Όταν οι Εκκλησίες Ήρθαν στην Ταϊτή

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΤΑΪΤΗ

ΣΤΑ τέλη του 18ου αιώνα, άρχισαν να πνέουν άνεμοι ευαγγελιστικού πνεύματος σε όλη την Ευρώπη. Στη Βρετανία, ο μελλοντικός ιεραπόστολος Γουίλιαμ Κάρεϊ συγκινούσε τους Προτεστάντες απευθύνοντάς τους θερμές εκκλήσεις να αναλάβουν το ευαγγελιστικό έργο σε παρθένα εδάφη, όπως η Ταϊτή. Ο Κάρεϊ ωθούνταν από την εντολή που έδωσε ο Ιησούς στους ακολούθους του να κάνουν μαθητές από όλα τα έθνη. (Ματθαίος 28:19, 20) Παρόμοια, το 1802, το έργο του Γάλλου συγγραφέα Φρανσουά-Ογκίστ-Ρενέ ντε Σατομπριάν Το Πνεύμα του Χριστιανισμού (Le Génie du christianisme) σημείωσε μεγάλη επιτυχία διεγείροντας τον ιεραποστολικό ζήλο των Καθολικών.

Σύντομα άρχισαν να εμφανίζονται Καθολικοί και Προτεσταντικοί ιεραποστολικοί σύλλογοι και εταιρίες. Το 1797, η Ιεραποστολική Εταιρία του Λονδίνου έστειλε 29 ιεραποστόλους στην Ταϊτή. Το 1841, έφτασε εκεί μια ομάδα Καθολικών οι οποίοι ανήκαν στο θρησκευτικό τάγμα Πατέρες Πικπίς, ενώ τρία χρόνια αργότερα κατέφτασαν και μέλη της Εκκλησίας των Μορμόνων. Εντούτοις, σύντομα πολλοί από αυτούς τους νεοφερμένους παρέκκλιναν από τη βασική πνευματική τους αποστολή και αναμείχθηκαν στην πολιτική και στο εμπόριο. Πού οφειλόταν αυτή η παρέκκλιση;

Σύμμαχοι των Αρίι

Στην αρχή, οι διδασκαλίες των Προτεσταντών ιεραποστόλων δεν είχαν απήχηση. Σύμφωνα με κάποιον συγγραφέα, «το άγγελμά τους μιλούσε περισσότερο για πύρινη κόλαση και θειάφι παρά για συμπόνια και αγάπη προς τον πλησίον». Εκτός αυτού, όπως δεν άργησαν να αντιληφθούν οι κήρυκες, κανένας δεν θα αποτολμούσε να βαφτιστεί Χριστιανός πριν από τους αρίι, δηλαδή τους αρχηγούς, οι οποίοι κατείχαν και θρησκευτική εξουσία. Έτσι λοιπόν, οι ιεραπόστολοι αποφάσισαν να εστιάσουν τις προσπάθειές τους στους ηγέτες.

Ένας αρχηγός ιδιαίτερα, ο Πομαρέ Β΄, καλοδέχτηκε τους ιεραποστόλους, βλέποντάς τους ως πιθανούς οικονομικούς και στρατιωτικούς συμμάχους. Εκείνοι, από την πλευρά τους, είδαν τον Πομαρέ ως μέσο προώθησης των συμφερόντων τους. Επιπλέον, οι ιεραπόστολοι ασκούσαν εξαρχής κάποια επιρροή ως μεσάζοντες ανάμεσα στους Ταϊτινούς και στους ναυτικούς που σταματούσαν τακτικά στο νησί για ανεφοδιασμό.

Ελπίζοντας ότι οι ιεραπόστολοι θα τον βοηθούσαν να προαγάγει τις πολιτικές του φιλοδοξίες και να αγοράσει τα καινούρια όπλα που ήθελε, ο Πομαρέ έδειξε ενδιαφέρον για το άγγελμά τους και, από το 1811 κιόλας, ζήτησε να βαφτιστεί. Το επόμενο έτος διατύπωσε γραπτώς την επιθυμία του. Ωστόσο, επί οχτώ χρόνια το αίτημά του δεν γινόταν δεκτό, καθώς οι ιεραπόστολοι πίστευαν ότι ήταν φρόνιμο να διαπιστώσουν αν θα ζούσε πράγματι σε αρμονία με τους Γραφικούς κανόνες περί ηθικής.

