Κεφάλαιο 2

Θρησκεία—Πώς Άρχισε να Υπάρχει;

1, 2. Τι έχει παρατηρηθεί όσον αφορά την αρχαιότητα της θρησκείας και την ποικιλία που παρουσιάζει;

Η ΙΣΤΟΡΙΑ της θρησκείας είναι τόσο παλιά όσο και η ιστορία του ίδιου του ανθρώπου. Αυτό μας λένε οι αρχαιολόγοι και οι ανθρωπολόγοι. Ακόμα και στους πιο «πρωτόγονους» πολιτισμούς, δηλαδή στους υπανάπτυκτους, μπορούμε να βρούμε ενδείξεις κάποιας μορφής λατρείας. Μάλιστα Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica) λέει ότι «σύμφωνα με όσα έχουν ανακαλύψει οι μελετητές μέχρι στιγμής, δεν υπήρξε ποτέ οποιοσδήποτε λαός, οπουδήποτε και σε οποιονδήποτε χρόνο, που να μην ήταν με κάποια έννοια θρησκευόμενος».

² Η θρησκεία, εκτός από την αρχαιότητα που τη χαρακτηρίζει, παρουσιάζει επίσης και μεγάλη ποικιλία. Οι κυνηγοί κεφαλών στις ζούγκλες της Βόρνεο, οι Εσκιμώοι της παγωμένης Αρκτικής, οι νομάδες της Ερήμου Σαχάρας, οι κάτοικοι των μεγαλουπόλεων του κόσμου—ο κάθε λαός και το κάθε έθνος πάνω στη γη έχει το θεό ή τους θεούς του και το δικό του τρόπο λατρείας. Η ποικιλομορφία που υπάρχει στη θρησκεία είναι πράγματι καταπληκτική.

3. Ποια ερωτήματα σχετικά με τις θρησκείες του κόσμου χρειάζεται να εξεταστούν;

³ Είναι λογικό να δημιουργούνται στο μυαλό μας ορισμένα ερωτήματα. Από πού προήλθαν όλες αυτές οι θρησκείες; Εφόσον υπάρχουν χαρακτηριστικές διαφορές καθώς και ομοιότητες μεταξύ τους, μήπως εμφανίστηκαν ανεξάρτητα η μια από την άλλη ή μήπως θα μπορούσαν να έχουν προέλθει από μια πηγή; Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε: Σε τελική ανάλυση, γιατί άρχισαν να υπάρχουν θρησκείες; Και  πώς συνέβηκε αυτό; Οι απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα είναι πολύ σπουδαίες για όλους όσοι θέλουν να βρουν την αλήθεια σχετικά με τη θρησκεία και τις θρησκευτικές δοξασίες.

Το Ζήτημα της Προέλευσης

4. Τι γνωρίζουμε για τους ιδρυτές πολλών θρησκειών;

⁴ Αναφερόμενοι στο ζήτημα της προέλευσης, οι άνθρωποι των διαφόρων θρησκειών φέρνουν στο μυαλό τους ονόματα όπως Μωάμεθ, Βούδας, Κομφούκιος και Ιησούς. Σχεδόν σε κάθε θρησκεία, μπορούμε να εντοπίσουμε μια κεντρική προσωπικότητα στην οποία αποδίδεται η εδραίωση της ‘αληθινής πίστης’. Μερικοί απ’ αυτούς τους ανθρώπους ήταν μεταρρυθμιστές καθιερωμένων αντιλήψεων. Άλλοι ήταν ηθικολόγοι φιλόσοφοι. Κάποιοι άλλοι ήταν ανιδιοτελείς λαϊκοί ήρωες. Πολλοί απ’ αυτούς άφησαν συγγράμματα ή εκφράσεις που αποτέλεσαν τη βάση μιας νέας θρησκείας. Με τον καιρό, τα λόγια τους και οι πράξεις τους εμπλουτίστηκαν με περίτεχνα, διακοσμητικά στοιχεία και έλαβαν μια μυστικιστική χροιά. Μάλιστα, μερικοί απ’ αυτούς τους ηγέτες θεοποιήθηκαν κιόλας.

5, 6. Πώς εμφανίστηκαν πολλές θρησκείες;

⁵ Παρότι αυτά τα άτομα θεωρούνται οι ιδρυτές των μεγάλων θρησκειών τις οποίες γνωρίζουμε, πρέπει να σημειωθεί ότι δεν επινόησαν οι ίδιοι αυτή καθεαυτή τη θρησκεία. Στις πιο πολλές περιπτώσεις, άντλησαν τις διδασκαλίες τους από ήδη υπάρχουσες θρησκευτικές ιδέες, κι ας ισχυρίζονταν οι περισσότεροι απ’ αυτούς τους ιδρυτές ότι είχαν θεϊκή έμπνευση γι’ αυτά που έλεγαν. Ή, άλλαξαν και τροποποίησαν υπάρχοντα θρησκευτικά συστήματα που είχαν γίνει ανεπαρκή με τον άλφα ή βήτα τρόπο.

⁶ Για παράδειγμα, ο Βούδας, σύμφωνα με όσα είναι σε θέση να βεβαιώσει η ιστορία, ήταν πρίγκιπας που είχε συγκλονιστεί από τα δεινά και τις ελεεινές συνθήκες που υπήρχαν γύρω του, σε μια κοινωνία όπου επικρατούσε ο Ινδουισμός. Ο Βουδισμός ήταν το αποτέλεσμα της αναζήτησής του για εξεύρεση λύσης στα οδυνηρά προβλήματα της ζωής. Παρόμοια, ο Μωάμεθ είχε ενοχληθεί πάρα πολύ από την ειδωλολατρία και την ανηθικότητα που χαρακτήριζαν τις θρησκευτικές συνήθειες στην περιοχή  του. Αργότερα ισχυρίστηκε ότι είχε λάβει ειδικές αποκαλύψεις από τον Θεό, οι οποίες διαμόρφωσαν το Κοράνιο και αποτέλεσαν τη βάση μιας νέας θρησκευτικής κίνησης, του Ισλαμισμού. Ο Προτεσταντισμός γεννήθηκε μέσα από τον Καθολικισμό ως αποτέλεσμα της Μεταρρύθμισης η οποία άρχισε στις αρχές του 16ου αιώνα, όταν ο Μαρτίνος Λούθηρος διαμαρτυρήθηκε για τα συγχωροχάρτια που πουλούσε η Καθολική εκκλησία εκείνη την εποχή.

7. Ποιο ερώτημα σχετικά με τη θρησκεία εξακολουθεί να χρειάζεται μια απάντηση;

⁷ Έτσι λοιπόν, όσον αφορά τις θρησκείες που υπάρχουν σήμερα, έχουμε άφθονες πληροφορίες για την προέλευση και την εξέλιξή τους, τους ιδρυτές τους, τα ιερά τους συγγράμματα κτλ. Τι θα πούμε όμως για τις θρησκείες που υπήρχαν πριν απ’ αυτές; Και για εκείνες που υπήρξαν ακόμη πιο παλιά; Αν επιχειρήσουμε μια αρκετά μεγάλη αναδρομή στην ιστορία, αργά ή γρήγορα θα χρειαστεί να εξετάσουμε το ερώτημα: Πώς άρχισε να υπάρχει θρησκεία; Είναι ολοφάνερο ότι για να  απαντήσουμε σ’ αυτό το ερώτημα, πρέπει να ξεφύγουμε από τα όρια των μεμονωμένων θρησκειών.

