Βιβλιοθήκες​—Πύλες στη Γνώση

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

ΟΙ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ έχουν αποκληθεί «ένας από τους στύλους του πολιτισμού». Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (World Book Encyclopedia) λέει ότι συγκαταλέγονται στους πιο σημαντικούς παράγοντες που συμβάλλουν στον ανθρώπινο πολιτισμό και στην τεχνολογία. Ο Γερμανός ποιητής Γκέτε τις αποκάλεσε μνήμη της ανθρωπότητας.

Ποιες βιβλιοθήκες υπήρξαν από τους σπουδαιότερους “στύλους του πολιτισμού”; Ποιο βιβλίο έχει επηρεάσει στο μέγιστο βαθμό τόσο τις βιβλιοθήκες όσο και την εξάπλωση των γραμμάτων; Επίσης, πόσα βιβλία έχουν οι μεγαλύτερες από τις σύγχρονες βιβλιοθήκες; Προκειμένου να απαντήσουμε στην πρώτη ερώτηση, ας πάμε πίσω στο χρόνο και ας επισκεφτούμε μια από τις αρχαιότερες βιβλιοθήκες της ανθρωπότητας.

Αρχαία «Εγκυκλοπαίδεια Ανθρώπινης Γνώσης»

Φανταστείτε ότι βρίσκεστε στη Μέση Ανατολή, στη χώρα που είναι σήμερα γνωστή ως Ιράκ. Είναι το έτος 650 Π.Κ.Χ. Περιβάλλεστε από τα πανύψηλα τείχη της πόλης Νινευή (κοντά στη σύγχρονη Μοσούλη). Μπροστά σας ορθώνεται το επιβλητικό παλάτι του Βασιλιά Ασσουρμπανιπάλ​—άρχοντα της Ασσυρίας, της Αιγύπτου και της Βαβυλωνίας. a Ενώ στέκεστε κοντά στις πύλες του παλατιού, παρατηρείτε κάποιους άντρες που μεταφέρουν μέσα στο κτίριο καρότσια με βαριά πήλινα δοχεία. Έχουν μόλις επιστρέψει από τα πέρατα του ασσυριακού βασιλείου προσπαθώντας να συλλέξουν κάθε γνωστό  γραπτό έργο σχετικά με τις κοινωνικές, πολιτιστικές και θρησκευτικές παραδόσεις των λαών που ζουν στην επικράτεια του Ασσουρμπανιπάλ. Ανοίγοντας ένα από τα δοχεία, παρατηρείτε ότι είναι γεμάτο από ορθογώνιες πήλινες πλάκες πλάτους οχτώ εκατοστών και μήκους δέκα εκατοστών.

Ακολουθείτε έναν από τους άντρες μέσα στο παλάτι, όπου βλέπετε γραμματείς με οστέινες γραφίδες να σχηματίζουν σφηνοειδή σύμβολα πάνω σε μικρές πλάκες νωπού πηλού. Μεταφράζουν ξενόγλωσσα έγγραφα στην ασσυριακή γλώσσα. Αργότερα οι πλάκες θα ψηθούν σε φούρνο και τα αρχεία θα γίνουν σχεδόν άφθαρτα. Τα αρχεία φυλάσσονται σε δωμάτια γεμάτα με ράφια στα οποία είναι στοιβαγμένα εκατοντάδες δοχεία. Στους παραστάτες των δωματίων, πινακίδες αναφέρουν το θέμα των αρχείων που φυλάσσονται σε κάθε χώρο. Οι 20.000 και πλέον πήλινες πλάκες σε αυτή τη βιβλιοθήκη περιέχουν πληροφορίες σχετικά με επαγγελματικές συναλλαγές, θρησκευτικά έθιμα, νόμους, καθώς και ιστορικά και ιατρικά θέματα, όπως επίσης υλικό που σχετίζεται με τη φυσιολογία ανθρώπων και ζώων, απαρτίζοντας έτσι «μια εγκυκλοπαίδεια ανθρώπινης γνώσης», όπως την περιέγραψε ένας μεταγενέστερος λόγιος.

