησαν ότι εκείνον τον καιρό δεν είχαμε άδεια να επισκεπτόμαστε φυλακές στο Καζακστάν. Όταν λοιπόν βρέθηκα στη φυλακή, είχα ανάμεικτα συναισθήματα. Από τη μία, φοβόμουν. Από την άλλη όμως, ένιωθα ότι το όνειρό μου να κηρύξω σε φυλακισμένους θα πραγματοποιούνταν.

Σου δόθηκε ευκαιρία να δώσεις μαρτυρία σε κάποιους όσο ήσουν στη φυλακή;

TA: Ναι. Σε μια περίπτωση, με φώναξε στο γραφείο του ένας αξιωματικός που ήθελε να μου μιλήσει. Όταν πήγα, μου είπε: “Ξέρω ότι είσαι Μάρτυρας του Ιεχωβά, γι’ αυτό μη διανοηθείς να μου κάνεις κήρυγμα!” Εγώ του απάντησα: “Δεν έχω τέτοια πρόθεση”. Τότε με ρώτησε: “Ποιο είναι το όνομα του Θεού;” Εγώ είπα: “Το όνομα του Θεού είναι Ιεχωβά”. Εκείνος είπε μετά: “Τότε ποιος είναι ο Ιησούς; Δεν είναι ο Θεός;” Εγώ απάντησα: “Όχι, είναι ο γιος του Θεού”. Μετά ρώτησε: “Τότε γιατί οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί πιστεύουν ότι είναι ο Θεός;” Και εγώ του είπα: “Αυτούς να ρωτήσετε”.

Σε μια άλλη περίπτωση, μπόρεσα να μιλήσω σε 40 και πλέον άτομα ταυτόχρονα. Είχε έρθει στη φυλακή μια ψυχολόγος για να επισκεφτεί τους κρατουμένους. Συζητούσαμε για τον γάμο και μας ρώτησε τι άποψη έχουμε για την πολυγαμία. Όλοι είχαμε την ευκαιρία να πούμε την άποψή μας.

Όταν έφτασε η σειρά μου, είπα ότι δεν είχα προσωπική άποψη, αλλά ήθελα να αναφέρω την άποψη που έχει ένα άλλο πρόσωπο γύρω από αυτό το θέμα. Κατόπιν είπα: «Γι’ αυτό, ο άνθρωπος θα αφήσει τον πατέρα του και τη μητέρα του και θα προσκολληθεί στη γυναίκα του, και θα γίνουν μία σάρκα». (Γένεση 2:24) Η ψυχολόγος ρώτησε: “Τίνος είναι αυτή η άποψη;” Και εγώ απάντησα: “Είναι η άποψη του Ιεχωβά Θεού, ο οποίος δημιούργησε τους ανθρώπους. Μιλάει μόνο για δύο άτομα, όχι περισσότερα”.

Μετά με ρώτησε: “Υπάρχουν άλλοι λόγοι για τους οποίους θεωρείς ότι ένας άντρας πρέπει να έχει μόνο μία γυναίκα;” Ανέφερα το εδάφιο Ματθαίος 7:12, όπου λέει: «Όλα όσα θέλετε λοιπόν να κάνουν οι άλλοι σε εσάς πρέπει να κάνετε και εσείς σε αυτούς». Κατόπιν είπα: “Αυτά είναι λόγια του Ιησού. Ρωτήστε παρακαλώ τους κυρίους που κάθονται εδώ στην αίθουσα αν θα τους άρεσε να μοιράζονται τη γυναίκα τους με κάποιον άλλον. Αν οι άντρες δεν θέλουν να έχει η γυναίκα τους και άλλον σύζυγο, τότε σίγουρα και οι γυναίκες δεν θέλουν να έχει ο άντρας τους πολλές συζύγους”. Η ψυχολόγος είπε ότι, από όλες τις απαντήσεις, της άρεσε περισσότερο η δική μου.