Πολλές Θεωρίες

8. Επί αιώνες, ποια ήταν η στάση των ανθρώπων απέναντι στη θρησκεία;

⁸ Η μελέτη της προέλευσης και της εξέλιξης της θρησκείας είναι ένας σχετικά καινούριος τομέας. Επί αιώνες, οι άνθρωποι αποδέχονταν, λίγο-πολύ, τις θρησκευτικές παραδόσεις στις οποίες είχαν γεννηθεί και με τις οποίες είχαν ανατραφεί. Οι περισσότεροι ήταν ικανοποιημένοι με τις εξηγήσεις που μεταβιβάζονταν σ’ αυτούς από τους προπάτορές τους, πιστεύοντας ότι η δική τους θρησκεία είχε την αλήθεια. Σπάνια υπήρχε λόγος να αμφισβητήσουν κάτι, ούτε και χρειαζόταν να ερευνήσουν το πώς, το πότε και το γιατί άρχισαν ορισμένα πράγματα. Μάλιστα για αιώνες, εξαιτίας του ότι τα μέσα συγκοινωνίας και επικοινωνίας ήταν περιορισμένα, λίγοι άνθρωποι γνώριζαν την ύπαρξη άλλων θρησκευτικών συστημάτων.

9. Από το 19ο αιώνα, ποιες προσπάθειες έχουν γίνει για να ανακαλυφτεί πώς και γιατί άρχισε να υπάρχει θρησκεία;

⁹ Κατά το 19ο αιώνα όμως, η εικόνα αυτή άρχισε να αλλάζει. Η θεωρία της εξέλιξης σάρωνε τους κύκλους των διανοουμένων. Αυτή, καθώς και η εμφάνιση της επιστημονικής έρευνας, έκαναν πολλούς ανθρώπους να αμφισβητήσουν τα καθιερωμένα συστήματα, περιλαμβανομένης και της θρησκείας. Αναγνωρίζοντας πόσο ελλιπές ήταν να ψάχνουν για στοιχεία στις θρησκείες που ήδη υπήρχαν, μερικοί μελετητές στράφηκαν στα λείψανα αρχαίων πολιτισμών ή στις απόμακρες γωνιές της γης όπου υπήρχαν άνθρωποι που ζούσαν ακόμη σε πρωτόγονες κοινωνίες. Προσπάθησαν σ’ αυτές τις περιπτώσεις να εφαρμόσουν τις μεθόδους της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας, κτλ., ελπίζοντας ότι θα ανακάλυπταν κάποιο στοιχείο σχετικά με το πώς και γιατί άρχισε να υπάρχει θρησκεία.

10. Πού κατέληξαν οι έρευνες ως προς την προέλευση της θρησκείας;

¹⁰ Πού κατέληξαν όλα αυτά; Ξαφνικά εμφανίστηκαν πολλές θεωρίες—φαίνονταν τόσες όσοι και οι ερευνητές—με τον κάθε  ερευνητή να αντικρούει τον άλλον και να προσπαθεί να ξεπεράσει τον άλλον σε τόλμη και σε πρωτοτυπία. Μερικοί απ’ αυτούς τους ερευνητές κατέληξαν σε σημαντικά συμπεράσματα· το έργο κάποιων άλλων έχει απλώς ξεχαστεί. Αν πάρουμε μια εικόνα από τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, αυτό θα είναι για εμάς και επιμορφωτικό και διαφωτιστικό. Θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τις θρησκευτικές απόψεις των ανθρώπων που συναντάμε.

11. Εξηγήστε τη θεωρία του ανιμισμού.

¹¹ Μια θεωρία, που είναι γνωστή ως ανιμισμός, προτάθηκε από τον Άγγλο ανθρωπολόγο Έντουαρντ Τάιλορ (1832-1917). Αυτός ισχυρίστηκε ότι εμπειρίες όπως τα όνειρα, τα οράματα, οι παραισθήσεις και η άψυχη κατάσταση των πτωμάτων παρακίνησε τους πρωτόγονους ανθρώπους να συμπεράνουν ότι στο σώμα κατοικεί μια ψυχή (στη λατινική γλώσσα, άνιμα [anima]). Σύμφωνα μ’ αυτή τη θεωρία, αφού οι πρωτόγονοι ονειρεύονταν συχνά τα αγαπημένα τους πρόσωπα που είχαν πεθάνει, υπέθεσαν ότι υπήρχε μια ψυχή που συνέχιζε να ζει μετά το θάνατο, ότι αυτή εγκατέλειπε το σώμα και ζούσε σε δέντρα, σε πέτρες, σε ποτάμια και αλλού. Τελικά, οι νεκροί και τα αντικείμενα στα οποία υποτίθεται ότι κατοικούσαν έφτασαν στο σημείο να λατρεύονται ως θεοί. Κι έτσι, λέει ο Τάιλορ, γεννήθηκε η θρησκεία.

12. Εξηγήστε τη θεωρία του ανιματισμού.

¹² Ένας άλλος Άγγλος ανθρωπολόγος, ο Ρ. Ρ. Μάρετ (1866-1943), πρότεινε μια παραλλαγή του ανιμισμού, την οποία ονόμασε ανιματισμό. Ο Μάρετ, αφού μελέτησε τις δοξασίες των Μελανήσιων του Ειρηνικού Ωκεανού και των ιθαγενών της Αφρικής και της Αμερικής, συμπέρανε ότι οι πρωτόγονοι άνθρωποι, αντί να έχουν την έννοια της ατομικής ψυχής, πίστευαν ότι υπήρχε μια απρόσωπη ή υπερανθρώπινη δύναμη  που ζωοποιούσε τα πάντα· αυτή η πίστη προκάλεσε αισθήματα δέους και φόβου στον άνθρωπο, τα οποία έγιναν η βάση της πρωτόγονης θρησκείας του. Για τον Μάρετ, η θρησκεία ήταν βασικά η συναισθηματική αντίδραση του ανθρώπου απέναντι στο άγνωστο. Η αγαπημένη του φράση ήταν ότι η θρησκεία «γεννήθηκε περισσότερο από παρόρμηση παρά από βαθιά σκέψη».

13. Ποια θεωρία όσον αφορά τη θρησκεία πρότεινε ο Τζέιμς Φρέιζερ;

¹³ Το 1890 ένας Σκωτσέζος επιστήμονας, ειδικός στην αρχαία λαογραφία, ο Τζέιμς Φρέιζερ (1854-1941), εξέδωσε ένα βιβλίο που άσκησε μεγάλη επιρροή, με τίτλο Το Χρυσό Κλαδί [The Golden Bough], στο οποίο υποστήριζε ότι η θρησκεία προήλθε από τη μαγεία. Σύμφωνα με τον Φρέιζερ, ο άνθρωπος προσπάθησε στην αρχή να ελέγξει τη ζωή του και το περιβάλλον του με το να μιμηθεί αυτά που έβλεπε να συμβαίνουν στη φύση. Για παράδειγμα, νόμιζε ότι μπορούσε να φέρει βροχή ραντίζοντας το έδαφος με νερό και χτυπώντας συγχρόνως τύμπανα των οποίων ο ήχος θύμιζε βροντές, και νόμιζε ότι μπορούσε να βλάψει τον εχθρό του μπήγοντας καρφίτσες σε ένα ομοίωμα. Ως επακόλουθο αυτού, άρχισαν να χρησιμοποιούνται ιεροτελεστίες, ξόρκια και μαγικά αντικείμενα σε πολλούς τομείς της ζωής. Όταν αυτά δεν απέφεραν το αναμενόμενο αποτέλεσμα, τότε επιχείρησε να εξασφαλίσει τη βοήθεια των υπερανθρώπινων δυνάμεων κατευνάζοντας και ικετεύοντάς τες, και όχι προσπαθώντας να τις ελέγξει. Οι ιεροτελεστίες και τα ξόρκια έγιναν θυσίες και προσευχές, κι έτσι άρχισε να υπάρχει η θρησκεία. Παραθέτοντας τα λόγια του Φρέιζερ, η θρησκεία είναι «εξευμένιση ή συνδιαλλαγή με τις δυνάμεις που είναι ανώτερες από τον άνθρωπο».