Πριν και Μετά τη Βιβλιοθήκη της Νινευή

Πριν από τη βιβλιοθήκη του Ασσουρμπανιπάλ στη Νινευή υπήρχαν και άλλες μεγάλες βιβλιοθήκες. Ο Βασιλιάς Χαμουραμπί έχτισε μια βιβλιοθήκη στη βαβυλωνιακή πόλη Βορσίππα χίλια χρόνια πριν από τον Ασσουρμπανιπάλ. Ο Ραμσής Β΄ ίδρυσε μια δημοφιλή βιβλιοθήκη στην αιγυπτιακή πόλη Θήβες 700 και πλέον χρόνια πριν από τον Ασσουρμπανιπάλ. Αλλά χάρη στην ποικιλία των πληροφοριών και στην πληθώρα των αρχείων της, η βιβλιοθήκη του Ασσουρμπανιπάλ κέρδισε τη φήμη «της μεγαλύτερης [βιβλιοθήκης] στην αρχαιότητα». Πέρασαν 350 χρόνια προτού πάρει τη θέση της μια άλλη βιβλιοθήκη.

Εκείνη η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη οικοδομήθηκε από τον Πτολεμαίο Α΄ τον Σωτήρα, έναν από τους στρατηγούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το έτος 300 Π.Κ.Χ. περίπου. Ανεγέρθηκε στην παράκτια αιγυπτιακή πόλη Αλεξάνδρεια, και οι βιβλιοθηκάριοί της προσπάθησαν να συλλέξουν αντίγραφα των περισσότερων συγγραμμάτων του κατοικημένου κόσμου. b Σύμφωνα με την παράδοση, η Αλεξάνδρεια ήταν το μέρος όπου περίπου 70 λόγιοι άρχισαν να μεταφράζουν το εβραϊκό τμήμα των Γραφών στην ελληνική. Το έργο αυτό ονομάστηκε αργότερα Μετάφραση των Εβδομήκοντα και χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα από τους πρώτους Χριστιανούς.

Βιβλιοθήκες της Ανατολής

Τον καιρό που ο Ασσουρμπανιπάλ επέκτεινε τη βιβλιοθήκη του, στην Κίνα κυβερνούσε η δυναστεία των Τσου. Κατά τη βασιλεία αυτής της δυναστείας, από το 1122 Π.Κ.Χ. ως το 256 Π.Κ.Χ., δημιουργήθηκε ένα σύνολο βιβλίων γνωστό ως τα Πέντε Κλασικά Βιβλία. Αυτά περιλάμβαναν ένα εγχειρίδιο ερμηνείας του μέλλοντος, μια συλλογή ομιλιών των πρώτων ηγεμόνων, ποίηση, οδηγίες για θρησκευτικές τελετές και ιεροτελεστίες, καθώς και την ιστορία του κράτους Λου από το 722 Π.Κ.Χ. περίπου ως το 481 Π.Κ.Χ.​—το τελευταίο βιβλίο αποδίδεται στον Κινέζο φιλόσοφο Κομφούκιο. Τα Πέντε Κλασικά Βιβλία και τα αμέτρητα σχολιολόγια σχετικά με αυτά επηρέασαν την κινεζική διανόηση και διαμόρφωσαν τη βάση τόσο για αυτοκρατορικές όσο και για ιδιωτικές βιβλιοθήκες επί δύο και πλέον χιλιετίες.

 Στην Ιαπωνία, ο Χότζο Σανετόκι, μέλος κάποιας άρχουσας οικογένειας σαμουράι, ίδρυσε το 1275 μια βιβλιοθήκη στο σπίτι της οικογένειάς του στην Καναζάβα (σήμερα μέρος της Γιοκοχάμα). Προσπάθησε να συλλέξει κάθε βιβλίο που υπήρχε στην κινεζική και στην ιαπωνική. Αν και το περιεχόμενό της έχει μειωθεί, αυτή η συλλογή βιβλίων υπάρχει μέχρι σήμερα.

