Πέθανε Πράγματι ο Ιησούς Πάνω σε Σταυρό;

«Ο ΣΤΑΥΡΟΣ», λέει κάποια εγκυκλοπαίδεια, «είναι το πιο γνωστό σύμβολο της Χριστιανοσύνης». Πάμπολλες απεικονίσεις και έργα τέχνης θρησκευτικού περιεχομένου παρουσιάζουν τον Ιησού «εσταυρωμένο». Γιατί είναι τόσο διαδεδομένο αυτό το σύμβολο στο Χριστιανικό κόσμο; Πέθανε πράγματι ο Ιησούς πάνω σε σταυρό;

Πολλοί θεωρούν ότι η απάντηση βρίσκεται στην Αγία Γραφή. Παραδείγματος χάρη, σύμφωνα με τη Μετάφραση του Βάμβα, στη διάρκεια της εκτέλεσης του Ιησού, οι περαστικοί τον κορόιδευαν και τον προκαλούσαν να “καταβή από του σταυρού”. (Ματθαίος 27:40, 42) Πολλές άλλες Βιβλικές μεταφράσεις έχουν παρόμοιες αποδόσεις. Η Αγία Γραφή, Ν. Λούβαρι-Α. Χαστούπη λέει σχετικά με τον Σίμωνα από την Κυρήνη ότι οι στρατιώτες «ηνάγκασαν αυτόν να σηκώση τον σταυρόν του Ιησού». (Μάρκος 15:21) Σε αυτά τα εδάφια, η απόδοση «σταυρός» αποτελεί αυτούσια μεταφορά της λέξης σταυρός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου. Είναι βάσιμη αυτή η απόδοση; Ποια είναι η σημασία της λέξης του πρωτότυπου κειμένου;

Ήταν Σταυρός;

Σύμφωνα με τον Γ. Ε. Βάιν, λόγιο της ελληνικής, η λέξη σταυρός «δηλώνει, κυρίως, έναν όρθιο πάσσαλο ή ξύλο. Σε αυτό καρφώνονταν οι κακούργοι προκειμένου να εκτελεστούν. Τόσο το ουσιαστικό όσο και το ρήμα σταυρόω, δηλαδή καθηλώνω σε ξύλο ή πάσσαλο, πρέπει εξαρχής να διαφοροποιηθούν από τον εκκλησιαστικό τύπο του σταυρού με τα δύο δοκάρια».

Η Ορθόδοξη Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία αναφέρει τα εξής: “Η λέξη σταυρός χρησιμοποιείται για να δηλώσει τους ισχυρούς πασσάλους, που ήταν απαραίτητοι ως θεμέλια για τη στήριξη κτισμάτων. Φαίνεται ότι σταυρός μπορούσε να θεωρηθεί και το κάθε σταθερό και αμετακίνητο αντικείμενο”. Το Αυτοκρατορικό Λεξικό της Βίβλου (The Imperial Bible-Dictionary) παρατηρεί: «Ακόμη και μεταξύ των Ρωμαίων το crux [σταυρός] . . . φαίνεται ότι ήταν αρχικά ένα όρθιο ξύλο». Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι Η Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (The Catholic Encyclopedia) επισημαίνει: «Σε κάθε περίπτωση, είναι βέβαιο ότι αρχικά ο σταυρός ήταν ένας απλός κάθετος πάσσαλος με αιχμηρό άνω άκρο».

Οι Βιβλικοί συγγραφείς χρησιμοποίησαν επίσης τη λέξη ξύλον για να περιγράψουν το όργανο στο οποίο εκτελέστηκε ο Ιησούς. Το Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, των Λίντελ και Σκοτ, ορίζει αυτή τη λέξη ως: «I. Ξύλον κεκομμένον και έτοιμον προς χρήσιν, ξύλον προς καύσιν, οικοδομήν, κτλ. . . . II. τεμάχιον ξύλου . . . 2) ράβδος, ρόπαλον . . . 4) σανίς ή δοκός εις ην οι κακούργοι εδένοντο . . . και εν τη Καιν. Διαθ., ο σταυρός, Πράξ. Αποστ. ε΄, 30, ι΄, 39, . . . πρβλ. Εβδ. (Δευτ. ΚΑ΄, 22) . . . III. [χρησιμοποιείται] επί δένδρου».