14. Με ποιον τρόπο εξήγησε ο Ζίγκμουντ Φρόιντ την προέλευση της θρησκείας;

¹⁴ Ακόμα και ο διάσημος Αυστριακός ψυχαναλυτής Ζίγκμουντ Φρόιντ (1856-1939) επιχείρησε να εξηγήσει την προέλευση της θρησκείας στο βιβλίο του Τοτέμ και Ταμπού. Όπως θα περιμέναμε από έναν ψυχολόγο, η εξήγηση του Φρόιντ έλεγε ότι η πιο παλιά θρησκεία αναπτύχθηκε απ’ αυτό που ονόμασε νεύρωση για το πρότυπο του πατέρα. Αυτός υποστήριξε ότι  στις πρωτόγονες κοινωνίες, όπως άλλωστε και στα κοπάδια των άγριων αλόγων και των βοοειδών, ο πατέρας ήταν ο κυρίαρχος της οικογένειας. Οι γιοι, που και μισούσαν και θαύμαζαν τον πατέρα, επαναστάτησαν και σκότωσαν τον πατέρα. Για να αποκτήσουν τη δύναμη του πατέρα, όπως ισχυρίστηκε ο Φρόιντ, ‘αυτοί οι άγριοι κανίβαλοι έφαγαν το θύμα τους’. Έπειτα, εξαιτίας των τύψεων που ένιωθαν, επινόησαν τελετές και ιεροτελεστίες για να εξιλεωθούν για την πράξη τους. Στη θεωρία του Φρόιντ, το πρότυπο του πατέρα έγινε Θεός, οι τελετές και οι ιεροτελεστίες έγιναν η πρώτη θρησκεία και η βρώση του σκοτωμένου πατέρα έγινε η παραδοσιακή μετάληψη που συνηθίζεται σε πολλές θρησκείες.

15. Τι συνέβηκε στις πιο πολλές από τις θεωρίες που προτάθηκαν για το ζήτημα της προέλευσης της θρησκείας;

¹⁵ Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε πολλές άλλες θεωρίες που προσπάθησαν να εξηγήσουν την προέλευση της θρησκείας. Όμως οι πιο πολλές έχουν ξεχαστεί και καμιά τους δεν ξεχώρισε ως πιο πιστευτή ή αποδεκτή από τις άλλες. Γιατί; Απλούστατα επειδή δεν βρέθηκε ποτέ κάποιο ιστορικό στοιχείο ή κάποια ιστορική απόδειξη για την αληθινότητα αυτών των θεωριών. Αυτές ήταν απλώς το αποτέλεσμα της φαντασίας ή των εικασιών κάποιου ερευνητή, και σύντομα παραχωρούσαν τη θέση τους στην επόμενη θεωρία που εμφανιζόταν.

Εσφαλμένο Θεμέλιο

16. Γιατί η πολυετής έρευνα δεν μπόρεσε να δώσει εξήγηση για το πώς άρχισε να υπάρχει θρησκεία;

¹⁶ Μετά από πολυετή έρευνα γύρω απ’ αυτό το θέμα, τώρα  πολλοί έχουν συμπεράνει ότι είναι εντελώς απίθανο να σημειωθεί κάποιο θετικό βήμα προκειμένου να βρεθεί απάντηση στο ζήτημα του πώς άρχισε να υπάρχει θρησκεία. Πρώτα απ’ όλα, αυτό συμβαίνει επειδή τα κόκαλα των αρχαίων ανθρώπων και τα ερείπια που ανακαλύφτηκαν δεν μας λένε πώς σκέφτονταν αυτοί οι άνθρωποι, τι φοβόνταν ή γιατί απέδιδαν λατρεία. Οποιαδήποτε συμπεράσματα εξάγονται από τέτοια ευρήματα είναι, στην καλύτερη περίπτωση, θεωρητικές εικασίες. Δεύτερον, οι θρησκευτικές συνήθειες των σημερινών πρωτόγονων, όπως τους λένε, ανθρώπων, λόγου χάρη των Αβορίγινων της Αυστραλίας, δεν είναι κατ’ ανάγκη αξιόπιστος δείκτης για να διαπιστώσουμε τι έκαναν ή τι σκέφτονταν οι άνθρωποι στους αρχαίους καιρούς. Κανείς δεν γνωρίζει με σιγουριά αν ή πώς άλλαξε ο πολιτισμός τους στο πέρασμα των αιώνων.

17. (α) Τι γνωρίζουν οι σύγχρονοι ιστορικοί που ασχολούνται με τις θρησκείες; (β) Για ποιο πράγμα φαίνεται ότι ενδιαφέρονται πολλοί που επιχειρούν να αναλύσουν το θέμα της θρησκείας;

¹⁷ Εξαιτίας της αβεβαιότητας που υπάρχει, το βιβλίο Θρησκείες του Κόσμου—Από την Αρχαία Ιστορία Μέχρι Σήμερα (World Religions—From Ancient History to the Present) συμπεραίνει ότι «ο σύγχρονος ιστορικός που ασχολείται με τις θρησκείες γνωρίζει ότι είναι αδύνατο να εντοπιστούν οι ρίζες της θρησκείας». Όσον αφορά, όμως, τις προσπάθειες των ιστορικών, το βιβλίο κάνει την εξής παρατήρηση: «Στο παρελθόν πάρα πολλοί ερευνητές που διατύπωναν τη θεωρία τους ενδιαφέρονταν όχι απλώς να περιγράψουν ή να εξηγήσουν τη θρησκεία, αλλά και να τη μειώσουν, πιστεύοντας ότι αν έδειχναν πως οι πρώτες μορφές θρησκειών βασίζονταν σε φαντασιώσεις, τότε θα μπορούσαν να υποσκάψουν την εμπιστοσύνη στις μεταγενέστερες και πιο προηγμένες θρησκείες».

18. (α) Γιατί απέτυχαν όλοι αυτοί οι ερευνητές να εξηγήσουν την προέλευση της θρησκείας; (β) Ποιες ήταν προφανώς οι πραγματικές προθέσεις των «επιστημόνων» που έκαναν έρευνες για τη θρησκεία;

¹⁸ Από αυτό το τελευταίο σχόλιο μπορούμε να καταλάβουμε γιατί διάφοροι «επιστήμονες», που έκαναν έρευνες για την προέλευση της θρησκείας, δεν παρουσίασαν βάσιμες εξηγήσεις. Η λογική μάς λέει ότι ένα σωστό συμπέρασμα εξάγεται μόνο από μια σωστή πρόταση. Αν κάποιος ξεκινάει με μια εσφαλμένη  πρόταση, είναι απίθανο να καταλήξει σε ορθό συμπέρασμα. Οι επανειλημμένες αποτυχίες που είχαν οι ερευνητές «επιστήμονες» στην προσπάθειά τους να παρουσιάσουν λογικές εξηγήσεις θέτουν σε σοβαρή αμφισβήτηση την πρόταση πάνω στην οποία βάσισαν τις απόψεις τους. Με το να ακολουθήσουν τις προκατειλημμένες αντιλήψεις τους, αυτοί προσπάθησαν να ‘μειώσουν τη θρησκεία’ με σκοπό να μειώσουν τον Θεό.