Στο μεταξύ, ο Πομαρέ κατόρθωσε να εδραιωθεί ως ο αδιαφιλονίκητος βασιλιάς του νησιού της Ταϊτής καθώς και των γειτονικών Νήσων Σοσιετέ. Για μια ακόμη φορά, ζήτησε να βαφτιστεί. Τελικά, το 1819, οι ιεραπόστολοι συμφώνησαν.

Τα αποτελέσματα ήταν άμεσα. Μέσα σε μια πενταετία περίπου, όλοι σχεδόν οι κάτοικοι των Νήσων Σοσιετέ και του δυτικού τμήματος του Αρχιπελάγους Τουαμότου, καθώς και οι κάτοικοι των μισών νησιών Οστράλ, δήλωναν Χριστιανοί.

 Ο Κώδικας του Πομαρέ

Η μαζική «μεταστροφή» των κατοίκων των νησιών καθιστούσε αναγκαία τη θέσπιση νέων αξιών, εθίμων και νόμων αντί των παλαιών. Γι’ αυτό, ο Πομαρέ στράφηκε στους ιεραποστόλους. Ούτως ή άλλως, εκείνοι επιθυμούσαν επί μακρόν να αναμορφώσουν τα φυλετικά έθιμα και να περιορίσουν την εξουσία του βασιλιά. Έτσι λοιπόν, συναίνεσαν στο αίτημα του Πομαρέ και συνέταξαν ένα σύνολο νόμων οι οποίοι, σύμφωνα με κάποιο σύγγραμμα, αποτελούσαν συγκερασμό «των γενικών αρχών του βρετανικού συντάγματος, των επιταγών της Γραφής και των συνηθειών που επικρατούσαν στα Χριστιανικά έθνη». Έπειτα από πολλές αναθεωρήσεις, ο βασιλιάς αποδέχτηκε το τελικό προϊόν ως τον πρώτο γραπτό νομικό κώδικα της Ταϊτής, ο οποίος ονομάστηκε Κώδικας του Πομαρέ.

Ο Κώδικας του Πομαρέ αποτέλεσε υπόδειγμα για τα γειτονικά νησιά και αρχιπελάγη, όπου τέθηκαν σε ισχύ παρόμοιες νομοθεσίες. Ο κώδικας επέβαλλε την αυστηρή τήρηση του Σαββάτου, περιλάμβανε ποινές για αδικήματα όπως η μοιχεία, η διγαμία, η κλοπή και η ανταρσία, και καθιέρωνε τη θανατική ποινή για το φόνο και τη βρεφοκτονία. Κάθε άσεμνη ψυχαγωγία απαγορευόταν.

Συμμετοχή στην Πολιτική

Οι Προτεστάντες ιεραπόστολοι «ήταν βαθιά αναμειγμένοι στην πολιτική του νησιού», δηλώνει το βιβλίο Εκεί Όπου Σπάνε τα Κύματα (Where the Waves Fall). «Πέρα από τον αμιγώς ευαγγελιστικό ρόλο που έπαιζαν, έγιναν επίσης στρατιωτικοί καθοδηγητές, οικονομικοί σύμβουλοι, αυθεντίες στην πολιτική, νομοθέτες και συνταγματολόγοι». Παρόμοια, οι Μορμόνοι και οι Καθολικοί ιεραπόστολοι ανέλαβαν ουσιαστικά τον έλεγχο των αστικών και πολιτικών υποθέσεων των νησιών όπου εγκαταστάθηκαν. Στο νησί Τουμπουάι, το οποίο ανήκει στα νησιά Οστράλ, ένας Μορμόνος ιεραπόστολος ισχυρίστηκε: «Τα ηνία της εξουσίας βρίσκονται στα χέρια της εκκλησίας. . . . Εγώ είμαι ο πρωθυπουργός του νησιού». Στα νησιά Γκαμπιέ, οι Καθολικοί απέκτησαν παρόμοια επιρροή, και μάλιστα ένας κληρικός κατείχε υπουργικό αξίωμα.

