Φυλαχτείτε από τους «Λευκούς Δράκοντες»!

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΕΛΒΕΤΙΑ

Τι είναι αυτό που πετάει χωρίς φτερά, χτυπάει χωρίς χέρια και βλέπει χωρίς μάτια;​—Αίνιγμα σχετικά με τους λευκούς δράκοντες το οποίο λέγεται από την εποχή του Μεσαίωνα.

ΟΙ ΧΙΟΝΟΣΤΙΒΑΔΕΣ, που κατάλληλα αποκαλούνται λευκοί δράκοντες, μπορούν να καταβροχθίσουν κάποιον ορειβάτη ή ακόμη και να θάψουν ένα ολόκληρο χωριό εν ριπή οφθαλμού. Γι’ αυτόν το λόγο, οι άνθρωποι αποκαλούν τις χιονοστιβάδες λευκό θάνατο. Τι είναι αυτά τα εντυπωσιακά φαινόμενα; Αν ζείτε κοντά σε χιονοσκέπαστα βουνά, γνωρίζετε ήδη την απάντηση. Αν, όμως, μένετε σε κάποια τροπική περιοχή ή σε πεδινά μέρη, δεν χρειάζεται να ανησυχείτε εφόσον οι χιονοστιβάδες δεν θα σας απειλήσουν ποτέ εκτός και αν αποτολμήσετε να ταξιδέψετε στην επικράτεια των λευκών δρακόντων.

Οι χιονοστιβάδες «γεννιούνται» σε ψηλά βουνά όπου το χιόνι πέφτει σε μεγάλες ποσότητες και συχνά. Η «γέννησή» τους αναγγέλλεται ξαφνικά όταν μεγάλες μάζες χιονιού, πάγου, χώματος, βράχων και άλλων υλικών, όπως είναι οι κορμοί δέντρων, κατρακυλούν γρήγορα στην πλαγιά ενός βουνού ή σε κάποιον γκρεμό, καταστρέφοντας συνήθως τα πάντα στο πέρασμά τους. Δεν είναι μόνο το βάρος και η δύναμη της χιονοστιβάδας αυτά που σπέρνουν τον όλεθρο αλλά και η πίεση του προπορευόμενου αέρα μπορεί επίσης να καταστρέψει πυκνές συστάδες δέντρων και να προξενήσει ζημιές σε ό,τι άλλο βρεθεί στο δρόμο της, όπως γέφυρες, δρόμους ή σιδηροδρομικές γραμμές.

Φυσικό Φαινόμενο

Αυτός ο όγκος τόνων λευκής ενέργειας ο οποίος προκαλεί εκκωφαντικό θόρυβο αποτελείται κυρίως από μικροσκοπικές νιφάδες χιονιού. Πώς μπορεί κάτι τόσο όμορφο όσο η χιονόπτωση να γίνει τόσο φονικό όσο μια βρυχώμενη χιονοστιβάδα; Η απάντηση βρίσκεται στα χαρακτηριστικά του χιονιού. Το χιόνι πέφτει σε διάφορα σχήματα: κρυστάλλους, σβόλους και κόκκους. Οι κρυστάλλινες νιφάδες έχουν πάντα τη μορφή εξάγωνων αστεριών σε αμέτρητες ποικιλίες σχεδίων. Καθεμιά αποτελεί από μόνη της θαύμα. Από τη στιγμή που αυτοί οι κρύσταλλοι πέφτουν στο έδαφος, η εμφάνισή τους μπορεί να αλλάξει. Οι διαφορές στη θερμοκρασία του αέρα και η πίεση από το συσσωρευόμενο χιόνι τούς συρρικνώνουν καθώς αυτοί κατακάθονται. Σε διάστημα 24 μόνο ωρών, τριάντα εκατοστά φρέσκου χιονιού μπορούν να συμπυκνωθούν και να γίνουν μόλις δέκα εκατοστά.

Η σταθερότητα του στρώματος του χιονιού ποικίλλει ανάλογα με το σχήμα των νιφάδων. Οι εξάγωνοι κρύσταλλοι συμπλέκονται αλλά οι κόκκοι και οι σβόλοι κυλούν ο ένας πάνω στον άλλον και παράγουν ασταθή στρώματα. Αυτά μπορούν εύκολα να ολισθήσουν πάνω σε κάποιο πιο στερεό υποκείμενο στρώμα. Έτσι λοιπόν, το είδος του χιονιού, η ποσότητα που έχει πέσει, η κλίση του εδάφους, οι διαφορές στη θερμοκρασία και η ισχύς των ανέμων​—όλα αυτά καθορίζουν το αν θα δημιουργηθεί μια χιονοστιβάδα. Το βάρος του σώματος ενός ανθρώπου ή ζώου που διασχίζει κάποια κεκλιμένη χιονοσκέπαστη έκταση μπορεί επίσης να ενεργοποιήσει συμπτωματικά μια χιονοστιβάδα. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλα είδη χιονοστιβάδων.