19. Ποια είναι μια βασική αρχή που βρίσκεται πίσω από τις επιτυχείς επιστημονικές έρευνες; Παρακαλούμε, δώστε παράδειγμα.

¹⁹ Η κατάσταση μπορεί να συγκριθεί με τους πολλούς τρόπους τους οποίους ακολουθούσαν οι αστρονόμοι πριν από το 16ο αιώνα, στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν την κίνηση των πλανητών. Διατυπώθηκαν πολλές θεωρίες, αλλά καμιά  τους δεν ήταν πραγματικά ικανοποιητική. Γιατί; Επειδή βασίζονταν στην υπόθεση ότι η γη ήταν το κέντρο του σύμπαντος και γύρω της περιστρέφονταν τα άστρα και οι πλανήτες. Ουσιαστική πρόοδος δεν επιτεύχθηκε παρά μόνο όταν οι επιστήμονες—και η Καθολική Εκκλησία—αποδέχτηκαν το γεγονός ότι η γη δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος, αλλά περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο, που είναι το κέντρο του ηλιακού συστήματος. Επειδή οι πολλές εκείνες θεωρίες απέτυχαν να  εξηγήσουν τα γεγονότα, αυτό οδήγησε ορισμένα άτομα ευρείας αντίληψης, όχι στην παρουσίαση καινούριων θεωριών, αλλά στην επανεξέταση της πρότασης που αποτελούσε τη βάση των ερευνών τους. Και αυτό οδήγησε σε επιτυχία.

20. (α) Ποια ήταν η λανθασμένη πρόταση στην οποία στηριζόταν η «επιστημονική» έρευνα για την προέλευση της θρησκείας; (β) Για ποια ουσιώδη ανάγκη μίλησε ο Βολτέρος;

²⁰ Η ίδια αρχή μπορεί να εφαρμοστεί και στην έρευνα για την προέλευση της θρησκείας. Επειδή ο αθεϊσμός έχει αυξηθεί και η θεωρία της εξέλιξης έχει γίνει γενικά αποδεκτή, πολλοί άνθρωποι το θεωρούν δεδομένο ότι δεν υπάρχει Θεός. Με βάση αυτή την υπόθεση, νομίζουν ότι η εξήγηση για την ύπαρξη της θρησκείας πρέπει να αναζητηθεί στον ίδιο τον άνθρωπο—στις λειτουργίες της σκέψης του, στις ανάγκες του, στους φόβους του, στις «νευρώσεις» του. Ο Βολτέρος δήλωσε: «Αν δεν υπήρχε Θεός, θα χρειαζόταν να τον εφεύρουμε»· έτσι, ισχυρίζονται ότι ο άνθρωπος εφεύρε τον Θεό.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 28.

21. Ποιο λογικό συμπέρασμα μπορούμε να βγάλουμε, βλέποντας την αποτυχία των πολλών αυτών θεωριών που αναφέρονται στην προέλευση της θρησκείας;

²¹ Αφού οι πολλές αυτές θεωρίες δεν μπόρεσαν να δώσουν μια πραγματικά ικανοποιητική απάντηση, δεν είναι πια καιρός να επανεξετάσουμε την πρόταση στην οποία στηρίχτηκαν αυτές οι έρευνες; Αντί να ματαιοπονούμε, δεν είναι λογικό να αναζητήσουμε την απάντηση κάπου αλλού; Αν θέλουμε να είμαστε άνθρωποι ευρείας αντίληψης, θα συμφωνήσουμε ότι αυτός ο τρόπος ενέργειας είναι και λογικός και επιστημονικός. Κι έχουμε ακριβώς το κατάλληλο παράδειγμα που θα μας βοηθήσει να διακρίνουμε τη λογική που υπάρχει σ’ αυτή την πορεία.

Μια Αρχαία Έρευνα

22. Πώς επηρέασαν τη λατρεία των Αθηναίων οι πολλές τους θεωρίες σχετικά με τους θεούς τους;

²² Τον πρώτο αιώνα της Κοινής μας Χρονολογίας, η Αθήνα ήταν διάσημο κέντρο μάθησης. Ωστόσο υπήρχαν ανάμεσα στους Αθηναίους πολλές διαφορετικές σχολές φιλοσοφικής σκέψης, όπως οι Επικούριοι και οι Στωικοί, που η καθεμιά είχε  τις δικές της ιδέες για τους θεούς. Με βάση αυτές τις διάφορες ιδέες, αποδιδόταν λατρεία σε πολλές θεότητες και αναπτύχθηκαν διαφορετικοί τρόποι λατρείας. Ως αποτέλεσμα τούτου, η πόλη ήταν γεμάτη από χειροποίητα είδωλα και ναούς.—Πράξεις 17:16.

23. Ποια εντελώς διαφορετική άποψη σχετικά με τον Θεό παρουσίασε ο απόστολος Παύλος στους Αθηναίους;

²³ Περίπου το έτος 50 Κ.Χ., ο Χριστιανός απόστολος Παύλος επισκέφτηκε την Αθήνα και παρουσίασε στους Αθηναίους μια εντελώς διαφορετική άποψη. Τους είπε: «Ο Θεός, όστις έκαμε τον κόσμον και πάντα τα εν αυτώ, ούτος Κύριος ων του ουρανού και της γης, δεν κατοικεί εν χειροποιήτοις ναοίς, ουδέ λατρεύεται υπό χειρών ανθρώπων ως έχων χρείαν τινός, επειδή αυτός δίδει εις πάντας ζωήν και πνοήν και τα πάντα».—Πράξεις 17:24, 25.

24. Στην ουσία, τι έλεγε ο Παύλος στους Αθηναίους, όσον αφορά την αληθινή λατρεία;

²⁴ Με άλλα λόγια, ο Παύλος έλεγε στους Αθηναίους ότι ο αληθινός Θεός, ο οποίος «έκαμε τον κόσμον και πάντα τα εν αυτώ», δεν είναι αποκύημα της φαντασίας του ανθρώπου ούτε και υπηρετείται με τρόπους που επινοεί ο άνθρωπος. Η αληθινή θρησκεία δεν είναι απλώς μια μονόπλευρη προσπάθεια που κάνει ο άνθρωπος για να ικανοποιήσει κάποια ψυχολογική του ανάγκη ή για να καθησυχάσει κάποιο φόβο του. Αντίθετα, εφόσον ο αληθινός Θεός είναι ο Δημιουργός που έδωσε στον άνθρωπο την ικανότητα να σκέφτεται και τη δύναμη να λογικεύεται, είναι απολύτως λογικό ότι Αυτός θα έδειχνε στον άνθρωπο έναν τρόπο για να αποκτήσει μια ικανοποιητική σχέση μαζί Του. Και, σύμφωνα με τον Παύλο, αυτό ακριβώς έκανε ο Θεός. ‘Έκαμεν εξ ενός αίματος [από έναν άνθρωπο, ΜΝΚ] παν έθνος ανθρώπων, δια να κατοικώσιν εφ’ όλου του προσώπου της γης, . . . δια να ζητώσι τον Θεό, ίσως δυνηθώσι να ψηλαφήσωσιν αυτόν και να εύρωσιν, αν και δεν είναι μακράν από ενός εκάστου ημών’.—Πράξεις 17:26, 27.