Αγία Γραφή, Βιβλιοθήκες Μοναστηριών και Δυτικός Πολιτισμός

«Η δύναμη του γραπτού λόγου και η αξία της βιβλιοθήκης», λέει το βιβλίο Ιστορία των Βιβλιοθηκών στο Δυτικό Κόσμο (A History of Libraries in the Western World), «απεικονίζονται καλύτερα από οπουδήποτε αλλού στην άνοδο, στην εξάπλωση και στη διάρκεια της Χριστιανικής θρησκείας». Ποια σχέση έχει η εξέλιξη των βιβλιοθηκών με την εξάπλωση της Χριστιανοσύνης;

Αφότου κατέρρευσε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, και τα περιεχόμενα των μεγάλων βιβλιοθηκών της καταστράφηκαν ή διασκορπίστηκαν, εμφανίστηκαν μοναστήρια του Χριστιανικού κόσμου σε όλη την Ευρώπη τα οποία συγκέντρωσαν ό,τι απέμεινε από αυτές τις αρχαίες βιβλιοθήκες. Βασική δραστηριότητα για πολλά από εκείνα τα μοναστήρια ήταν η αντιγραφή Βιβλικών καθώς και άλλων χειρογράφων με το χέρι. Τα μοναστήρια των Βενεδικτίνων, για παράδειγμα, ζούσαν σύμφωνα με τον «Κανόνα του Αγίου Βενέδικτου», ο οποίος επέβαλλε την ανάγνωση και την αντιγραφή βιβλίων.

Βιβλιοθήκες στην Κωνσταντινούπολη φύλαγαν και παρήγαν αντίγραφα αρχαίων χειρογράφων τα οποία επανεμφανίστηκαν τελικά στην Ιταλία. Πιστεύεται ότι αυτά τα χειρόγραφα αποτέλεσαν σημαντικό έναυσμα για την Αναγέννηση. Ο ιστορικός Έλμερ Ντ. Τζόνσον λέει: «Δεν μπορούμε να αρνηθούμε το ρόλο που έπαιξαν οι βιβλιοθήκες των μοναστηριών στη διατήρηση του Δυτικού πολιτισμού. Επί χίλια περίπου χρόνια, αποτελούσαν την καρδιά της διανόησης στην Ευρώπη, και χωρίς αυτές ο Δυτικός πολιτισμός θα ήταν ένας πολύ διαφορετικός κόσμος».

Το έργο αντιγραφής της Αγίας Γραφής βοήθησε να συνεχίσει να χτυπάει “η καρδιά της διανόησης στην Ευρώπη” στη διάρκεια αυτής της περιόδου. Και καθώς η Μεταρρύθμιση εξαπλωνόταν στην Ευρώπη, η επιθυμία για την ανάγνωση της Γραφής υποκινούσε κοινούς ανθρώπους να σπάσουν τα δεσμά του αναλφαβητισμού. Το βιβλίο Η Ιστορία των Βιβλιοθηκών (The Story of Libraries) αναφέρει: «Στην Προτεσταντική Μεταρρύθμιση βρίσκουμε τις απαρχές της ιδέας ότι κάθε μέλος της κοινωνίας πρέπει να έχει τουλάχιστον όση μόρφωση απαιτείται για να διαβάζει τη Βίβλο. Καθώς αυξανόταν η θεολογική αντιλογία, η ικανότητα ανάγνωσης μιας ευρύτερης ποικιλίας θρησκευτικών συγγραμμάτων έγινε σημαντικό ζήτημα. Αυτό προϋπέθετε όχι μόνο το να μπορεί κάποιος να διαβάζει αλλά και να έχει πρόσβαση στα βιβλία».

Συνεπώς, η Αγία Γραφή έπαιξε βασικό ρόλο στην εξάπλωση τόσο των βιβλιοθηκών όσο και των γραμμάτων σε όλο το Δυτικό κόσμο. Έπειτα, με την εφεύρεση της τυπογραφίας, τεράστιες ιδιωτικές και εθνικές βιβλιοθήκες που περιείχαν βιβλία γύρω από πολύ μεγάλο φάσμα θεμάτων εμφανίστηκαν σε όλη την Ευρώπη και, τελικά, στον υπόλοιπο κόσμο.

