Το «Μήλο του Έρωτα» Θριαμβεύει

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στην Ισπανία

ΠΡΙΝ από πολλούς αιώνες το «μήλο του έρωτα» ήταν ένα φυτό το οποίο φύτρωνε διάσπαρτα στην περιοχή των Άνδεων, στη Νότια Αμερική. Οι καρποί του ήταν πολύ γευστικοί, αλλά φαίνεται ότι οι ντόπιοι Ινδιάνοι δεν το καλλιεργούσαν. Με κάποιον τρόπο αυτό το ασυνήθιστο φυτό εισάχθηκε στο Μεξικό, όπου οι Αζτέκοι το ονόμασαν σιτομάτλ. Ο όρος τομάτλ αναφερόταν σε πολλούς παρόμοιους, κυρίως χυμώδεις, καρπούς. Σύντομα, η σάλτσα ντομάτας έγινε αναπόσπαστο μέρος της αζτεκικής κουζίνας και η ντομάτα ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι της προς τη διεθνή αναγνώριση.

Η γεύση της ντομάτας άρεσε πολύ και στους Ισπανούς κονκισταδόρες. Το 1590, ένας Ιησουίτης ιερέας, ο οποίος έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Μεξικό, είπε ότι οι ντομάτες ήταν πολύ θρεπτικές, κατάλληλες για φαγητό και γεμάτες χυμό ο οποίος νοστιμεύει τις σάλτσες. Από το Μεξικό οι Ισπανοί έστειλαν σπόρους ντομάτας στην Ισπανία, στις αποικίες τους στην Καραϊβική και στις Φιλιππίνες. Σε αντίθεση με αυτό το ελπιδοφόρο ξεκίνημα, όμως, χρειάστηκε να περάσουν τρεις και πλέον αιώνες για να κερδίσει η ντομάτα τη δικαιωματική της θέση στις κουζίνες του κόσμου.

Υπερνικάει μια «Άνοστη» Φήμη

Όπως σε κάθε ζήτημα, έτσι και στη μαγειρική η προκατάληψη ίσως είναι δύσκολο να υπερνικηθεί. Παρά την καλή της φήμη στο Μεξικό, σύντομα η ντομάτα απέκτησε κακό όνομα στην Ευρώπη. Το πρόβλημα ξεκίνησε όταν Ευρωπαίοι βοτανολόγοι ταξινόμησαν την ντομάτα ως μέλος της οικογένειας Σολανίδες​—στην ίδια οικογένεια με τη δηλητηριώδη μπελαντόνα. Εκτός αυτού, τα φύλλα της ανέδιδαν μια δυνατή μυρωδιά και αποδείχτηκε ότι ήταν τοξικά. Τα πράγματα έγιναν πιο περίπλοκα όταν κάποιοι βοτανοθεραπευτές ισχυρίστηκαν πως η ντομάτα είχε αφροδισιακές ιδιότητες. Μερικοί πιστεύουν ότι γι’ αυτόν το λόγο οι Γάλλοι την ονόμασαν πομ νταμούρ (pomme d’amour), δηλαδή «μήλο του έρωτα».

Η «άνοστη» φήμη της ντομάτας εξαπλώθηκε επίσης στη Βόρεια Αμερική. Ακόμη και τη δεκαετία του 1820, κάποιος Αμερικανός κηπουρός από τη Μασαχουσέτη δήλωσε: «[Οι ντομάτες] φαίνονταν τόσο αποκρουστικές που σκεφτόμουν ότι έπρεπε να πεινάω πάρα πολύ για να αναγκαστώ να τις δοκιμάσω». Δεν ήταν ο μόνος που αντιμετώπιζε την ντομάτα με δυσπιστία. Κάποιος κάτοικος της Πενσυλβανίας τις αποκάλεσε «ξινισμένα σκουπίδια», και ένας Βρετανός φυτοκόμος εκείνης της εποχής περιέγραψε την ντομάτα ως «δύσοσμο χρυσό μήλο».

Ευτυχώς, οι Ιταλοί, οι οποίοι το 16ο αιώνα είχαν ονομάσει την ντομάτα πομοντόρο (pomodoro [χρυσό μήλο]), φάνηκαν πιο πρακτικοί. a Στις αρχές του 17ου αιώνα,  οι ντομάτες είχαν γίνει δημοφιλής τροφή στην Ιταλία, της οποίας το ηλιόλουστο κλίμα ευνοούσε την καλλιέργειά τους. Ωστόσο, επί δύο αιώνες περίπου, οι κηπουροί στη βόρεια Ευρώπη παρέμεναν αμετάπειστοι και καλλιεργούσαν ντομάτες απλώς ως διακοσμητικό ή φαρμακευτικό φυτό.