Οι ξηρές χιονοστιβάδες δημιουργούνται όταν ένα μείγμα φρέσκου χιονιού σε μορφή κόκκων και κρυστάλλων—το είδος της «πούδρας» που προτιμούν οι σκιέρ—σηκωθεί στον αέρα από μια ισχυρή ριπή ανέμου. Εφόσον το χιόνι είναι ελαφρύ, ανυψώνεται στον αέρα και μπορεί να εφορμήσει στην κοιλάδα με ταχύτητα μεγαλύτερη των 300 χιλιομέτρων την ώρα. Σε αυτή την περίπτωση, η πίεση του αέρα που βρίσκεται μπροστά από τη μάζα του χιονιού γίνεται τόσο μεγάλη ώστε η ταχύτατα κινούμενη  χιονοστιβάδα μπορεί να σηκώσει σκεπές ή ακόμη και να καταστρέψει σπίτια μέσα σε δευτερόλεπτα.

Ένα άκρως φονικό είδος χιονοστιβάδας είναι η χιονοστιβάδα πλάκας. Αυτές οι χιονοστιβάδες προκαλούνται από συσσώρευση παλαιού χιονιού το οποίο έχει κατακαθήσει και συμπιεστεί με τον καιρό. Όταν το επιφανειακό στρώμα χιονιού σπάει, μεγάλα τμήματα πάγου ίσως να ολισθήσουν σε μια βουνοπλαγιά με ταχύτητα 50 ως 80 χιλιομέτρων την ώρα. Τέτοια αποθέματα παγωμένου χιονιού μπορεί επίσης να αιωρούνται στην άκρη ενός γκρεμού. Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο για τους σκιέρ καθώς το βάρος ενός και μόνο σκιέρ είναι αρκετό για να σπάσει η πλάκα και να ενεργοποιηθεί μια χιονοστιβάδα η οποία μπορεί να τον θάψει μέσα σε δευτερόλεπτα.

Την άνοιξη ο κίνδυνος χιονοστιβάδων αυξάνεται. Είτε η βροχή είτε η έντονη λιακάδα μαλακώνουν το χιόνι, πράγμα που συνήθως έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία χιονοστιβάδων υγρής πλάκας. Αυτές κινούνται πιο αργά αλλά μπορεί να επηρεαστεί μια ολόκληρη πλαγιά. Καθώς η μάζα χιονιού ολισθαίνει, παρασύρει ογκόλιθους, δέντρα και χώμα τα οποία, όταν φτάσουν στη ζώνη παύσης της χιονοστιβάδας, γίνονται ένα βρώμικο τείχος από συντρίμματα.

Φαινόμενο παρόμοιο με τη χιονοστιβάδα είναι ο παγετώνας, δηλαδή η χιονοστιβάδα πάγου. Οι παγετώνες είναι πελώριες πλάκες πάγου οι οποίες σχηματίζονται σε πολύ ψυχρές περιοχές​—σε κοιλώματα ή σε σκιερές πλαγιές όπου το χιόνι δεν λιώνει ποτέ. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, το χιόνι παγώνει και γίνεται συμπαγής πάγος. Οι παγετώνες κινούνται καθοδικά με πολύ αργό ρυθμό. Επειδή η κίνησή τους είναι προβλέψιμη, σπανίως προκαλούν σοβαρούς τραυματισμούς ή ζημιές.

Πού Δημιουργούνται Χιονοστιβάδες;

Χιονοστιβάδες δεν σχηματίζονται σε όλες τις χιονισμένες περιοχές του πλανήτη. Για να εκδηλωθούν χιονοστιβάδες πρέπει να υπάρχουν βουνά συγκεκριμένου ύψους καθώς και κλίμα που επιτρέπει τη δημιουργία χιονιού και πάγου. Οι στατιστικές δείχνουν ότι παγκοσμίως δημιουργούνται περίπου  ένα εκατομμύριο χιονοστιβάδες το χρόνο. Ορισμένες επικίνδυνες ζώνες υπάρχουν στις Άνδεις της Νότιας Αμερικής, στα Βραχώδη Όρη της Βόρειας Αμερικής, στα Ιμαλάια της Ασίας και, φυσικά, στις Άλπεις της Ευρώπης, οι οποίες εκτείνονται από τη Γαλλία προς τα βορειοανατολικά διασχίζοντας την Ελβετία, τη Γερμανία και την Αυστρία. Στα κατοικημένα σημεία αυτών των περιοχών, χάνονται κατά μέσο όρο 200 άνθρωποι κάθε χρόνο εξαιτίας των χιονοστιβάδων. Από αυτούς, κατά μέσο όρο 26 πεθαίνουν στην Ελβετία.