25. Εξηγήστε το κύριο σημείο του επιχειρήματος που πρόβαλε ο Παύλος σχετικά με την προέλευση του ανθρώπινου γένους.

²⁵ Προσέξτε το κύριο σημείο που τονίζει ο Παύλος: Ο Θεός ‘έκανε από έναν άνθρωπο κάθε έθνος ανθρώπων’. Μολονότι  υπάρχουν σήμερα πολλά έθνη ανθρώπων, που ζουν σε ολόκληρη τη γη, οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν πράγματι τους ίδιους προγόνους. Αυτό έχει μεγάλη σημασία, γιατί όταν λέμε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν τους ίδιους προγόνους, αυτό σημαίνει πολύ περισσότερα από το ότι υπάρχει μεταξύ των ανθρώπων απλώς βιολογική και γενετική συγγένεια. Οι άνθρωποι συγγενεύουν μεταξύ τους και από άλλες απόψεις επίσης.

26. Τι γνωρίζουμε σχετικά με τη γλώσσα, πράγμα που υποστηρίζει το κύριο σημείο που τόνισε ο Παύλος;

²⁶ Για παράδειγμα, παρατηρήστε τι λέει για τη γλώσσα του ανθρώπου το βιβλίο Ιστορία της Λατρείας στον Κόσμο (Story of the World’s Worship). «Όσοι έχουν μελετήσει τις γλώσσες που μιλιούνται στον κόσμο και έχουν συγκρίνει τη μια με την άλλη έχουν να πουν κάτι, κι αυτό είναι το εξής: Όλες οι γλώσσες μπορούν να ταξινομηθούν σε οικογένειες ή κατηγορίες και όλες αυτές οι οικογένειες θεωρούνται ότι έχουν την αρχή τους σε μια κοινή πηγή». Με άλλα λόγια, οι γλώσσες που μιλιούνται στον κόσμο δεν εμφανίστηκαν ξεχωριστά και ανεξάρτητα η μια από την άλλη, όπως προσπαθούν να μας πείσουν οι εξελικτές. Αυτοί υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι των σπηλαίων στην Αφρική, στην Ευρώπη και στην Ασία έβγαζαν στην αρχή γρυλίσματα και μουγκρητά, και τελικά ανέπτυξαν τη δική τους γλώσσα. Δεν ήταν έτσι τα πράγματα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτές οι γλώσσες είχαν «την αρχή τους σε μια κοινή πηγή».

27. Γιατί είναι λογικό να σκεφτούμε ότι οι ιδέες του ανθρώπου σχετικά με τον Θεό και τη θρησκεία έχουν την αρχή τους σε μια κοινή πηγή;

²⁷ Εφόσον αυτό αληθεύει για κάτι τόσο προσωπικό και αποκλειστικά ανθρώπινο, όπως είναι η γλώσσα, δεν θα ήταν λογικό να σκεφτούμε ότι οι ιδέες του ανθρώπου σχετικά με τον Θεό και τη θρησκεία θα πρέπει να έχουν κι αυτές την αρχή τους σε μια κοινή πηγή; Στο κάτω-κάτω, η θρησκεία συνδέεται με τη σκέψη και η σκέψη συνδέεται με την ικανότητα που έχει ο άνθρωπος να χρησιμοποιεί τη γλώσσα. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι όλες οι θρησκείες ξεπήδησαν από μια θρησκεία, αλλά οι ιδέες και οι αντιλήψεις θα πρέπει να ανάγονται σε  κάποια κοινή προέλευση ή πηγή θρησκευτικών ιδεών. Υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία που να το υποστηρίζουν αυτό; Και αν η προέλευση των θρησκειών των ανθρώπων ανάγεται πράγματι σε μια κοινή πηγή, ποια είναι αυτή η πηγή; Πώς μπορούμε να το ανακαλύψουμε αυτό;

Διαφορετικές κι Ωστόσο Παρόμοιες

28. Πώς μπορούμε να διαπιστώσουμε αν οι θρησκείες του κόσμου έχουν κοινή προέλευση;

²⁸ Μπορούμε να βρούμε την απάντηση σ’ αυτά τα ερωτήματα με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο οι γλωσσολόγοι βρήκαν τις απαντήσεις που ζητούσαν σχετικά με την προέλευση της γλώσσας. Βάζοντας τις γλώσσες τη μια δίπλα στην άλλη και παρατηρώντας τις ομοιότητές τους, ο ετυμολόγος μπορεί να αναγάγει τις διάφορες γλώσσες στην πηγή τους. Παρόμοια, βάζοντας τις θρησκείες τη μια δίπλα στην άλλη, μπορούμε να εξετάσουμε τα δόγματά τους, τους μύθους τους, τις ιεροτελεστίες τους, τις τελετές τους, τους θεσμούς τους κτλ., και να δούμε αν υπάρχουν πίσω απ’ αυτές κάποια κοινά σημεία καθώς και να διακρίνουμε πού μας οδηγούν αυτά τα κοινά σημεία, στην περίπτωση που υπάρχουν.

29. Σε τι μπορούν να αποδοθούν πολλές από τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στις θρησκείες;

²⁹ Επιφανειακά, οι πολλές θρησκείες που υπάρχουν σήμερα φαίνονται πολύ διαφορετικές η μια από την άλλη. Όμως αν αγνοήσουμε τα πράγματα που είναι απλώς διακοσμητικά στοιχεία και μεταγενέστερες προσθήκες ή αν αφαιρέσουμε εκείνες τις διαφορές που οφείλονται στο κλίμα, στη γλώσσα, σε ιδιάζουσες συνθήκες της χώρας στην οποία αναπτύχθηκαν και σε άλλους παράγοντες, είναι εκπληκτικό το πόσο παρόμοιες αποδεικνύονται ότι είναι οι περισσότερες απ’ αυτές.

30. Ποιες ομοιότητες διακρίνετε μεταξύ του Ρωμαιοκαθολικισμού και του Βουδισμού;

³⁰ Για παράδειγμα, οι πιο πολλοί άνθρωποι θα πίστευαν ότι πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να βρεθούν δυο θρησκείες που να διαφέρουν η μια από την άλλη περισσότερο από ό,τι η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία της Δύσης και ο Βουδισμός της Ανατολής. Όμως τι διαπιστώνουμε αν παραμερίσουμε τις διαφορές που θα  μπορούσαν να αποδοθούν στη γλώσσα και στον πολιτισμό; Αν είμαστε αντικειμενικοί, πρέπει να παραδεχτούμε ότι αυτές οι δυο θρησκείες έχουν πολλά κοινά στοιχεία. Τόσο ο Καθολικισμός όσο και ο Βουδισμός είναι γεμάτοι με ιεροτελεστίες και τελετές. Αυτές περιλαμβάνουν τα κεριά, το θυμίαμα, το αγίασμα, το ροζάριο, τις εικόνες των αγίων, τα τροπάρια και τα προσευχητάρια, ακόμα και το σημείο του σταυρού. Και οι δυο θρησκείες διατηρούν ιδρύματα για μοναχούς και μοναχές και χαρακτηρίζονται από την αγαμία των ιερέων, τα ειδικά ενδύματα, τις άγιες μέρες και τις ειδικές τροφές. Βέβαια δεν τελειώνει εδώ ο κατάλογος, αλλά όσα αναφέραμε φτάνουν για να καταδείξουν αυτό το σημείο. Το ερώτημα που δημιουργείται είναι: Γιατί έχουν τόσο πολλά κοινά σημεία δυο θρησκείες που φαίνονται τόσο διαφορετικές;