Πόσο ενθαρρυντικό είναι το ότι, παρά τις δύσκολες περιστάσεις σου, βρήκες ευκαιρίες να κηρύξεις σε άλλους!

Αφού τα δικαστήρια απέρριψαν τις πολλές προσφυγές που έγιναν για την αποφυλάκισή σου, περιλαμβανομένης της προσφυγής στο Ανώτατο Δικαστήριο του Καζακστάν, φαινόταν ότι από νομική άποψη είχαν εξαντληθεί όλες οι επιλογές.

Παρ’ όλα αυτά, σου δινόταν η ευκαιρία να αποφυλακιστείς αν υπέγραφες ένα έντυπο ομολογίας. Θέλεις να μας πεις για αυτή την ευκαιρία και γιατί αρνήθηκες να υπογράψεις;

TA: Είναι αλήθεια ότι μου έκαναν αρκετές φορές αυτή την πρόταση. Αν και φαινόταν σαν πράξη καλοσύνης, στην πραγματικότητα το έγγραφο δήλωνε ότι ήμουν ένοχος για τις κατηγορίες εναντίον μου και ότι ζητώ συγνώμη για τις πράξεις μου. Αργότερα, μου έδωσαν την επιλογή να γράψω εγώ μια ομολογία και να ζητήσω χάρη. Οι αρχές μού είπαν να γράψω ότι ήταν λάθος που μιλούσα σε άλλους για τα πιστεύω μου, ότι τώρα λυπόμουν για τις πράξεις μου και ότι ζητούσα να αποφυλακιστώ επειδή είχα προβλήματα υγείας.

Αρνήθηκα όλες αυτές τις ομολογίες ενοχής και είπα στις αρχές ότι προτιμούσα να μείνω στη φυλακή με καθαρή συνείδηση παρά να αποφυλακιστώ με ένοχη.

Εκτιμούμε πολύ το παράδειγμα πίστης που έθεσες και το ότι αρνήθηκες να παραβιάσεις τη συνείδησή σου.

Τελικά όμως υπήρξε μια αναπάντεχη τροπή των γεγονότων. Θα μπορούσες να μας πεις πώς έμαθες ότι θα λάβεις χάρη και θα αποφυλακιστείς;

TA: Μια μέρα ήρθε στο δωμάτιο του νοσοκομείου ένας φρουρός και με ενημέρωσε ότι είχα τηλεφώνημα. Θυμάμαι ότι αναρωτιόμουν: “Ποιος να είναι;” Όταν σήκωσα το ακουστικό, μια κυρία μού συστήθηκε και μου είπε ότι θα ερχόταν να με βγάλει από τη φυλακή. Δεν ήξερα πώς να αντιδράσω στο τηλεφώνημα. Μόλις λοιπόν έκλεισε το τηλέφωνο, αποφάσισα να το πω στον γιο μου μιας και δεν ήθελα να σοκάρω τη γυναίκα μου με τα νέα ή να τις δώσω ψεύτικες ελπίδες.

Μόλις έκλεισα το τηλέφωνο, ο φρουρός με ρώτησε: “Τι σου είπαν στο τηλέφωνο;” Του είπα ότι κάποιος πρέπει να μου κάνει πλάκα, εφόσον η γυναίκα στο τηλέφωνο μόλις μου είπε ότι έρχεται να με βγάλει από τη φυλακή.

Ο Μαρκ Σάντερσον, μέλος του Κυβερνώντος Σώματος, με τον Τεϊμούρ και τη Μαφίζα Αχμέντοφ λίγο μετά την αποφυλάκιση του αδελφού Αχμέντοφ.

Ο φρουρός απάντησε ότι δεν μου έκανε πλάκα και ότι αυτό που μου είπε ήταν αλήθεια.