Από την Προκατάληψη στη Δημοτικότητα

Από τη στιγμή, όμως, που οι άνθρωποι άρχισαν να δοκιμάζουν τις ντομάτες, οι προηγούμενες αμφιβολίες τους εξαφανίστηκαν και ξεκίνησαν την καλλιέργειά τους. Τη δεκαετία του 1870 πουλιούνταν φρέσκες ντομάτες Καλιφόρνιας στη Νέα Υόρκη χάρη στο νέο διηπειρωτικό σιδηρόδρομο. Μερικές δεκαετίες νωρίτερα, είχε ανοίξει η πρώτη πιτσαρία στη Νάπολη της Ιταλίας και από τότε αυξήθηκε η ζήτηση για ντομάτες. Στη διάρκεια δε του 20ού αιώνα, η αυξανόμενη ζήτηση για σούπες, χυμούς, σάλτσες και κέτσαπ από ντομάτα​—για να μην αναφερθούμε στη δημοφιλή πίτσα—​έκαναν αυτόν τον καρπό, που είχε κακοπαρασταθεί τόσο πολύ, να γίνει ο δημοφιλέστερος στη γη. (Βλέπε το συνοδευτικό πλαίσιο.) Πέρα από την επιτυχία που γνώρισε με τους επαγγελματίες καλλιεργητές, η ντομάτα είναι επίσης το αγαπημένο προϊόν των κηπουρών​—από τις ερήμους της Μέσης Ανατολής μέχρι την ανεμοδαρμένη Βόρεια Θάλασσα.

Από το Σινά Μέχρι την Πετρελαιοπηγή

Μια πετρελαιοπηγή στο μέσο της Βόρειας Θάλασσας ίσως δεν φαίνεται το ιδανικό μέρος για καλλιέργεια φρούτων και λαχανικών, αλλά η ντοματιά δεν είναι απαιτητικό φυτό. Με επαρκές νερό και μια ειδική πλαστική σακούλα η οποία περιέχει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, οι σπόροι της μπορούν να αναπτυχθούν ακόμη και χωρίς χώμα. Γι’ αυτό και η ντοματιά σημειώνει επιτυχία ανάμεσα στους εργάτες των πετρελαιοπηγών, στους οποίους αρέσει να βλέπουν λίγη πρασινάδα δίπλα στους άψυχους αγωγούς και στα μηχανήματα της πετρελαιοπηγής τους αλλά και να έχουν μερικές σπιτικές ντομάτες για να εμπλουτίζουν το τραπέζι τους.

Με λίγη παραπάνω φροντίδα, οι ντομάτες μπορούν να καλλιεργηθούν ακόμη και στο έδαφος της ερήμου. Διασκορπισμένοι ανάμεσα στα βουνά του Σινά, στην Αίγυπτο, οι Βεδουίνοι έχουν διαμορφώσει κήπους με αναβαθμίδες οι οποίοι ποτίζονται από πηγές, πηγάδια και περιστασιακές βροχές. Οι καλοποτισμένοι κήποι τους παράγουν ασυνήθιστα μεγάλες ντομάτες, τις οποίες ξεραίνουν στον ήλιο και χρησιμοποιούν το χειμώνα.

Η δημοτικότητα της ντομάτας σχεδόν σε όλο τον κόσμο, ωστόσο, δεν οφείλεται απλώς στην ικανότητά της να προσαρμόζεται σε διαφορετικά εδάφη και κλίματα. Οι περισσότερες ντοματιές αυτογονιμοποιούνται, και έτσι μπορούν εύκολα να αναπτυχθούν διαφορετικές ποικιλίες ανάλογα με τις προτιμήσεις. Σήμερα οι κηπουροί έχουν να διαλέξουν από 4.000 περίπου ποικιλίες. Η μικρή, χυμώδης κερασόμορφη ντομάτα δίνει χρώμα και άρωμα στις σαλάτες, ενώ η δαμασκηνόμορφη ποικιλία γλυκιάς ντομάτας συνήθως κονσερβοποιείται. Και η μεγάλη ντομάτα μπίφστεϊκ, βασικό υλικό στην ισπανική κουζίνα, είναι ιδανική και για σαλάτες και για μαγείρεμα.