Σε αρμονία με αυτό, παρατηρούμε ότι η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου λέει στο εδάφιο Πράξεις 5:30: «Ο Θεός των πατέρων μας ήγειρε τον Ιησού, τον οποίο εσείς θανατώσατε και κρεμάσατε σε δέντρο  [ξύλον, Κείμενο]». Και άλλες μεταφράσεις, μολονότι μεταφέρουν αυτούσια τη λέξη σταυρός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, αποδίδουν τη λέξη ξύλον ως «δέντρο». Στο εδάφιο Πράξεις 13:29, Η Βίβλος της Ιερουσαλήμ (The Jerusalem Bible) λέει για τον Ιησού: «Αφού εκπλήρωσαν όλα όσα προλέγει η γραφή για αυτόν, τον κατέβασαν από το δέντρο [ξύλον, Κείμενο] και τον έθαψαν».

Με βάση την ουσιαστική σημασία των λέξεων σταυρός και ξύλον του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, το Κριτικό Λεξικό και Ταμείο για την Καινή Διαθήκη στην Αγγλική και στην Ελληνική (A Critical Lexicon and Concordance to the English and Greek New Testament) σχολιάζει: «Και οι δύο λέξεις δεν συνάδουν με τη σύγχρονη αντίληψη περί σταυρού, με την οποία έχουμε εξοικειωθεί μέσω διαφόρων απεικονίσεων». Με άλλα λόγια, αυτό που περιέγραψαν οι Ευαγγελιστές χρησιμοποιώντας τη λέξη σταυρός δεν είχε καμία σχέση με αυτό που αποκαλείται σήμερα σταυρός. Ορθά, λοιπόν, η Μετάφραση Νέου Κόσμου χρησιμοποιεί τον όρο «ξύλο βασανισμού» στα εδάφια Ματθαίος 27:40-42 και σε άλλα σημεία όπου εμφανίζεται η λέξη σταυρός. Παρόμοια, η Πλήρης Ιουδαϊκή Βίβλος (Complete Jewish Bible) χρησιμοποιεί τον όρο «ξύλο εκτέλεσης».

Προέλευση του Σταυρού

Αν η Γραφή δεν λέει πράγματι ότι ο Ιησούς εκτελέστηκε πάνω σε σταυρό, τότε γιατί όλες οι εκκλησίες που ισχυρίζονται ότι τη διδάσκουν και την ακολουθούν​—Καθολικές, Προτεσταντικές και Ορθόδοξες​—κοσμούν τα κτίριά τους με το σταυρό και τον χρησιμοποιούν ως σύμβολο της πίστης τους; Πώς έγινε ο σταυρός τόσο δημοφιλές σύμβολο;

Η απάντηση είναι ότι ο σταυρός τιμάται ευλαβικά, όχι μόνο από εκκλησιαζομένους που λένε ότι ακολουθούν τη Γραφή, αλλά και από ανθρώπους που δεν έχουν καμιά σχέση με αυτήν και η λατρεία των οποίων είναι πολύ προγενέστερη της λατρείας των «Χριστιανικών» εκκλησιών. Πολυάριθμα θρησκευτικά συγγράμματα παραδέχονται ότι η χρήση σταυρών, σε διάφορα σχήματα και τύπους, ανάγεται σε απώτατες περιόδους του ανθρώπινου πολιτισμού. Λόγου χάρη, αρχαία αιγυπτιακά ιερογλυφικά και απεικονίσεις αιγυπτιακών θεοτήτων παρουσιάζουν πολλές φορές έναν σταυρό σε σχήμα Τ με κύκλο στο επάνω μέρος. Πρόκειται για το λεγόμενο σταυρό με λαβή (crux ansata), ο οποίος θεωρείται σύμβολο της ζωής. Μεταγενέστερα, αυτός ο τύπος σταυρού υιοθετήθηκε και χρησιμοποιήθηκε εκτενώς από την Κοπτική Εκκλησία και από άλλους.

