Περιήγηση στο Δρόμο των Σκλάβων

ΑΠΟ το 17ο ως το 19ο αιώνα, η Ουίντα, μια πόλη η οποία βρίσκεται στη σημερινή Δημοκρατία του Μπενίν, αποτέλεσε σημαντικό κέντρο δουλεμπορίου στη Δυτική Αφρική. Από εκεί έγινε η εξαγωγή ενός εκατομμυρίου και πλέον σκλάβων. Πολλές φορές, οι ίδιοι οι Αφρικανοί έδιναν συμπατριώτες τους ως ανθρώπινο εμπόρευμα με αντάλλαγμα οινοπνευματώδη ποτά, ρούχα, βραχιόλια, μαχαίρια, σπαθιά και κυρίως πυροβόλα όπλα, για τα οποία υπήρχε μεγάλη ζήτηση εξαιτίας των διαφυλετικών πολέμων.

Υπολογίζεται ότι, από το 16ο ως το 19ο αιώνα, 12 εκατομμύρια Αφρικανοί στάλθηκαν ως σκλάβοι στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού προκειμένου να καλύψουν τη ζήτηση για εργατικά χέρια στις φυτείες και στα ορυχεία του Νέου Κόσμου. Σύμφωνα με το βιβλίο Η Δουλεία στην Αμερική​—1619-1877 (American Slavery​—1619-​1877), περίπου το 85% των σκλάβων «κατέληξε στη Βραζιλία, καθώς και στις αποικίες των Βρετανών, των Γάλλων, των Ισπανών και των Ολλανδών στην Καραϊβική». Ένα άλλο 6% κατέληξε στις αποικίες που αργότερα αποτέλεσαν μέρος των Ηνωμένων Πολιτειών. a

Στην αρχή του ταξιδιού τους, πολλοί από τους σκλάβους​—αλυσοδεμένοι, μαστιγωμένοι και σημαδεμένοι με πυρωμένο σίδερο—​έκαναν με τα πόδια μια διαδρομή 4 χιλιομέτρων η οποία ξεκινάει σήμερα από το Ιστορικό Μουσείο της Ουίντα, που στεγάζεται σε ένα ανακατασκευασμένο φρούριο, και καταλήγει στην «Πύλη Δίχως Επιστροφή» που ορθώνεται στην παραλία. Η πύλη αυτή οριοθετεί το τέρμα του Δρόμου των Σκλάβων, αν και αποτελεί κυρίως συμβολικό και όχι κυριολεκτικό τέρμα διότι δεν αναχωρούσαν όλοι οι σκλάβοι από το ίδιο σημείο. Γιατί πήρε τόση έκταση το δουλεμπόριο;

Μια Μακρά, Αποκρουστική Ιστορία

Από πολύ παλιά, κάποιοι Αφρικανοί ηγεμόνες πουλούσαν αιχμαλώτους πολέμου σε Άραβες εμπόρους. Αργότερα αναμείχθηκαν στο δουλεμπόριο και ευρωπαϊκές δυνάμεις, ιδίως από τότε που ίδρυσαν αποικίες στην αμερικανική ήπειρο. Οι διαφυλετικοί πόλεμοι εκείνης της περιόδου τροφοδοτούσαν το δουλεμπόριο με άφθονους αιχμαλώτους, πράγμα που έκανε τον πόλεμο κερδοφόρα επιχείρηση τόσο για τους νικητές όσο και για τους άπληστους δουλεμπόρους. Ένα άλλο μέσο εύρεσης σκλάβων ήταν οι απαγωγές. Υπήρχαν επίσης Αφρικανοί έμποροι που έφερναν ανθρώπους από την ενδοχώρα.  Σχεδόν οποιοσδήποτε μπορούσε να πουληθεί ως σκλάβος, ακόμη και ένας άρχοντας που είχε πέσει στη δυσμένεια του βασιλιά.

Ένας πολύ γνωστός δουλέμπορος ήταν ο Βραζιλιάνος Φρανσίσκο Φέλιξ ντε Σόουζα. Το 1788, ανέλαβε τον έλεγχο ενός φρουρίου που ήταν η καρδιά του σκλαβοπάζαρου της Ουίντα στον Κόλπο του Μπενίν. Εκείνη την εποχή, η Ουίντα ανήκε στο Βασίλειο της Δαχομέης. Ωστόσο, ο Ντε Σόουζα ήρθε σε ρήξη με τον Βασιλιά Ανταντόνζαν της Δαχομέης. Γι’ αυτό, πιθανώς ενώ βρισκόταν στη φυλακή, συνωμότησε με τον αδελφό του βασιλιά και τον εκθρόνισαν το 1818. Έτσι άρχισε μια επικερδής συνεργασία ανάμεσα στον Γκέζο, τον καινούριο βασιλιά, και στον Ντε Σόουζα, στον οποίο ανατέθηκε η διαχείριση του δουλεμπορίου.