Οι ιεραπόστολοι, αντί να περιορίσουν τις δραστηριότητές τους στη σφαίρα της πνευματικής ζωής, «προτίμησαν να χρησιμοποιήσουν την πολιτική για το ευαγγελιστικό τους έργο», παρατηρεί η ιστορικός Κλερ Λο. Θεώρησαν αυτή την τακτική πιο γρήγορη και αποδοτική. Ενεργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι ιεραπόστολοι παραβίασαν τις οδηγίες των εκκλησιαστικών τους προϊσταμένων. Παρ’ όλα αυτά, μέχρι σήμερα, θρησκεία και πολιτική παραμένουν αλληλένδετες στη Γαλλική Πολυνησία.

Ο Ρόλος του Εμπορίου

Για μερικούς ιεραποστόλους, «ο πολιτικός καιροσκοπισμός ήταν συνυφασμένος με το εμπορικό πνεύμα», λέει ο καθηγητής Νιλ Γκάνσον, του Πανεπιστημίου της Καμπέρα στην Αυστραλία. Αρκετοί ιεραπόστολοι έγιναν έμποροι​—ανεφοδίαζαν, ναύλωναν, ακόμη και ναυπηγούσαν εμπορικά πλοία. Μερικοί διηύθυναν φυτείες όπου καλλιεργούνταν αρραρούτι, καφές, βαμβάκι, ζαχαροκάλαμο και καπνός.

Οι ιεραπόστολοι εδραιώθηκαν τόσο καλά στο εμπόριο ώστε επί 25 χρόνια έλεγχαν τις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ Αυστραλίας και Ταϊτής, ιδιαίτερα όσον αφορά το παστό χοιρινό και το λάδι κοκκοφοίνικα. Εντούτοις, μερικοί ανάμεσά τους ενοχλούνταν από αυτές τις δραστηριότητες και ζήτησαν από την Ιεραποστολική Εταιρία του Λονδίνου να παρέμβει. Άλλοι πίστευαν ότι το εμπόριο ήταν ουσιώδες για την επίτευξη των θρησκευτικών τους στόχων. Γιατί;

Από τη στιγμή της άφιξής τους, οι ιεραπόστολοι είχαν χρησιμοποιήσει τόσο τις τεχνικές τους ικανότητες όσο και τα προϊόντα τους για να εντυπωσιάσουν τους κατοίκους των νησιών. Πιστεύοντας ότι ο «εκπολιτισμός» αυτών των ανθρώπων θα τους έκανε πιο ευτυχισμένους, οι ιεραπόστολοι προήγαγαν τη σκληρή εργασία και την υλική ευημερία, υπονοώντας  μάλιστα ότι αυτή η τελευταία αποτελούσε ένδειξη της ευλογίας του Θεού.

Γνήσια Μεταστροφή;

Ένας ιστορικός της Ιεραποστολικής Εταιρίας του Λονδίνου έγραψε αργότερα ότι, στη γρήγορη και μαζική μεταστροφή αυτών των νησιών, «ελάχιστο ρόλο έπαιξαν τα ηθικά κίνητρα, για να μη μιλήσουμε για το πνευματικό περιεχόμενο της θρησκείας και την αλλαγή της καρδιάς». Η μεταστροφή της Ταϊτής, επισημαίνει ο Γκάνσον, ήταν «απλώς αποτέλεσμα της βούλησης του Πομαρέ Β΄, με βάση τις θρησκευτικές συνήθειες (όχι τις πεποιθήσεις) των Άγγλων ιεραποστόλων».

Πολλοί Ταϊτινοί είχαν γίνει Χριστιανοί μόνο κατ’ όνομα, και μέσα σε λίγα χρόνια η ειδωλολατρία αναβίωσε μέσω ενός θρησκευτικού κινήματος που ονομαζόταν Μαμάγια. Αυτή η μορφή λατρείας, που χαρακτηριζόταν από χαλαρά ήθη και υιοθετήθηκε ακόμη και από την κληρονόμο του θρόνου, ήταν συνονθύλευμα στοιχείων της Χριστιανοσύνης με παραδοσιακές πεποιθήσεις και συνήθειες.

