Οι «Πολωνοί Αδελφοί»​—Γιατί Διώχθηκαν;

Το 1638 το πολωνικό κοινοβούλιο κατέφερε ένα σοβαρό πλήγμα σε μια μικρή θρησκευτική ομάδα γνωστή ως Πολωνοί Αδελφοί. Ο ναός και το πιεστήριο που ανήκαν σε αυτή την ομάδα καταστράφηκαν. Το Πανεπιστήμιο της Ρακοβίας έκλεισε, και οι καθηγητές που δίδασκαν εκεί εξορίστηκαν.

Είκοσι χρόνια αργότερα, το κοινοβούλιο έκανε άλλο ένα βήμα. Διέταξε όλα τα μέλη της ομάδας, που μπορεί να αριθμούσαν 10.000 ή και περισσότερα, να φύγουν από τη χώρα. Πώς έφτασε η κατάσταση σε τόσο κρίσιμο σημείο σε μια χώρα η οποία θεωρούνταν τότε από τις πιο ανεξίθρησκες σε ολόκληρη την Ευρώπη; Τι είχαν κάνει οι Πολωνοί Αδελφοί για να αξίζουν τέτοια σκληρή μεταχείριση;

ΟΛΑ άρχισαν όταν δημιουργήθηκε ένα σοβαρό ρήγμα στην Καλβινιστική Εκκλησία της Πολωνίας. Ένα κύριο σημείο διένεξης ήταν το δόγμα της Τριάδας. Οι ηγέτες ενός προοδευτικού κινήματος εντός της εκκλησίας απέρριπταν το δόγμα ως αντιγραφικό. Αυτό εξαγρίωσε την εκκλησιαστική ηγεσία και οδήγησε στην απόσχιση του προοδευτικού κινήματος.

Οι Καλβινιστές αποκαλούσαν τους διαφωνούντες Αρειανούς, a αλλά οι οπαδοί της νέας ομάδας προτιμούσαν να ονομάζονται Χριστιανοί ή Πολωνοί Αδελφοί. Είναι γνωστοί και ως Σοκινιανοί, από τον Λέλιο Σοκίνο, έναν Ιταλό επηρεασμένο από τον Σερβέτο, του οποίου ο ανιψιός Φαύστος Σοκίνος ταξίδεψε στην Πολωνία και έγινε εξέχον μέλος του κινήματος.

Εκείνον τον καιρό, κάποιος Πολωνός ευγενής, ο Γιαν Σενιένσκι, θέλησε να προσφέρει στη νέα εκκλησία ένα «ήσυχο, απομονωμένο μέρος», όπως είπε, στο οποίο θα μπορούσε να αναπτυχθεί. Κάνοντας χρήση ενός ειδικού προνομίου που του είχε χορηγήσει ο βασιλιάς της Πολωνίας, ο Σενιένσκι ίδρυσε την πόλη Ρακοβία, η οποία αργότερα έγινε κέντρο του Σοκινιανισμού στην Πολωνία. Ο Σενιένσκι παραχώρησε στους κατοίκους της Ρακοβίας ορισμένα δικαιώματα, περιλαμβανομένης και της ελευθερίας λατρείας.

Η νέα πόλη προσέλκυσε τεχνίτες, γιατρούς, φαρμακοποιούς, αστούς και αριστοκράτες διαφόρων δογμάτων. Επίσης, εκεί συνέρρεαν ιερείς από την Πολωνία, τη Λιθουανία, την Τρανσυλβανία, τη Γαλλία, ακόμη και την Αγγλία. Εντούτοις, δεν συμμερίζονταν όλοι αυτοί οι νεοφερμένοι τις πεποιθήσεις των Σοκινιανών· έτσι, τα επόμενα τρία χρόνια, από το 1569 ως το 1572, η Ρακοβία έγινε τόπος ατέλειωτων θεολογικών συζητήσεων. Με ποιο αποτέλεσμα;