Ο Γκέζο ήθελε να επεκτείνει το βασίλειό του, και για το σκοπό αυτό χρειαζόταν ευρωπαϊκά όπλα. Διόρισε λοιπόν τον Ντε Σόουζα αντιβασιλιά της Ουίντα για να τον βοηθάει στο εμπόριο με τους Ευρωπαίους. Έχοντας την αποκλειστικότητα στην πώληση σκλάβων σε αυτό το μέρος της Αφρικής, ο Ντε Σόουζα έκανε σύντομα τεράστια περιουσία, το δε σκλαβοπάζαρο, που βρισκόταν κοντά στο σπίτι του, συγκέντρωνε πλήθος ξένων και ντόπιων αγοραστών.

Δρόμος Ποτισμένος με Δάκρυα

Σήμερα, οι επισκέπτες αρχίζουν την ξενάγησή τους στο Δρόμο των Σκλάβων της Ουίντα από το ανακατασκευασμένο πορτογαλικό φρούριο το οποίο χτίστηκε αρχικά το 1721 και τώρα αποτελεί μουσείο, όπως προαναφέραμε. Οι αιχμάλωτοι που προορίζονταν για σκλάβοι φυλακίζονταν στη μεγάλη κεντρική αυλή. Οι περισσότεροι είχαν περπατήσει αλυσοδεμένοι μεταξύ τους νύχτες ολόκληρες μέχρι να φτάσουν εδώ. Γιατί νύχτες; Επειδή το σκοτάδι τούς αποπροσανατόλιζε, οπότε, αν κάποιος δραπέτευε, θα δυσκολευόταν να γυρίσει πίσω.

Όταν ερχόταν μια ομάδα σκλάβων, γινόταν δημοπρασία, και έπειτα οι έμποροι σημάδευαν με πυρωμένο σίδερο όσους αγόραζαν. Οι σκλάβοι που προορίζονταν για εξαγωγή οδηγούνταν στην ακτή, από όπου μεταφέρονταν στα πλοία με κανό ή βάρκες.

Ένα άλλο σημείο του ιστορικού Δρόμου των Σκλάβων είναι το μέρος όπου βρισκόταν άλλοτε το «Δέντρο της Λησμονιάς». Σήμερα, ένα μνημείο ορθώνεται στη θέση αυτού του δέντρου γύρω από το οποίο οι σκλάβοι εξαναγκάζονταν να βαδίσουν​—από ό,τι λέγεται, εννιά φορές οι άντρες και εφτά οι γυναίκες. Τους έλεγαν ότι έτσι θα έσβηναν οι μνήμες της πατρίδας τους και θα εξασθενούσε η επιθυμία τους να στασιάσουν.

Στη διαδρομή συναντάμε επίσης ένα μνημείο αφιερωμένο στις καλύβες Ζομαΐ, οι οποίες δεν υπάρχουν πια. Το όνομα Ζομαΐ αναφέρεται στο μόνιμο σκοτάδι που επικρατούσε στις καλύβες ώστε οι ασφυκτικά στριμωγμένοι αιχμάλωτοι να  συνηθίζουν στις ελεεινές συνθήκες που τους περίμεναν στα πλοία. Ίσως και να έμεναν κλεισμένοι επί μήνες εκεί ώσπου να μεταφερθούν. Όσους πέθαιναν στη διάρκεια αυτού του μαρτυρίου τούς έριχναν σε ομαδικό τάφο.

Το μνημείο Ζομάτσι, το οποίο συμβολίζει τη μετάνοια και τη συμφιλίωση, ξυπνάει οδυνηρά συναισθήματα. Εδώ έρχονται κάθε Ιανουάριο απόγονοι τόσο των σκλάβων όσο και των δουλεμπόρων για να ζητήσουν συγχώρηση για όσους διέπραξαν αυτές τις αδικίες.

Ο τελευταίος σταθμός της ξενάγησης είναι η «Πύλη Δίχως Επιστροφή»​—ένα μνημείο που συμβολίζει τις τελευταίες στιγμές των σκλάβων στο αφρικανικό έδαφος. Πρόκειται για μια μεγάλη αψίδα, στο διάζωμα της οποίας απεικονίζονται ανάγλυφα δύο σειρές αλυσοδεμένων Αφρικανών που συγκλίνουν στην ακρογιαλιά, με τον Ατλαντικό να απλώνεται μπροστά τους. Λέγεται ότι σε αυτό το σημείο μερικοί απελπισμένοι αιχμάλωτοι έτρωγαν άμμο για να θυμούνται την πατρίδα τους. Άλλοι διάλεγαν το θάνατο και στραγγαλίζονταν με τις ίδιες τους τις αλυσίδες.