Βιβλιοθήκες του 21ου Αιώνα

Σήμερα μερικές βιβλιοθήκες έχουν αποκτήσει τεράστιο μέγεθος. Φανταστείτε ότι στέκεστε δίπλα σε ένα ράφι μήκους 850 χιλιομέτρων το οποίο περιέχει πάνω από 29 εκατομμύρια βιβλία. Αυτό περίπου είναι το μέγεθος της μεγαλύτερης βιβλιοθήκης του κόσμου​—της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκτός από βιβλία, η βιβλιοθήκη  διαθέτει περίπου 2,7 εκατομμύρια ηχογραφήσεις και βιντεοσκοπήσεις, 12 εκατομμύρια φωτογραφίες, 4,8 εκατομμύρια χάρτες και 57 εκατομμύρια χειρόγραφα. Κάθε μέρα η βιβλιοθήκη προσθέτει 7.000 θέματα στη συλλογή της!

Η Βρετανική Βιβλιοθήκη, στο Λονδίνο, είναι η δεύτερη σε αριθμό βιβλίων​—έχει περισσότερα από 18 εκατομμύρια. Η Κρατική Βιβλιοθήκη της Ρωσίας, στη Μόσχα, έχει 17 εκατομμύρια βιβλία καθώς και μια συλλογή περίπου 632.000 ετήσιων σετ εφημερίδων. Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, μια από τις παλαιότερες εθνικές βιβλιοθήκες που διασώζονται στην Ευρώπη, διαθέτει 13 εκατομμύρια βιβλία. Επιπρόσθετα, το βιβλίο Παγκόσμια Ρεκόρ Βιβλιοθηκών (Library World Records) αναφέρει: «Η γαλλική εθνική βιβλιοθήκη ήταν η πρώτη βιβλιοθήκη που πρόσφερε πλήρη πρόσβαση μέσω του Ιντερνέτ σε μεγάλο μέρος των συλλογών της». Για όσους χρησιμοποιούν κομπιούτερ, το Ιντερνέτ παρέχει πρωτοφανή ευκολία πρόσβασης στις αποθήκες γνώσης της ανθρωπότητας.

Όσο ποτέ προηγουμένως, ο όγκος των πληροφοριών που είναι διαθέσιμες στους ανθρώπους αυξάνεται ραγδαία. Υπολογίζεται ότι το συνολικό απόθεμα της ανθρώπινης γνώσης διπλασιάζεται κάθε τεσσεράμισι χρόνια. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο, 150.000 και πλέον νέοι τίτλοι βιβλίων εκδίδονται κάθε χρόνο.

Στις μέρες μας, λοιπόν, έχει ιδιαίτερη εφαρμογή η παρατήρηση του αρχαίου μελετητή, συγγραφέα και βασιλιά​—του Σολομώντα—​ο οποίος έγραψε: «Το να κάνει κάποιος πολλά βιβλία δεν έχει τέλος και η πολλή αφοσίωση σε αυτά είναι κουραστική για τη σάρκα». (Εκκλησιαστής 12:12) Ωστόσο, όταν χρησιμοποιούνται με διάκριση, οι βιβλιοθήκες συνεχίζουν να αποτελούν «μια προσιτή πύλη στη γνώση», όπως τις αποκάλεσε η UNESCO.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 20]

Ο Ρόλος του Βιβλιοθηκάριου

Αν δεν μπορείτε να βρείτε το βιβλίο που χρειάζεστε στον κατάλογο της βιβλιοθήκης, μην απελπίζεστε​—ρωτήστε το βιβλιοθηκάριο. Η πείρα του βιβλιοθηκάριου είναι συνήθως ανεκτίμητη. Ο Ρόντερικ, ο οποίος εργάζεται ως βιβλιοθηκάριος επί 20 χρόνια, λέει: «Οι άνθρωποι συνήθως νιώθουν κάποιον φόβο απέναντι στις βιβλιοθήκες και στους βιβλιοθηκάριους. Συχνά αρχίζουν λέγοντας: “Ξέρω ότι η ερώτησή μου είναι ανόητη, αλλά . . . ” Εντούτοις, δεν υπάρχουν ανόητες ερωτήσεις. Η τέχνη του καλού βιβλιοθηκάριου είναι να βρει αυτό που εννοείτε, όχι απαραιτήτως αυτό που ζητάτε».