Ένας Οίκος Διαιρείται

Το κίνημα των Σοκινιανών άρχισε να διαιρείται​—από τη μια πλευρά ήταν αυτοί που διακρατούσαν πιο ριζοσπαστικές απόψεις και από την άλλη εκείνοι που είχαν πιο μετριοπαθείς ιδέες. Παρά τις διαφορές τους, όμως, οι πεποιθήσεις που διακρατούσαν από κοινού ήταν χαρακτηριστικές. Απέρριπταν την Τριάδα· αρνούνταν το νηπιοβαπτισμό· γενικά δεν έπαιρναν όπλα και  συνήθως δεν δέχονταν δημόσια αξιώματα. b Επίσης αρνούνταν την κόλαση ως τόπο βασάνων. Με λίγα λόγια, περιφρονούσαν τις δημοφιλείς θρησκευτικές παραδόσεις.

Τόσο οι Καλβινιστές όσο και οι Καθολικοί κληρικοί εξαπέλυσαν σφοδρή εναντίωση κατά της ομάδας αυτής, αλλά οι Σοκινιανοί ιερείς επωφελήθηκαν από την ατμόσφαιρα ανεξιθρησκείας που προήγαν Πολωνοί βασιλιάδες όπως ο Σιγισμούνδος Β΄ Αύγουστος και ο Στέφανος Μπάταρι προκειμένου να διδάξουν τις ιδέες τους.

Το Σημαντικότατο Έργο του Μπούντνι

Η Καλβινιστική μετάφραση της Αγίας Γραφής, που χρησιμοποιούνταν ευρέως εκείνον τον καιρό, δεν ανταποκρινόταν στις ανάγκες πολλών αναγνωστών. Η μετάφραση έγινε, όχι από τις πρωτότυπες γλώσσες, αλλά από τη λατινική Βουλγάτα και μια σύγχρονη γαλλική μετάφραση. «Η πιστότητα και η ακρίβεια των σκέψεων θυσιάστηκαν χάρη του όμορφου ύφους», αναφέρει μια πηγή. Διείσδυσαν πολλά λάθη. Γι’ αυτό, ένας πολύ γνωστός λόγιος ονόματι Σίμων Μπούντνι κλήθηκε να διορθώσει τη μετάφραση. Εκείνος έκρινε ότι θα ήταν ευκολότερο να ετοιμάσει μια εντελώς καινούρια μετάφραση παρά να διορθώσει την προηγούμενη. Ο Μπούντνι άρχισε το έργο του γύρω στο 1567.

Καθώς μετέφραζε, ο Μπούντνι ανέλυε σε βάθος κάθε λέξη και τις παράγωγές της με τρόπο που κανένας δεν το είχε κάνει ως τότε στην Πολωνία. Εκεί όπου το εβραϊκό κείμενο είχε δυσκολίες, παρέθετε την κυριολεκτική μετάφραση σε περιθωριακές σημειώσεις. Όπου ήταν απαραίτητο, επινοούσε καινούριες λέξεις και προσπαθούσε να χρησιμοποιεί την απλή, καθομιλουμένη πολωνική της εποχής του. Στόχος του ήταν να προσφέρει στον αναγνώστη μια πιστή και επακριβή μετάφραση της Αγίας Γραφής.

Ο Μπούντνι εξέδωσε τη μετάφραση ολόκληρης της Αγίας Γραφής το 1572. Εντούτοις, εκείνοι που είχαν την επιμέλεια του έργου παραποίησαν τη μετάφρασή του των Ελληνικών Γραφών. Απτόητος, ο Μπούντνι άρχισε να ετοιμάζει μια αναθεωρημένη μετάφραση, η οποία ολοκληρώθηκε δύο χρόνια αργότερα. Η υπέροχη μετάφραση των Ελληνικών Γραφών του Μπούντνι υπερτερούσε από τις προηγούμενες πολωνικές μεταφράσεις. Επιπρόσθετα, σε πολλά μέρη αποκατέστησε το θεϊκό όνομα Ιεχωβά.