Σύμφωνα με την Καθολική Εγκυκλοπαίδεια, «ο αρχέγονος τύπος σταυρού φαίνεται ότι ήταν ο λεγόμενος αγκυλωτός σταυρός (crux gammata), τον οποίο οι ανατολιστές και οι μελετητές της προϊστορικής αρχαιολογίας γνωρίζουν καλύτερα με το σανσκριτικό του όνομα, σβάστικα». Αυτό το σημείο χρησιμοποιούνταν ευρέως από τους Ινδουιστές στην Ινδία και από τους Βουδιστές σε ολόκληρη την Ασία, εμφανίζεται δε ακόμη ως διακοσμητικό και καλλωπιστικό μοτίβο σε εκείνες τις περιοχές.

 Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς υιοθετήθηκε ο σταυρός ως «Χριστιανικό» σύμβολο. Το Ερμηνευτικό Λεξικό των Λέξεων της Καινής Διαθήκης (Expository Dictionary of New Testament Words), του Βάιν, λέει: «Μέχρι τα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ. οι εκκλησίες είτε είχαν εγκαταλείψει ορισμένα δόγματα της Χριστιανικής πίστης είτε τα είχαν παραποιήσει. Για να αυξηθεί το γόητρο του αποστατικού εκκλησιαστικού συστήματος, έγιναν δεκτοί στις εκκλησίες ειδωλολάτρες χωρίς να αναγεννηθούν μέσω πίστης και, σε μεγάλο βαθμό, τους επιτράπηκε να διατηρήσουν τα ειδωλολατρικά τους σημεία και σύμβολα», μεταξύ των οποίων και το σταυρό.

Ορισμένοι συγγραφείς στρέφουν την προσοχή στον ισχυρισμό του ηλιολάτρη Κωνσταντίνου, σύμφωνα με τον οποίο, το 312 Κ.Χ., ενώ βρισκόταν σε κάποια εκστρατεία του, είδε σε όραμα έναν σταυρό πάνω στον ήλιο με τη φράση «εν τούτω νίκα» (in hoc vince) στη λατινική. Λίγο αργότερα, διακόσμησε με ένα «Χριστιανικό» σημείο τα λάβαρα, τις ασπίδες και τις πανοπλίες του στρατού του. (Εικόνα αριστερά) Ο Κωνσταντίνος λέγεται ότι μεταστράφηκε στη Χριστιανοσύνη, αν και βαφτίστηκε ύστερα από 25 ολόκληρα χρόνια, όταν ήταν ετοιμοθάνατος. Κάποιοι αμφισβήτησαν τα κίνητρά του. «Από τις ενέργειές του φαίνεται ότι δεν μεταστράφηκε ο ίδιος στις διδασκαλίες του Ιησού του Ναζωραίου, αλλά μάλλον ότι μετέστρεψε τη Χριστιανοσύνη σε κάτι που θεώρησε πως είχε τις περισσότερες πιθανότητες να γίνει δεκτό από τους υπηκόους του ως καθολική [παγκόσμια] θρησκεία», λέει το βιβλίο Ο Μη Χριστιανικός Σταυρός (The Non-Christian Cross).

Έκτοτε, έχουν χρησιμοποιηθεί σταυροί σε πολλούς τύπους και σχήματα. Για παράδειγμα, Το Εικονογραφημένο Λεξικό της Βίβλου (The Illustrated Bible Dictionary) μας πληροφορεί πως ο λεγόμενος σταυρός του Αγίου Αντωνίου «είχε σχήμα κεφαλαίου Τ, το οποίο κάποιοι θεωρούν ότι προήλθε από το σύμβολο του [βαβυλωνιακού] θεού Ταμμούζ, το γράμμα ταυ». Υπήρχε επίσης ο σταυρός του Αγίου Ανδρέα, σε σχήμα Χ, καθώς και ο γνωστός σταυρός με τις δύο δοκούς, στον οποίο η εγκάρσια δοκός είναι τοποθετημένη χαμηλότερα. Αυτός ο τελευταίος τύπος, ο λεγόμενος λατινικός σταυρός, θεωρείται εσφαλμένα κατά παράδοση ότι «αποδίδει το σχήμα του σταυρού πάνω στον οποίο πέθανε ο Κύριός μας».