Υπήρχαν πολλές διενέξεις ανάμεσα στις Προτεσταντικές ομάδες​—στις οποίες περιλαμβάνονταν Αγγλικανοί, Καλβινιστές και Μεθοδιστές—​ενώ μεταξύ των Προτεσταντών και των Καθολικών επικρατούσε μίσος. «Οι κάτοικοι των νησιών δεν διέκριναν δογματικές διαφορές ανάμεσα στα θρησκεύματα και δεν μπορούσαν να κατανοήσουν τον άγριο ανταγωνισμό μεταξύ ανθρώπων που ενστερνίζονταν την αδελφοσύνη», λέει το βιβλίο Η Ιστορία των Κατοίκων των Νησιών του Ειρηνικού, Έκδοση Κέμπριτζ (The Cambridge History of the Pacific Islanders). Παραδείγματος χάρη, όταν δύο Καθολικοί ιεραπόστολοι έφτασαν στην Ταϊτή, απελάθηκαν αμέσως κατ’ εντολήν κάποιου επιφανούς πρώην Προτεστάντη ιεραποστόλου. Αυτή η ενέργεια προκάλεσε διπλωματικό επεισόδιο ανάμεσα στη Βρετανία και στη Γαλλία το οποίο έφτασε στα πρόθυρα της σύγκρουσης. Τελικά, η Βρετανία δέχτηκε την αξίωση της Γαλλίας να περιέλθει η Ταϊτή υπό γαλλική «προστασία».

Μια Θετική Κληρονομιά

Όσο για τη θετική πλευρά, ορισμένοι από τους πρώτους ιεραποστόλους προώθησαν με ζήλο την εκμάθηση ανάγνωσης και γραφής και συνέβαλαν στην απάλειψη της βρεφοκτονίας, του κανιβαλισμού και των ανθρωποθυσιών. Μολονότι μερικοί ιεραπόστολοι μπορεί να ήταν υπερβολικά άτεγκτοι και αυστηροί, είναι γεγονός ότι προσπάθησαν να ανεβάσουν το ηθικό επίπεδο των κατοίκων των νησιών.

Ένα ιδιαίτερα αξιομνημόνευτο δώρο των ιεραποστόλων ήταν η μετάφραση της Αγίας Γραφής στην ταϊτική γλώσσα. Συν τοις άλλοις, με αυτόν τον τρόπο έφεραν για πρώτη φορά τους ανθρώπους σε επαφή με το θεϊκό όνομα, το οποίο εξακολουθεί να είναι πασίγνωστο στα νησιά. a​—Ψαλμός 83:18.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο στη σελίδα 15]

«Δεν Είστε Μέρος του Κόσμου»

Αυτά τα λόγια, που ειπώθηκαν από τον Ιησού Χριστό, αποτελούν κατευθυντήρια αρχή για τους αληθινούς ακολούθους του. (Ιωάννης 15:19) Μάλιστα, η συγκεκριμένη αρχή είναι τόσο σημαντική για αυτούς ώστε ο Ιησούς είπε προσευχόμενος στον Θεό: «Δεν είναι μέρος του κόσμου, όπως εγώ δεν είμαι μέρος του κόσμου». (Ιωάννης 17:16) Σε αρμονία με αυτά τα λόγια, ο Ιησούς ούτε συμμετείχε στην πολιτική ούτε τη χρησιμοποιούσε ως εφαλτήριο για την απόκτηση μαθητών. Επίσης, ο Ιησούς αποκήρυξε την άπληστη επιδίωξη υλικού πλούτου​—άλλη μια έκφανση του πνεύματος του κόσμου. Αντιθέτως, προώθησε έναν απλό τρόπο ζωής, επικεντρωμένο στην απόκτηση πνευματικού πλούτου. (Ματθαίος 6:22-24, 33, 34) Οι αληθινοί ακόλουθοί του μιμούνται το παράδειγμά του.

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Η υποδοχή των πρώτων ιεραποστόλων, 1797

[Ευχαριστίες]

The Granger Collection, New York

[Εικόνα στη σελίδα 14]

Ιεραπόστολος με Ταϊτινούς προσήλυτους, περ. 1845

[Εικόνα στη σελίδα 14]

Βασιλιάς Πομαρέ Β΄

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Η Ταϊτή και η πρωτεύουσά της, η Παπεετέ

[Ευχαριστίες]

Photo courtesy of Tahiti Tourisme

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 14]

Left: Photo by Henry Guttmann/​Getty Images; right: Collection du Musée de Tahiti et de ses Îles, Punaauia, Tahiti