Στο τελικό μέρος του 16ου αιώνα και στις πρώτες τρεις δεκαετίες του 17ου αιώνα, η Ρακοβία, η έδρα του κινήματος, έγινε θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο. Εκεί οι ηγέτες και οι συγγραφείς των Πολωνών Αδελφών εξέδιδαν τα φυλλάδια και τα άλλα συγγράμματά τους.

Ενθάρρυναν τη Μόρφωση

Το εκδοτικό έργο των Πολωνών Αδελφών άρχισε να προοδεύει περίπου το 1600 όταν εγκαταστάθηκε ένα πιεστήριο στη Ρακοβία. Το πιεστήριο μπορούσε να τυπώνει και μικρές διατριβές και μεγάλα βιβλία σε αρκετές γλώσσες. Ως εκτυπωτικό κέντρο, η Ρακοβία σύντομα ανταγωνιζόταν τα καλύτερα στην Ευρώπη. Πιστεύεται ότι, τα επόμενα 40 χρόνια, εκείνο το πιεστήριο τύπωσε περίπου 200 εκδόσεις. Μια κοντινή χαρτοποιία, ιδιοκτησία των Πολωνών Αδελφών, προμήθευε χαρτί υψηλής ποιότητας για αυτά τα έντυπα.

Οι Πολωνοί Αδελφοί σύντομα διέκριναν ότι υπήρχε ανάγκη να μορφωθούν τόσο οι ομόπιστοί τους όσο και άλλοι. Γι’ αυτόν το σκοπό, το 1602 ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο της Ρακοβίας. Οι γιοι των Πολωνών Αδελφών, καθώς και τα άρρενα παιδιά των Καθολικών και των Προτεσταντών, φοιτούσαν εκεί. Αν και επρόκειτο για θεολογική σχολή, η θρησκεία δεν ήταν το μόνο μάθημα που διδασκόταν. Στο πρόγραμμα περιλαμβάνονταν επίσης ξένες γλώσσες, ηθική, οικονομικά, ιστορία, νομικά, λογική, φυσικές επιστήμες, μαθηματικά, ιατρική και γυμναστική. Το πανεπιστήμιο είχε μια μεγάλη βιβλιοθήκη, η οποία συνέχισε να επεκτείνεται, χάρη στο τοπικό τυπογραφείο.

Καθώς προχωρούσε ο 17ος αιώνας, φαινόταν ότι οι Πολωνοί Αδελφοί θα εξακολουθούσαν να ευημερούν. Ωστόσο, δεν επρόκειτο να συμβεί αυτό.

Η Εκκλησία και το Κράτος Αντεπιτίθενται

Ο Ζμπίγκνιεβ Ογκονόφσκι, από την Πολωνική Ακαδημία Επιστημών, εξηγεί: «Στο τέλος της τρίτης δεκαετίας του 17ου αιώνα, η κατάσταση των Αρειανών στην Πολωνία άρχισε να δυσχεραίνεται απότομα». Αυτό οφειλόταν στην ολοένα και πιο τολμηρή δράση του Καθολικού κλήρου. Ο κλήρος χρησιμοποιούσε κάθε δυνατό μέσο, ακόμη και συκοφαντίες και λιβελογραφήματα, για να δυσφημίσει τους Πολωνούς  Αδελφούς. Η επίθεση διευκολύνθηκε από την αλλαγμένη πολιτική κατάσταση στην Πολωνία. Ο νέος Πολωνός βασιλιάς, ο Σιγισμούνδος Γ΄ Βάζα, ήταν εχθρός των Πολωνών Αδελφών. Οι διάδοχοί του, ιδιαίτερα ο Ιωάννης Β΄ Καζίμηρος Βάζα, υποστήριζαν παρόμοια τις προσπάθειες που κατέβαλλε η Καθολική Εκκλησία για να συντρίψει τους Πολωνούς Αδελφούς.