Δύο τρομερά καταστροφικές χιονοστιβάδες έχουν πλήξει περιοχές στις Άνδεις του Περού. Το 1962 ένα τμήμα πάγου μήκους ενός χιλιομέτρου αποκολλήθηκε από το πάχους 50 μέτρων παγοκάλυμμα του όρους Ουασκαράν που έχει ύψος 6.768 μέτρα. Το τμήμα πάγου, με βάρος τέσσερα εκατομμύρια τόνους, ήταν τέσσερις φορές μεγαλύτερο από το κτίριο Εμπάιαρ Στέιτ της Νέας Υόρκης! Αυτή η μάζα διένυσε 18 χιλιόμετρα μέσα σε 15 λεπτά. Εφτά χωριά θάφτηκαν στο χιόνι και γύρω στις 3.000 με 4.000 ζωές χάθηκαν στα συντρίμματα τα οποία έφταναν τα 13 μέτρα βάθος και κάλυπταν μια περιοχή πλάτους δύο χιλιομέτρων. Το 1970 εκδηλώθηκε και πάλι σε εκείνο το βουνό ένα παρόμοιο φαινόμενο. Ωστόσο, αυτή τη φορά ένας σεισμός έσπασε το παγοκάλυμμα σε μια βορειότερη κορυφή. Το ίδιο το βουνό κατέρρευσε. Χιλιάδες τόνοι χιονιού, βράχων και πάγου κινήθηκαν με ταχύτητα 300 χιλιομέτρων την ώρα μέσα από ένα φαράγγι παρασύροντας ογκόλιθους και σπίτια στο πέρασμά τους. Υπολογίστηκε ότι πέθαναν 25.000 άνθρωποι. Τι μπορεί να γίνει για την προστασία των ορεσίβιων από τέτοια τραγικά συμβάντα;

Μπορούν να Προληφθούν οι Χιονοστιβάδες;

Ορισμένες χιονοστιβάδες μπορούν να προληφθούν. Άλλες όχι. Οι χιονοστιβάδες που προκαλούνται από τις καιρικές συνθήκες δεν μπορούν να προληφθούν. Είναι τόσο φυσιολογικές όσο το νερό της βροχής που τρέχει από τη στέγη. Αποτελούν φυσικό επακόλουθο του κύκλου των εποχών. Αλλά χάρη στην πείρα που έχει αποκτηθεί σε περιοχές που πλήττονται από τέτοιες χιονοστιβάδες, οι κρατικές αρχές απαγορεύουν την οικοδόμηση σπιτιών σε επικίνδυνες ζώνες και προστατεύουν τις κυκλοφοριακές αρτηρίες κατασκευάζοντας σήραγγες ή στοές. Από την άλλη πλευρά, οι χιονοστιβάδες που προκαλούνται από απερίσκεπτους ανθρώπους, όπως είναι οι ριψοκίνδυνοι σκιέρ που αγνοούν τις προειδοποιήσεις και τις απαγορεύσεις, θα μπορούσαν να προληφθούν.

Στην Ελβετία, οι εμπειρίες του παρελθόντος έκαναν την κυβέρνηση να λάβει προληπτικά μέτρα. Το 1931 ιδρύθηκε μια ελβετική ερευνητική επιτροπή, και το 1936 η πρώτη ομάδα θαρραλέων ερευνητών άρχισε να διεξάγει επιστημονικές μελέτες σε υψόμετρο 2.690 μέτρων στην περιοχή Βάισφλουγιοκ, πάνω από την κωμόπολη Νταβός. Αργότερα, το 1942, ιδρύθηκε το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ερευνητικό Ινστιτούτο Χιονιού και Χιονοστιβάδων. Δημιουργήθηκαν αρκετά άλλα σύγχρονα παρατηρητήρια σε διαφορετικές τοποθεσίες στα βουνά. Αυτές οι υπηρεσίες καθιστούν δυνατή την πρόβλεψη των αλλαγών στις καιρικές συνθήκες και εκπέμπουν σε τακτική βάση προειδοποιήσεις σχετικά με τον κίνδυνο χιονοστιβάδων σε εκτεθειμένες πλαγιές.

Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει το ενδεχόμενο απρόβλεπτων καιρικών εξελίξεων και οι κίνδυνοι δεν μπορούν να εκμηδενιστούν. Επομένως, οποιοσδήποτε ζει σε επικίνδυνη ζώνη ή κάνει τις διακοπές του ή περνάει κάποιο σαββατοκύριακο σε ορεινές περιοχές το χειμώνα πρέπει να συναισθάνεται την ευθύνη που έχει να μην προκαλεί χιονοστιβάδες. Αξίζει να σημειωθεί ότι δοκιμές στη Γαλλία έδειξαν πως δεν προκαλούνται χιονοστιβάδες ούτε από τα ηχητικά κύματα που δημιουργούν τα αεροπλάνα ούτε από τις ανθρώπινες φωνές, όπως πίστευαν παλιότερα.

Οι Αρχές Λαβαίνουν Μέτρα Προστασίας

Σύντομα αφότου οι άνθρωποι άρχισαν να εγκαθίστανται σε ορεινές περιοχές, αντιλήφθηκαν τον κίνδυνο των χιονοστιβάδων. Προκειμένου να μη θάβει το χιόνι τα σπίτια τους, φύτεψαν «προστατευόμενα» δάση, όπως τα αποκαλούν, στις πλαγιές πάνω από τους οικισμούς τους. Σε πολλές περιπτώσεις αυτή η προστασία ήταν αποτελεσματική, γι’ αυτό και μέχρι σήμερα οι τοπικές αρχές εξακολουθούν  να συντηρούν τα «προστατευόμενα» δάση. Αυτά τα δάση αποτελούν την καλύτερη φυσική άμυνα απέναντι στις χιονοστιβάδες. Ωστόσο, η πείρα έχει δείξει ότι το δάσος πρέπει να είναι πυκνό και να περιέχει αρκετές εκατοντάδες δέντρα ανά 10 στρέμματα, όπως επίσης να συνδυάζει δέντρα διαφορετικών ηλικιών και ειδών.

Τα πρόσφατα χρόνια μηχανικοί έχουν φτιάξει μεταλλικά εμπόδια θεμελιωμένα σε μπετόν. Αυτά είναι τοποθετημένα στις ζώνες έναρξης των χιονοστιβάδων πριν από το πρώτο φράγμα δέντρων. Τα εμπόδια κατασκευάζονται σε ύψος μέχρι και 4 μέτρα αλλά θα ήταν δαπανηρή η τοποθέτησή τους σε κάθε πλαγιά. Για να μην «ξεριζώνουν» οι χιονοστιβάδες τα κτίρια, κατασκευάζονται επίσης στους πρόποδες των πλαγιών τεράστια υψώματα από βράχους και χώμα ώστε να «σπάνε» τις χιονοστιβάδες. Αυτοί οι σωροί μπορούν να αλλάξουν την πορεία των χιονοστιβάδων και να μην τις αφήσουν να εισβάλουν σε χωριά και σπίτια στις κοιλάδες. Άλλα εμπόδια που «σπάνε» τις χιονοστιβάδες είναι τα χωμάτινα τείχη σε σχήμα Λ με πάχος 2 μέτρα και ύψος 5 μέτρα. Η αιχμή του Λ είναι στραμμένη στο πάνω μέρος της πλαγιάς και έτσι μπορεί να διαχωρίσει μια χιονοστιβάδα στα δύο και να αναγκάσει το χιόνι να εκτραπεί προς τις δύο πλευρές. Τα σκέλη του Λ έχουν μήκος 90 ως 120 μέτρα και είναι δυνατόν να προστατέψουν ολόκληρες πόλεις. Ωστόσο, όταν απειλούνται σημαντικοί οδικοί άξονες ή σιδηροδρομικές γραμμές στις κοιλάδες, την καλύτερη προστασία​—και την πιο δαπανηρή—​την παρέχουν σήραγγες ή στοές από ξύλο, μέταλλο και μπετόν.