Βέβαια, η ντομάτα θριάμβευσε τελικά λόγω της γεύσης της—μιας δροσιστικής γεύσης η οποία εμπλουτίζει πίτσες, διακοσμεί σαλάτες, νοστιμεύει σάλτσες ή δίνει επιπλέον γεύση σε χυμούς. Αν και δεν αποδείχτηκε «μήλο του έρωτα», σήμερα ολόκληρος ο κόσμος αγαπάει τις ντομάτες.

[Υποσημείωση]

 [Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 26]

Γκασπάτσο​—Δροσιστική Γεύση Ντομάτας

Θα θέλατε να δοκιμάσετε μια δροσιστική κρύα σούπα, ιδανική για τις ζεστές ημέρες του καλοκαιριού; Στην περιοχή της Ανδαλουσίας, στην Ισπανία, το γκασπάτσο σερβίρεται σχεδόν κάθε ημέρα μαζί με το κύριο φαγητό. Η προετοιμασία του είναι εύκολη, απαιτεί απλά υλικά, και δίνει ένα υγιεινό και ορεκτικό ξεκίνημα στο γεύμα της οικογένειάς σας. Ακολουθεί μια χαρακτηριστική ισπανική συνταγή για πέντε άτομα.

Υλικά

600 γραμμάρια ώριμες ντομάτες

350 γραμμάρια αγγούρια

250 γραμμάρια κόκκινες γλυκιές πιπεριές

2 φέτες ξερό ψωμί (60 γραμμάρια)

30 χιλιοστόλιτρα ξίδι

30 χιλιοστόλιτρα ελαιόλαδο

αλάτι

1 σκελίδα σκόρδο

λίγο κύμινο

Προετοιμασία Βγάλτε τους σπόρους από τις πιπεριές και ξεφλουδίστε τα αγγούρια και τις ντομάτες. Έπειτα κόψτε αυτά τα υλικά σε μικρά κομμάτια. Βάλτε τα σε ένα μπολ με 1 λίτρο νερό (αρκετό για να καλύψει τα λαχανικά), μαζί με το ψωμί, το σκόρδο, το μπαχαρικό, το ξίδι και το λάδι. Αφήστε τη σούπα όλη τη νύχτα και την επόμενη ημέρα λιώστε το μείγμα σε μπλέντερ χειρός και στραγγίστε το. Αν χρειάζεται, προσθέστε και άλλο μπαχαρικό ανάλογα με την προτίμησή σας. Διατηρήστε το γκασπάτσο στο ψυγείο μέχρι την ώρα που θα το σερβίρετε. Μπορείτε να το σερβίρετε με ντομάτα, αγγούρι και γλυκιά πιπεριά κομμένα σε μικρούς κύβους.

[Πλαίσιο στη σελίδα 27]

Ντομάτες​—Στοιχεία και Αριθμοί

Η ντομάτα έχει γίνει ο πιο δημοφιλής καρπός του κόσμου. Κάθε χρόνο, συλλέγονται περίπου 100 εκατομμύρια τόνοι​—σημαντικά μεγαλύτερη ποσότητα από τις άλλες μεγάλες σοδειές καρπών στον κόσμο (μήλα, μπανάνες, σταφύλια και πορτοκάλια).

Μολονότι μερικές φορές η ντομάτα αποκαλείται λαχανικό, σύμφωνα με τη βοτανική είναι καρπός, επειδή οι σπόροι περιέχονται στο βρώσιμο μέρος του φυτού (σε γενικές γραμμές, στα λαχανικά, ο βλαστός, τα φύλλα και οι ρίζες αποτελούν το βρώσιμο μέρος του φυτού).

Σύμφωνα με Το Βιβλίο των Ρεκόρ, του Γκίνες (The Guinness Book of Records), η μεγαλύτερη ντομάτα που έχει καταγραφεί ζύγιζε 3,5 κιλά και καλλιεργήθηκε στην Οκλαχόμα των ΗΠΑ.

Το κάπνισμα κοντά στις ντοματιές ή πριν από την ενασχόληση με αυτές μπορεί να είναι επιζήμιο. Ο καπνός μεταφέρει έναν ιό στον οποίο η ντοματιά είναι ευαίσθητη.

Εκτός από το ότι περιέχουν βιταμίνες A και C, οι ντομάτες έχουν άφθονο λυκοπένιο, ένα αντιοξειδωτικό. Σύμφωνα με μερικές ερευνητικές μελέτες, ένα διαιτολόγιο πλούσιο σε ντομάτα ίσως βοηθάει στο να μειωθεί ο κίνδυνος του καρκίνου.