Απελευθέρωση!

Από τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, άρχισαν να γίνονται όλο και περισσότερες προσπάθειες για την κατάργηση της δουλείας. Το τελευταίο φορτίο σκλάβων που στάλθηκε από την Ουίντα στις Ηνωμένες Πολιτείες έφτασε στο Μομπάιλ της Αλαμπάμα τον Ιούλιο του 1860. Ωστόσο, η δουλεία τους υπήρξε βραχύβια, διότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ εξέδωσε το 1863 τη Διακήρυξη της Χειραφέτησης. Η δουλεία τερματίστηκε τελικά στο Δυτικό Ημισφαίριο το 1888, όταν την κατάργησε και η Βραζιλία. b

Ένα ιδιαίτερα ευδιάκριτο κατάλοιπο του δουλεμπορίου είναι η τεράστια αφρικανική διασπορά η οποία έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τη δημογραφία και τον πολιτισμό πολλών χωρών της αμερικανικής ηπείρου. Ένα άλλο κατάλοιπο είναι η ευρεία διάδοση του βουντού, μιας μορφής λατρείας που περιλαμβάνει μαγεία και ξόρκια και είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στην Αϊτή. Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, ο όρος βουντού «προέρχεται από τη λέξη Βόντουν, που σημαίνει θεός ή πνεύμα στη γλώσσα Φον της Δαχομέης (σημερινού Μπενίν)».

Δυστυχώς, και σήμερα υπάρχουν κάποιες σκληρές μορφές δουλείας, αν και όχι πάντα κυριολεκτικής. Εκατομμύρια άνθρωποι, για παράδειγμα, μοχθούν να επιβιώσουν υπό σκληρές οικονομικές συνθήκες. Άλλοι υποφέρουν από καταπιεστικά πολιτικά καθεστώτα. (Εκκλησιαστής 8:9) Και εκατομμύρια άλλοι είναι δέσμιοι ψεύτικων θρησκευτικών διδασκαλιών και προλήψεων. Μπορούν οι ανθρώπινες κυβερνήσεις να απελευθερώσουν τους υπηκόους τους από τέτοιες μορφές δουλείας; Όχι. Μόνο ο Ιεχωβά Θεός μπορεί να το κάνει αυτό, και θα το κάνει! Μάλιστα, ο γραπτός του Λόγος, η Αγία Γραφή, υπόσχεται ότι όλοι όσοι στρέφονται στον Ιεχωβά λατρεύοντάς τον σε αρμονία με τη Γραφική αλήθεια​—την αλήθεια που ελευθερώνει τους ανθρώπους—​θα βιώσουν κάποια μέρα «την ένδοξη ελευθερία των παιδιών του Θεού».​—Ρωμαίους 8:21· Ιωάννης 8:32.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 24]

«Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΞΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΠΡΟΣ ΒΛΑΒΗ ΤΟΥ»

Πολλοί πιστεύουν ότι οι δουλέμποροι προμηθεύονταν τη λεία τους με επιδρομές σε χωριά και με απαγωγές. Ενώ ενδέχεται να συνέβαινε και αυτό, οι δουλέμποροι πιθανότατα δεν θα κατάφερναν να μαζέψουν τόσα εκατομμύρια ανθρώπους «χωρίς τη συνεργασία ενός τεράστιου δικτύου Αφρικανών ηγεμόνων και εμπόρων», όπως δήλωσε σε ραδιοφωνική συνέντευξή του ο Δρ Ρόμπερτ Χαρμς, καθηγητής αφρικανικής ιστορίας. Πόσο αληθινά είναι τα λόγια ότι «ο άνθρωπος εξουσιάζει τον άνθρωπο προς βλάβη του»!​—Εκκλησιαστής 8:9.

[Ευχαριστίες]

© Réunion des Musées Nationaux/Art Resource, NY

[Χάρτες στη σελίδα 22]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Περίπου 12 εκατομμύρια Αφρικανοί στάλθηκαν στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ως σκλάβοι

ΑΦΡΙΚΗ

ΜΠΕΝΙΝ

Ουίντα

Ακτή των Σκλάβων

[Εικόνα στις σελίδες 22, 23]

Αυτό το πορτογαλικό φρούριο του 1721 στεγάζει σήμερα το Ιστορικό Μουσείο της Ουίντα

[Ευχαριστίες]

© Gary Cook/​Alamy

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Άγαλμα δεμένου και φιμωμένου σκλάβου

[Εικόνα στη σελίδα 23]

«Πύλη Δίχως Επιστροφή»​—μνημείο που συμβολίζει τις τελευταίες στιγμές των σκλάβων στο αφρικανικό έδαφος

[Ευχαριστίες]

© Danita Delimont/​Alamy