31. Ποιες ομοιότητες διακρίνετε μεταξύ άλλων θρησκειών;

³¹ Η σύγκριση άλλων θρησκειών μπορεί να αποδειχτεί τόσο διαφωτιστική όσο και η σύγκριση αυτών των δυο θρησκειών. Κάνοντας τέτοιες συγκρίσεις, διαπιστώνουμε ότι ορισμένες διδασκαλίες και δοξασίες υπάρχουν σχεδόν σ’ όλες τις θρησκείες. Οι περισσότεροι είμαστε εξοικειωμένοι με δόγματα όπως αυτό της αθανασίας της ανθρώπινης ψυχής, της ουράνιας ανταμοιβής για όλους τους καλούς ανθρώπους, των αιώνιων βασάνων στον κάτω κόσμο για τους ασεβείς, του καθαρτηρίου, του τρισυπόστατου θεού ή μιας κεντρικής θεότητας που αποτελείται από πολλούς θεούς και της θεομήτορος ή της θεάς-βασίλισσας του ουρανού. Ωστόσο, πέρα απ’ αυτά τα δόγματα, υπάρχουν πολλοί θρύλοι και μύθοι που είναι το ίδιο κοινοί. Για παράδειγμα, υπάρχουν μύθοι για την πτώση του ανθρώπου από τη θεία χάρη εξαιτίας της παράνομης προσπάθειας που έκανε με σκοπό την επίτευξη αθανασίας, μύθοι για την αναγκαιότητα της προσφοράς θυσιών ώστε να γίνει εξιλέωση από τις αμαρτίες, για την αναζήτηση κάποιου δέντρου της ζωής ή  κάποιας πηγής νεότητας, για θεούς και ημίθεους που έζησαν ανάμεσα στους ανθρώπους και παρήγαγαν υπερανθρώπινους απογόνους, και για έναν καταστροφικό κατακλυσμό που εξάλειψε σχεδόν όλη την ανθρωπότητα. *

32, 33. (α) Τι μπορούμε να συμπεράνουμε από τις αξιοσημείωτες ομοιότητες που υπάρχουν μεταξύ των θρησκειών του κόσμου; (β) Ποια ερώτηση χρειάζεται να απαντηθεί;

³² Τι μπορούμε να συμπεράνουμε απ’ όλα αυτά; Παρατηρούμε ότι εκείνοι που πίστευαν σ’ αυτούς τους μύθους και τους θρύλους ζούσαν σε μέρη που απείχαν πολύ το ένα από το άλλο γεωγραφικά. Ο πολιτισμός και οι παραδόσεις τους ήταν διαφορετικές και ξεχωριστές. Τα κοινωνικά τους έθιμα δεν είχαν καμιά σχέση μεταξύ τους. Ωστόσο, όσον αφορά τις θρησκείες τους, πίστευαν σε ιδέες που έμοιαζαν πολύ μεταξύ τους. Αν και δεν πίστευε ο καθένας απ’ αυτούς τους λαούς σ’ όλα τα πράγματα που αναφέρθηκαν, όλοι τους πίστευαν σε μερικά απ’ αυτά. Η εύλογη ερώτηση που ανακύπτει είναι: Γιατί; Ήταν σαν να υπήρχε μια κοινή πηγή από την οποία η κάθε θρησκεία αντλούσε, λίγο ή πολύ, τις βασικές της δοξασίες. Με το πέρασμα του χρόνου, αυτές οι βασικές ιδέες διακοσμήθηκαν και τροποποιήθηκαν, και απ’ αυτές αναπτύχθηκαν άλλες διδασκαλίες. Αλλά ο βασικός κορμός τους είναι καταφανής.

³³ Λογικά, η ομοιότητα την οποία εντοπίσαμε στις βασικές αντιλήψεις όλων αυτών των θρησκειών του κόσμου αποτελεί ισχυρή απόδειξη του ότι δεν ξεκίνησαν να υπάρχουν με το δικό τους ξεχωριστό και ανεξάρτητο τρόπο. Αντίθετα, καθώς ανατρέχουμε αρκετά πίσω στο παρελθόν, διαπιστώνουμε ότι οι ιδέες τους πρέπει να έχουν μια κοινή προέλευση. Ποια ήταν αυτή η προέλευση;

Μια Παλιά Χρυσή Εποχή

34. Ποιος θρύλος σχετικά με το ξεκίνημα του ανθρώπου είναι κοινός σε πολλές θρησκείες;

³⁴ Είναι ενδιαφέρον ότι ανάμεσα στους θρύλους που είναι  κοινοί σε πολλές θρησκείες υπάρχει και κάποιος που λέει ότι το ανθρώπινο γένος είχε στο ξεκίνημά του μια χρυσή εποχή κατά την οποία ο άνθρωπος ήταν απαλλαγμένος από ενοχή, ζούσε ευτυχισμένα και ειρηνικά έχοντας στενή επικοινωνία με τον Θεό, και ήταν απαλλαγμένος από την αρρώστια και το θάνατο. Αν και οι λεπτομέρειες μπορεί να διαφέρουν, η ίδια αντίληψη σχετικά με το ότι κάποτε υπήρξε ένας τέλειος παράδεισος βρίσκεται στα συγγράμματα και στους θρύλους πολλών θρησκειών.

35. Περιγράψτε την αρχαία δοξασία του Ζωροαστρισμού που αναφέρεται σε μια παλιά χρυσή εποχή.

³⁵ Η Αβέστα, που είναι το ιερό βιβλίο του Ζωροαστρισμού, μιας αρχαίας περσικής θρησκείας, μιλάει για «τον δίκαιο Γίμα, τον καλό ποιμένα», που ήταν ο πρώτος θνητός με τον οποίο συζήτησε ο Αχούρα Μάζντα (ο δημιουργός). Αυτός έλαβε οδηγίες από τον Αχούρα Μάζντα «να θρέφει, να κυβερνάει και να προσέχει τον κόσμο μου». Για να το κάνει αυτό, έπρεπε να φτιάξει για όλα τα ζωντανά πλάσματα «ένα Βαρά», μια υπόγεια κατοικία. Σ’ αυτό το Βαρά, δεν υπήρχε «ούτε καταδυνάστευση ούτε και μοχθηρία, ούτε ανοησία ούτε και βία, ούτε φτώχεια ούτε και απάτη, ούτε ισχνότητα ούτε και αναπηρία, ούτε πελώρια δόντια ούτε και υπερμεγέθη σώματα. Οι κάτοικοι  δεν υπέφεραν από ελαττώματα εξαιτίας του κακού πνεύματος. Ζούσαν ανάμεσα σε ευώδη δέντρα και χρυσές κολόνες· αυτά ήταν τα μεγαλύτερα, τα καλύτερα και τα ομορφότερα στη γη· αυτοί οι ίδιοι ήταν μια ψηλή και όμορφη φυλή».

36. Ποια περιγραφή μιας «Χρυσής Εποχής» έκανε ο Έλληνας ποιητής Ησίοδος;

³⁶ Το ποίημα Έργα και Ημέραι του Ησίοδου, ενός αρχαίου Έλληνα, μιλάει για τις Πέντε Εποχές του Ανθρώπου, η πρώτη από τις οποίες ήταν η «Χρυσή Εποχή» στην οποία ο άνθρωπος απολάμβανε πλήρη ευτυχία. Ο Ησίοδος έγραψε:

«Πρώτα-πρώτα, τη χρυσή γενιά των λιγόζωων των ανθρώπων

έπλασαν οι αθάνατοι που τα Ολύμπι’ ανάχτορα κατέχουν.