Τα πράγματα έφτασαν στο απροχώρητο όταν ειπώθηκε ότι κάποιοι σπουδαστές από τη Ρακοβία βεβήλωσαν εσκεμμένα ένα σταυρό. Αυτό το περιστατικό αποτέλεσε την αφορμή για την καταστροφή της έδρας των Πολωνών Αδελφών. Ο ιδιοκτήτης του Πανεπιστημίου της Ρακοβίας κατηγορήθηκε ενώπιον ενός κοινοβουλευτικού δικαστηρίου ότι “διέσπειρε τη φαυλότητα” επειδή υποστήριζε το Πανεπιστήμιο της Ρακοβίας και το τυπογραφείο του. Οι Πολωνοί Αδελφοί κατηγορήθηκαν για ανατρεπτική δράση, συμμετοχή σε όργια και ανήθικη ζωή. Το κοινοβούλιο διέταξε να κλείσει το Πανεπιστήμιο της Ρακοβίας και το τυπογραφείο και να καταστραφεί ο ναός που ανήκε στους Πολωνούς Αδελφούς. Οι πιστοί διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη. Οι καθηγητές του πανεπιστημίου εκδιώχθηκαν από τη χώρα επί ποινή θανάτου. Μερικοί Πολωνοί Αδελφοί μετακινήθηκαν σε πιο ασφαλή μέρη, όπως η Σιλεσία και η Σλοβακία.

Το 1658 το κοινοβούλιο αποφάσισε ότι οι Πολωνοί Αδελφοί θα έπρεπε να πουλήσουν την περιουσία τους και να φύγουν στο εξωτερικό εντός τριών ετών. Αργότερα η προθεσμία συντομεύτηκε στα δύο έτη. Οποιοσδήποτε συνέχιζε να ασπάζεται τις πεποιθήσεις τους έπειτα από αυτό θα εκτελούνταν.

Μερικοί Σοκινιανοί εγκαταστάθηκαν στην Ολλανδία, όπου συνέχισαν τις εκτυπωτικές τους δραστηριότητες. Στην Τρανσυλβανία λειτουργούσε μια εκκλησία ως τις αρχές του 18ου αιώνα. Στις συναθροίσεις τους, οι οποίες διεξάγονταν ως και τρεις φορές την εβδομάδα, έψαλλαν ύμνους, άκουγαν κηρύγματα και διάβαζαν ένα έντυπο που εξηγούσε τις διδασκαλίες τους. Για να διατηρείται η αγνότητα της εκκλησίας, οι ομόπιστοι λάβαιναν διόρθωση και νουθεσίες και, αν ήταν απαραίτητο, αποβάλλονταν.

Οι Πολωνοί Αδελφοί ήταν σπουδαστές του Λόγου του Θεού. Ανακάλυψαν μερικές πολύτιμες αλήθειες, και δεν δίστασαν να τις μοιραστούν με άλλους. Τελικά, όμως, διασκορπίστηκαν στην Ευρώπη με αποτέλεσμα να τους είναι όλο και πιο δύσκολο να διατηρήσουν την ενότητά τους. Σταδιακά, οι Πολωνοί Αδελφοί χάθηκαν.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Σπίτι που ανήκε σε Σοκινιανό ιερέα

[Εικόνες στη σελίδα 23]

Επάνω: Η Ρακοβία σήμερα· στα δεξιά είναι το μοναστήρι που ιδρύθηκε το 1650 για να εξαφανίσει κάθε ίχνος «Αρειανισμού»· κάτω: Σε αυτή την τοποθεσία ο Καθολικός κλήρος ύψωσε ένα σταυρό για να προκαλέσει σύγκρουση με τους Πολωνούς Αδελφούς

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 21]

Κάρτα με τον τίτλο τής Biblia nieświeska του Σίμωνα Μπούντνι, 1572