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 21]

Τι Σημαίνουν οι Αριθμοί; → 225.7

Το Δεκαδικό Σύστημα Ντιούι

Πολλές βιβλιοθήκες χρησιμοποιούν το δεκαδικό σύστημα ταξινόμησης Ντιούι, το οποίο εμφανίζεται ως μια σειρά αριθμών στους καταλόγους τους και στη ράχη των βιβλίων τους. Ο Μέλβιλ Ντιούι, διακεκριμένος Αμερικανός βιβλιοθηκάριος, εισήγαγε το σύστημά του για πρώτη φορά το 1876. Αυτό χρησιμοποιεί αριθμούς από το 000 ως το 999 για να ταξινομήσει όλη την ύλη ανά θέμα, οργανώνοντάς την σε δέκα κύριες κατηγορίες:

000-099 Γενικά

100-199 Φιλοσοφία και ψυχολογία

200-299 Θρησκεία

300-399 Κοινωνικές επιστήμες

400-499 Γλώσσα

500-599 Φυσικές επιστήμες και μαθηματικά

600-699 Τεχνολογία (εφαρμοσμένες επιστήμες)

700-799 Καλές τέχνες

800-899 Λογοτεχνία και ρητορική

900-999 Γεωγραφία και ιστορία

Κάθε κύρια κατηγορία διαιρείται κατόπιν σε δέκα υποκατηγορίες οι οποίες περιλαμβάνουν εξειδικευμένα θέματα αυτής της κατηγορίας. Λόγου χάρη, η Αγία Γραφή έχει το δικό της αριθμό μέσα στην κατηγορία 200 (Θρησκεία)​—τον αριθμό 220. Οι επόμενες υποδιαιρέσεις αφορούν εξειδικευμένα θέματα σχετικά με την Αγία Γραφή. Ο αριθμός 225 προσδιορίζει την «Καινή Διαθήκη» (Ελληνικές Γραφές). Για να προσδιοριστεί το είδος του βιβλίου, προστίθενται και άλλοι αριθμοί:

01 Φιλοσοφία και θεωρία

02 Ανάλεκτα

03 Λεξικά, εγκυκλοπαίδειες, ταμεία λέξεων

04 Ειδικά θέματα

05 Περιοδικά

06 Οργανισμοί και διοίκηση

07 Εκπαίδευση, έρευνα, συναφή θέματα

08 Συλλογές

09 Ιστορία

Έτσι λοιπόν, μια εγκυκλοπαίδεια σχετικά με ολόκληρη την Αγία Γραφή θα είχε τον αριθμό 220.3, ενώ ένα σχολιολόγιο των Ελληνικών Γραφών θα είχε τον αριθμό 225.7.

Το σύστημα ταξινόμησης της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου είναι παρόμοιο αλλά χρησιμοποιεί συνδυασμούς γραμμάτων και αριθμών. Τα περισσότερα βιβλία περιλαμβάνουν επίσης κώδικα απεικόνισης γραμμάτων και αριθμών ο οποίος προσδιορίζει το συγγραφέα. Σε άλλες χώρες χρησιμοποιούνται διαφορετικά συστήματα ταξινόμησης.

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Ο Βασιλιάς Ασσουρμπανιπάλ της Ασσυρίας, του οποίου η βιβλιοθήκη είχε πήλινες πλάκες σφηνοειδούς γραφής, 650 Π.Κ.Χ.

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Βρετανική Βιβλιοθήκη, Λονδίνο

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Βιβλιοθήκη σε μοναστήρι, Ελβετία, 1761

[Εικόνα στη σελίδα 19]

Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, Αίγυπτος, περίπου 300 Π.Κ.Χ.

[Ευχαριστίες]

From the book Ridpath’s History of the World (Vol. II)

[Εικόνα στη σελίδα 20, 21]

Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, ΗΠΑ, η μεγαλύτερη του κόσμου

[Ευχαριστίες]

From the book Ridpath’s History of the World (Vol. IX)

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 18]

Top left and bottom photos: Erich Lessing/​Art Resource, NY; tablet: Photograph taken by courtesy of the British Museum