Εζούσανε καθώς θεοί, με την ψυχήν απείραστη

και βάσανα δεν είχανε και μόχτο δεν εξέραν· μήτε τα μαύρα

γερατειά τούς βρίσκανε, μα παλληκάρια πάντα στα ποδάρια

και στα χέρια τους, χαίρονταν σε συμπόσια γιορτινά».—Ησιόδου Άπαντα, μετάφραση Παναγή Λεκατσά.

Αυτή η μυθική χρυσή εποχή, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, χάθηκε όταν ο Επιμηθέας δέχτηκε να πάρει για γυναίκα του την όμορφη Πανδώρα, η οποία ήταν δώρο του Ολύμπιου θεού Δία. Μια μέρα η Πανδώρα άνοιξε το κάλυμμα του πιθαριού της και ξαφνικά βγήκαν από μέσα προβλήματα, δυστυχία και αρρώστιες, πράγματα από τα οποία το ανθρώπινο γένος δεν θα συνερχόταν ποτέ.

37. Περιγράψτε τον αρχαίο κινεζικό μύθο που μιλάει για έναν «παράδεισο» που υπήρχε στο ξεκίνημα της ιστορίας.

³⁷ Υπάρχουν επίσης αρχαίοι κινεζικοί μύθοι που λένε για μια χρυσή εποχή στις μέρες του Χουάνγκ-Τι (Κίτρινου Αυτοκράτορα), ο οποίος λέγεται ότι βασίλεψε για εκατό χρόνια στον 26ο αιώνα Π.Κ.Χ. Αυτός θεωρούνταν ότι εφεύρε οτιδήποτε έχει σχέση με τον πολιτισμό—το ρουχισμό και τη στέγη, τα μέσα μεταφοράς, τα όπλα και τον πόλεμο, την καλλιέργεια της γης, τη βιομηχανία, τη μεταξουργία, τη μουσική, τη γλώσσα, τα  μαθηματικά, το ημερολόγιο και άλλα. Λέγεται ότι στη βασιλεία του «δεν υπήρχαν ούτε κλέφτες ούτε μάχες στην Κίνα, και οι άνθρωποι ζούσαν με ταπεινότητα και ειρήνη. Οι βροχοπτώσεις και οι καιρικές συνθήκες, που ήταν ιδανικές, απέφερναν άφθονες σοδειές τον ένα χρόνο μετά τον άλλο. Το πιο καταπληκτικό ήταν ότι τα θηρία δεν σκότωναν και τα αρπακτικά πτηνά δεν έβλαπταν. Με λίγα λόγια, η ιστορία της Κίνας ξεκίνησε με έναν παράδεισο». Μέχρι σήμερα, οι Κινέζοι εξακολουθούν να ισχυρίζονται ότι είναι οι απόγονοι του Κίτρινου Αυτοκράτορα.

38. Ποιο συμπέρασμα μπορούμε να βγάλουμε απ’ όλες τις παρόμοιες μυθικές αφηγήσεις για την αρχή της ύπαρξης του ανθρώπου;

³⁸ Παρόμοιες μυθικές αφηγήσεις που μιλάνε για έναν καιρό ευτυχίας και τελειότητας στο ξεκίνημα της ιστορίας του ανθρώπου μπορούν να βρεθούν στις θρησκείες πολλών άλλων λαών—των Αιγυπτίων, των Θιβετιανών, των Περουβιανών, των Μεξικανών και άλλων. Μήπως ήταν απλώς από σύμπτωση που όλοι αυτοί οι λαοί—οι οποίοι ζούσαν απομακρυσμένοι ο ένας από τον άλλο και που είχαν εντελώς διαφορετικούς πολιτισμούς, γλώσσες και έθιμα—διατηρούσαν τις ίδιες ιδέες σχετικά με την προέλευσή τους; Μήπως ήταν απλώς τυχαίο ή συμπτωματικό το ότι όλοι τους διάλεξαν να εξηγήσουν την αρχή της ύπαρξής τους με τον ίδιο τρόπο; Η λογική και η πείρα μάς λένε ότι θα ήταν αδύνατο να είναι έτσι τα πράγματα. Απεναντίας, πρέπει να υπάρχουν ενσωματωμένα σ’ όλους αυτούς τους μύθους κάποια κοινά στοιχεία αλήθειας σχετικά με την αρχή της ύπαρξης του ανθρώπου και της θρησκείας του.

39. Ποια σύνθετη εικόνα μπορεί να συναρμολογηθεί από τα στοιχεία τα οποία είναι κοινά στους πολλούς μύθους που υπάρχουν σχετικά με την αρχή της ύπαρξης του ανθρώπου;

³⁹ Πράγματι, πολλά κοινά στοιχεία είναι ευδιάκριτα σ’ όλους τους διαφορετικούς μύθους σχετικά με την αρχή της ύπαρξης του ανθρώπου. Όταν τα συναρμολογήσουμε, τότε αρχίζει να διαφαίνεται μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα. Αυτή δείχνει πώς ο Θεός δημιούργησε τον πρώτο άντρα και την πρώτη γυναίκα και τους έβαλε σε έναν παράδεισο. Στην αρχή ήταν πολύ ευχαριστημένοι και ευτυχισμένοι, όμως σε λίγο έγιναν στασιαστικοί.  Αυτός ο στασιασμός οδήγησε στην απώλεια του τέλειου παράδεισου, του οποίου τη θέση πήραν ο κόπος και ο μόχθος, ο πόνος και τα δεινά. Τελικά οι άνθρωποι έγιναν τόσο κακοί που ο Θεός τούς τιμώρησε στέλνοντας ένα μεγάλο κατακλυσμό ο οποίος κατέστρεψε τους πάντες, εκτός από μια οικογένεια. Καθώς αυτή η οικογένεια πολλαπλασιαζόταν, μερικοί απόγονοι ενώθηκαν και άρχισαν να χτίζουν έναν πελώριο πύργο περιφρονώντας τον Θεό. Ο Θεός ανέτρεψε τα κακόβουλα σχέδιά τους συγχέοντας τη γλώσσα τους και διασκορπίζοντάς τους στα πέρατα της γης.

40. Εξηγήστε τη σχέση της Αγίας Γραφής με τους μύθους που μιλούν για την προέλευση των θρησκειών του ανθρώπου.

⁴⁰ Μήπως αυτή η σύνθετη εικόνα είναι προϊόν της διανοητικής προσπάθειας κάποιου ατόμου; Όχι. Βασικά αυτή είναι η εικόνα που παρουσιάζεται στην Αγία Γραφή, στα πρώτα 11 κεφάλαια του βιβλίου της Γένεσης. Μολονότι δεν πρόκειται να εξετάσουμε εδώ την αυθεντικότητα της Αγίας Γραφής, ας σημειωθεί ότι η αφήγηση της Αγίας Γραφής σχετικά με τα πρώτα στάδια της ιστορίας του ανθρώπου αντανακλάται στα  κύρια στοιχεία πολλών μύθων. * Η αφήγηση αποκαλύπτει ότι, καθώς η ανθρώπινη φυλή άρχισε να διασκορπίζεται πέρα από τη Μεσοποταμία, οι άνθρωποι πήραν μαζί τους τις αναμνήσεις τους, τις εμπειρίες τους και τις ιδέες τους οπουδήποτε κι αν πήγαν. Με τον καιρό αυτές εμπλουτίστηκαν και τροποποιήθηκαν, κι έτσι έγιναν ο πυρήνας της θρησκείας σ’ όλα τα μέρη του κόσμου. Με άλλα λόγια, αν χρησιμοποιήσουμε την αντιστοιχία την οποία αναφέραμε προηγουμένως, η αφήγηση της Γένεσης αποτελεί την αρχική, ολοκάθαρη πηγή από την οποία απορρέουν οι βασικές ιδέες για την αρχή της ύπαρξης του ανθρώπου και της λατρείας, τις οποίες ιδέες βρίσκουμε στις διάφορες θρησκείες του κόσμου. Σ’ αυτές οι άνθρωποι πρόσθεσαν τις δικές τους δοξασίες και συνήθειες, όμως η ομοιότητα που υπάρχει είναι καταφανής.