Τι Πίστευαν οι Χριστιανοί του Πρώτου Αιώνα

Η Γραφή δείχνει ότι τον πρώτο αιώνα πολλοί που άκουσαν τον Ιησού πίστεψαν και δέχτηκαν τη λυτρωτική αξία του θυσιαστικού του θανάτου. Αφού ο απόστολος Παύλος κήρυξε στους Ιουδαίους της Κορίνθου, αποδεικνύοντας ότι ο Ιησούς είναι ο Χριστός, όπως λέει η Γραφή, «ο Κρίσπος . . . , ο αρχισυνάγωγος, πίστεψε στον Κύριο, αυτός και όλο το σπιτικό του. Και πολλοί από τους Κορινθίους που άκουγαν άρχισαν να πιστεύουν και να βαφτίζονται». (Πράξεις 18:5-8) Ο Παύλος δεν εισήγαγε στη λατρεία των συγχριστιανών του κάποιο θρησκευτικό σύμβολο ή ομοίωμα, αλλά τους έδωσε την οδηγία “να φεύγουν από την ειδωλολατρία” και από κάθε άλλη συνήθεια που είχε τις ρίζες της στον παγανισμό.​—1 Κορινθίους 10:14.

Ιστορικοί και ερευνητές δεν έχουν βρει στοιχεία που να πιστοποιούν ότι οι πρώτοι Χριστιανοί χρησιμοποιούσαν το σταυρό. Είναι ενδιαφέρον ότι το βιβλίο Ιστορία του Σταυρού (History of the Cross) παραθέτει την ερώτηση ενός συγγραφέα που έζησε στα τέλη του 17ου αιώνα: «Είναι δυνατόν να ευαρεστείται ο ευλογητός Ιησούς βλέποντας τους μαθητές Του να αποδίδουν δόξα στο ομοίωμα του οργάνου της θανατικής καταδίκης του, πάνω στο οποίο Εκείνος [υποτίθεται ότι] υπέφερε με υπομονή ενώ ήταν αθώος, καταφρονώντας την αισχύνη;» Πώς θα απαντούσατε εσείς;

Η λατρεία που είναι δεκτή από τον Θεό δεν απαιτεί αντικείμενα ή εικόνες. «Τι συμφωνία έχει ο ναός του Θεού με τα είδωλα;» ρώτησε ο Παύλος. (2 Κορινθίους 6:14-16) Πουθενά στη Γραφή δεν υποδηλώνεται ότι η λατρεία του Χριστιανού πρέπει να περιλαμβάνει τη χρήση κάποιου ομοιώματος του οργάνου στο οποίο κρέμασαν τον Ιησού.​—Παράβαλε Ματθαίος 15:3· Μάρκος 7:13.

Ποιο είναι, λοιπόν, το διακριτικό γνώρισμα των αληθινών Χριστιανών; Δεν είναι ούτε ο σταυρός ούτε κάποιο άλλο σύμβολο, αλλά η αγάπη. Ο Ιησούς είπε στους ακολούθους του: «Σας δίνω μια καινούρια εντολή, να αγαπάτε ο ένας τον άλλον· όπως εγώ σας αγάπησα, να αγαπάτε και εσείς ο ένας τον άλλον. Από αυτό θα γνωρίσουν όλοι ότι είστε μαθητές μου, αν έχετε αγάπη μεταξύ σας».​—Ιωάννης 13:34, 35.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 19]

Αυτό που περιέγραψαν οι Ευαγγελιστές δεν είχε καμία σχέση με αυτό που αποκαλείται σήμερα σταυρός

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Εκτέλεση σε σταυρό σύμφωνα με σχέδιο του 17ου αιώνα, από το έργο «Περί Σταυρού» (“De Cruce”) του Λίπσε

[Εικόνα στη σελίδα 19]

Αιγυπτιακή τοιχογραφία (περ. 14ος αιώνας Π.Κ.Χ.) απεικονίζει το σταυρό με λαβή, σύμβολο της ζωής

[Ευχαριστίες]

© DeA Picture Library / Art Resource, NY

[Εικόνα στη σελίδα 19]

Ο αγκυλωτός σταυρός στον Ινδουιστικό ναό Λάξμι Ναραγιάν

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 20]

From the book The Cross in Tradition, History, and Art (1897)