Μαφίζα, πώς αντέδρασες ότι έμαθες αυτά τα συναρπαστικά νέα;

MA: Όταν ο γιος μου μού είπε τα νέα, νόμιζα και εγώ ότι μας έκαναν πλάκα. Περιμέναμε πολύ καιρό να ακούσουμε αυτά τα νέα!

Φανταζόμαστε πώς πρέπει να νιώσατε και οι δύο όταν ξανασμίξατε έναν χρόνο μετά τη σύλληψη του Τεϊμούρ!

Τώρα, κοιτώντας πίσω, τι μάθατε από αυτή τη δοκιμασία της πίστης σας;

MA: Θυμάμαι που έκλαιγα για την κατάσταση του αδελφού Μπαχράμ [Χεμντέμοφ] και της [αδελφής] Γκουλτζιρά Χεμντέμοβα. [Ο αδελφός Χεμντέμοφ συνελήφθη τον Μάρτιο του 2015 από τις αρχές στο Τουρκμενιστάν. Στις 19 Μαΐου 2015, καταδικάστηκε σε φυλάκιση τεσσάρων ετών με βάση ψευδείς κατηγορίες για «υποδαύλιση θρησκευτικού μίσους», και δεν έχει αποφυλακιστεί ακόμη.] Προτού ακόμη συλλάβουν τον Τεϊμούρ, σκεφτόμουν πόσο δύσκολο πρέπει να ήταν για την Γκουλτζιρά. Τώρα θέλω να την αγκαλιάσω και να της στείλω τη θερμή μου αγάπη και τη στήριξή μου. Έχοντας περάσει αυτή τη δυσκολία με τον Τεϊμούρ, θα ήθελα να της πω ότι καταλαβαίνω τον πόνο της. Ξέρω ότι και εκείνη, όπως εγώ, βασίζεται στην υποστήριξη του Ιεχωβά και των αδελφών.

Είμαι πολύ ευγνώμων σε όλους τους αδελφούς που μας στήριξαν, στους αδελφούς στην εκκλησία μας και σε όλες τις εκκλησίες παγκόσμια, στο Κυβερνών Σώμα, στους δικηγόρους και στους γιους μας.

Ο αδελφός Αχμέντοφ κρατάει το πιστοποιητικό χορήγησης χάρης μετά την αποφυλάκισή του.

TA: Θέλω να πω ένα πράγμα μόνο. Ο καθένας θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει δοκιμασίες. Φυσικά, δεν θα περάσουν όλοι τη δοκιμασία της φυλάκισης. Για κάποιους, η δοκιμασία τους μπορεί να είναι η εναντίωση από έναν μη ομόπιστο συγγενή. Για άλλους, ίσως να είναι ένας αδελφός ή μια αδελφή στην εκκλησία με τον οποίο δυσκολεύονται να έχουν καλές σχέσεις. Όποια και αν είναι η δυσκολία ή η δοκιμασία, ο καθένας μας έχει την επιλογή είτε να εφαρμόσει τις αρχές του Θεού είτε να τις αγνοήσει. Αν εφαρμόσουμε τις αρχές του, θα περάσουμε με επιτυχία τη δοκιμασία. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αποδεχόμαστε τις δοκιμασίες μας και να θυμόμαστε ότι ο Ιεχωβά θα μας δώσει τη δύναμη για να τις αντιμετωπίσουμε.

Είμαι πολύ ευγνώμων στην οικογένειά μου και στους γιους μου που με στήριξαν. Με επισκέπτονταν σε κάθε ευκαιρία και με βοηθούσαν να παραμείνω ισχυρός.

Επιπλέον, θέλω να ευχαριστήσω την αδελφότητά μας για όλα όσα έκανε. Εκτιμούσα τις προσευχές τους και τις ενθαρρυντικές επιστολές τους. Δεν ένιωσα εγκαταλειμμένος ούτε για μια στιγμή. Αυτή η εμπειρία αύξησε την αγάπη μου για την αδελφότητα και ενίσχυσε τη σχέση μου με τον Ιεχωβά.