Ένας άλλος τρόπος για την πρόληψη των χιονοστιβάδων είναι η διάσπαση μεγάλων όγκων χιονιού. Ο καναδικός στρατός, λόγου χάρη, περιπολεί κάθε χειμώνα τις πόλεις και ρίχνει εκρηκτικά στο χιόνι. Με αυτόν τον τρόπο προφυλάσσουν τον αυτοκινητόδρομο που διασχίζει τον Καναδά, σπάζοντας το χιόνι προτού δημιουργηθούν χιονοστιβάδες και σκεπάσουν το δρόμο. Μέχρις ενός βαθμού χρησιμοποιούν αυτή τη μέθοδο και στην Ελβετία, όπου σε μια προσπάθεια πρόληψης των χιονοστιβάδων εκτοξεύουν ή ρίχνουν εκρηκτικά από ελικόπτερα σε ασταθείς πλαγιές για να διασπάσουν το συσσωρευμένο χιόνι.

Διάσωση από Χιονοστιβάδα

Οι σκιέρ και οι πεζοπόροι πρέπει να περιμένουν όταν γίνεται έλεγχος της ασφάλειας των πλαγιών. Ποτέ μην αγνοείτε τις προειδοποιήσεις που δίνονται! Να θυμάστε ότι ακόμη και ο πιο πεπειραμένος επαγγελματίας σκιέρ μπορεί να θαφτεί στο χιόνι. Αν παγιδευτείτε σε χιονοστιβάδα, μην πανικοβληθείτε! Κινηθείτε σαν να κολυμπάτε στη θάλασσα, συμβουλεύουν οι ειδικοί. Αυτό θα σας βοηθήσει να παραμείνετε κοντά στην επιφάνεια της στιβάδας. Ή σηκώστε το ένα χέρι σας όσο πιο ψηλά γίνεται πάνω από το κεφάλι σας. Αυτό ίσως βοηθήσει τους διασώστες να εντοπίσουν τη θέση σας. Με το άλλο χέρι σας καλύψτε το στόμα και τη μύτη σας. Οι στατιστικές σχετικά με τις διασώσεις δείχνουν ότι τα μισά μόνο θύματα χιονοστιβάδων επιβιώνουν αφού παγιδευτούν για περισσότερο από 30 λεπτά. Σήμερα, μερικοί σκιέρ έχουν μαζί τους πομπούς που λειτουργούν με μπαταρία. Εφόσον ο λευκός θάνατος αποτελεί πάντα απειλή στα μεγάλα υψόμετρα, είναι απαραίτητο να γίνονται γρήγορες ενέργειες για τη διάσωση θυμάτων από χιονοστιβάδες.

Επί αιώνες, οι φημισμένοι σκύλοι του Αγίου Βερνάρδου εκτρέφονταν από Αυγουστινιανούς μοναχούς στις Ελβετικές Άλπεις. Αυτοί οι σκύλοι είχαν τη δύναμη και το σθένος να κινούνται στο βαθύ χιόνι και να αντέχουν τους παγερούς ανέμους και τις ψυχρές καιρικές συνθήκες. Είχαν καλό προσανατολισμό και ήταν πολύ ευαίσθητοι σε ήχους και κινήσεις που δεν μπορούσαν να εντοπίσουν οι άνθρωποι. Έσωζαν, λοιπόν, εκατοντάδες ζωές αν και δεν μετέφεραν βαρελάκι με κονιάκ στο περιλαίμιό τους ενώ βρίσκονταν σε αποστολές διάσωσης, όπως τους παρουσιάζουν πολλές εικόνες! Σήμερα, οι περισσότεροι σκύλοι-διασώστες είναι γερμανικοί ποιμενικοί, αλλά εκπαιδεύονται και μερικές άλλες ράτσες για αυτό το είδος εργασίας. Επίσης, είναι αποτελεσματικά και κάποια ηλεκτρονικά βοηθήματα, ενώ η προσεκτική έρευνα από μέρους των διασωστών μπορεί να σώσει ζωές. Ωστόσο, οι διασώστες δεν έχουν την επιτυχία των εκπαιδευμένων σκύλων.

Όπως είδαμε, «αυτό που πετάει χωρίς φτερά, χτυπάει χωρίς χέρια και βλέπει χωρίς μάτια» είναι ένα φαινόμενο που αποκαλύπτει τις ισχυρές δυνάμεις οι οποίες δρουν στη φύση. Οι λευκοί δράκοντες απαιτούν το σεβασμό μας.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 19]

Αν παγιδευτείτε σε χιονοστιβάδα, κινηθείτε σαν να κολυμπάτε στη θάλασσα

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Οι σκύλοι του Αγίου Βερνάρδου απεικονίζονται συχνά με ένα βαρελάκι που περιέχει κονιάκ, μολονότι στην πραγματικότητα δεν μετέφεραν κάτι τέτοιο στις αποστολές διάσωσης

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 17]

AP Photo/Matt Hage