41. Τι θα πρέπει να έχετε υπόψη σας καθώς θα μελετάτε τα επόμενα κεφάλαια αυτού του βιβλίου;

⁴¹ Στα επόμενα κεφάλαια αυτού του βιβλίου, θα εξετάσουμε λεπτομερέστερα πώς ξεκίνησαν να υπάρχουν και πώς αναπτύχθηκαν μερικές συγκεκριμένες θρησκείες. Θα βρείτε ότι είναι πολύ διαφωτιστικό να παρατηρήσετε, όχι μόνο πώς η κάθε θρησκεία διαφέρει από τις άλλες, αλλά και πώς μοιάζει με τις άλλες. Θα μπορέσετε επίσης να παρατηρήσετε πού βρίσκεται η κάθε θρησκεία στο χρονοδιάγραμμα της ανθρώπινης ιστορίας και της ιστορίας της θρησκείας, πώς το ιερό βιβλίο ή τα ιερά συγγράμματά της σχετίζονται μ’ αυτά άλλων θρησκειών, πώς ο ιδρυτής ή ο ηγέτης της επηρεάστηκε από άλλες θρησκευτικές ιδέες και πώς η ίδια επηρέασε τη διαγωγή και την ιστορία των ανθρώπων. Έχοντας υπόψη σας αυτά τα σημεία, η μελέτη της μακρόχρονης αναζήτησης του ανθρώπου για τον Θεό θα σας βοηθήσει να διακρίνετε πιο καθαρά την αλήθεια όσον αφορά τη θρησκεία και τις θρησκευτικές διδασκαλίες.

[Υποσημειώσεις]

[Ερωτήσεις Μελέτης]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 23]

Η εμφάνιση της επιστημονικής έρευνας και η θεωρία της εξέλιξης έκαναν πολλούς ανθρώπους να αμφισβητήσουν τη θρησκεία

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 34]

Είναι σαν να υπήρχε μια κοινή πηγή από την οποία η κάθε θρησκεία αντλούσε τις βασικές της δοξασίες

[Πλαίσιο στη σελίδα 28]

Γιατί Είναι ο Άνθρωπος Θρησκευόμενο Ον;

▪ Ο Τζον Μπ. Νος τονίζει τα εξής στο βιβλίο του Οι Θρησκείες του Ανθρώπου (Man’s Religions): «Όλες οι θρησκείες λένε με τον άλφα ή βήτα τρόπο ότι ο άνθρωπος δεν είναι, και δεν μπορεί να είναι, αυτοτελής. Συνδέεται ζωτικά με διάφορες εξωτερικές, σε σχέση με αυτόν, δυνάμεις της Φύσης και της Κοινωνίας, και εξαρτάται από αυτές. Είτε αμυδρά είτε καθαρά, ξέρει ότι δεν είναι ένα ανεξάρτητο κέντρο δύναμης ικανό να σταθεί ξέχωρα από τον κόσμο».

Παρόμοια, το βιβλίο Θρησκείες του Κόσμου—Από την Αρχαία Ιστορία Μέχρι Σήμερα λέει: «Η μελέτη της θρησκείας αποκαλύπτει ότι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της είναι η σφοδρή επιθυμία για αξίες στη ζωή, η πίστη ότι η ζωή δεν είναι τυχαία και άσκοπη. Η αναζήτηση για την ανεύρεση σκοπού οδηγεί προς την πίστη σε μια δύναμη ισχυρότερη από τον άνθρωπο και τελικά οδηγεί προς μια παγκόσμια και υπερανθρώπινη διάνοια που έχει την πρόθεση και τη θέληση να διαφυλάξει τις ανώτατες αξίες της ανθρώπινης ζωής».

Έτσι, η θρησκεία ικανοποιεί μια βασική ανάγκη του ανθρώπου, όπως ακριβώς και η τροφή ικανοποιεί την πείνα που νιώθουμε. Ξέρουμε ότι με το να τρώμε χωρίς διάκριση όταν πεινάμε, ίσως κοπεί η πείνα μας· μακροπρόθεσμα, όμως, αυτό θα βλάψει την υγεία μας. Για να ζούμε με υγεία, χρειαζόμαστε τροφή που να είναι υγιεινή και θρεπτική. Με τον ίδιο τρόπο, χρειαζόμαστε υγιεινή πνευματική τροφή για να διατηρήσουμε την πνευματική μας υγεία. Γι’ αυτό άλλωστε, μας λέει η Αγία Γραφή: ‘Ο άνθρωπος δεν ζη με μόνον άρτον, αλλ’ ο άνθρωπος ζη με πάντα λόγον εξερχόμενον εκ του στόματος του Ιεχωβά’.—Δευτερονόμιον 8:3.

[Χάρτης στη σελίδα 39]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Καθώς η ανθρώπινη φυλή διασκορπίστηκε πέρα από τη Μεσοποταμία, οι άνθρωποι πήραν μαζί τους τις θρησκευτικές τους ιδέες και αναμνήσεις

ΒΑΒΥΛΩΝΑ

ΛΥΔΙΑ

ΣΥΡΙΑ

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΑΣΣΥΡΙΑ

ΜΗΔΙΑ

ΕΛΑΜ

ΠΕΡΣΙΑ

[Εικόνες στη σελίδα 21]

Άνθρωποι όπως ο Βούδας, ο Κομφούκιος και ο Λούθηρος άλλαξαν προηγούμενα θρησκευτικά συστήματα· δεν επινόησαν αυτή καθεαυτή τη θρησκεία

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Ο Αυστριακός ψυχαναλυτής Ζίγκμουντ Φρόιντ απέδωσε τη θρησκεία στο φόβο για το πρότυπο του πατέρα

[Εικόνα στη σελίδα 27]

Η πρόταση ότι η γη ήταν το κέντρο του σύμπαντος οδήγησε σε εσφαλμένα συμπεράσματα σχετικά με τις κινήσεις των πλανητών

 [Εικόνες στη σελίδα 33]

Βουδισμός και Ρωμαιοκαθολικισμός—γιατί εμφανίζουν τόσο πολλά κοινά σημεία;

Βουδιστική θεά του ελέους, η οποία λατρεύεται στην Κίνα, μαζί με ένα βρέφος

Η Μαντόνα του Καθολικισμού με τον Ιησού ως βρέφος

Θιβετιανός Βουδιστής καθώς χρησιμοποιεί τον τροχό των προσευχών και το ροζάριο

Καθολική καθώς χρησιμοποιεί το ροζάριο

[Εικόνα στη σελίδα 36]

Κινεζικοί μύθοι μιλάνε για μια χρυσή εποχή στη διάρκεια της βασιλείας του Χουάνγκ-Τι (Κίτρινου Αυτοκράτορα) σε μυθικούς χρόνους