Be ka se isịnede

Be ka se isịnede

IBUOT 15

“Mbọm Anam Enye”

“Mbọm Anam Enye”

“Ọbọn̄, tat nnyịn enyịn”

1-3. (a) Jesus anam n̄kpọ didie ke ini eben̄e eben̄e iba oro ẹdide nnan ẹkpede enye ubọk ẹte an̄wam mmimọ? (b) Nso ke ikọ oro ‘mbọm anam enye’ ọwọrọ? (Se ikọ idakisọn̄.)

 NNAN iba ẹtie ke mbenusụn̄ emi ekperede Jericho. Mmọ ẹsidi do kpukpru usen ẹdiyom ebiet oro otuowo ẹsiwakde ndisan̄a mbe, ẹtie ẹben̄e okụk. Edi usen emi, n̄kpọ oro edinen̄erede okpụhọde uwem mmọ ọmọn̄ etịbe.

2 Inikiet inikiet, mme eben̄e eben̄e oro ẹkop nte ẹsịnde editịm. Sia mmọ mîkemeke ndikụt se ikade iso, owo mmọ kiet obụp ntak emi ẹsịnde editịm, ndien ẹsian enye ke “Jesus eyen Nazareth asan̄a ebe!” Emi edi akpatre ini oro Jesus akade Jerusalem. Edi enye isan̄ake ikpọn̄; akwa otuowo ẹtiene enye. Ke ini mme eben̄e eben̄e oro ẹkopde owo emi asan̄ade ebe, mmọ ẹfiori ẹte: “Ọbọn̄, tua nnyịn mbọm, Eyen David!” Otuowo ẹyat esịt ẹnyụn̄ ẹdọhọ mme eben̄e eben̄e oro ẹdop uyo, edi mmọ ẹdọdiọn̄ ẹfiori n̄kpo inyụn̄ inyịmeke ndidop uyo.

3 Jesus okop mfiori mmọ kpa ye oro otuowo ẹnamde uyom. Nso ke enye edinam? Odu ediwak n̄kpọ oro enye ekerede. Akpatre urua esie ke isọn̄ ọmọn̄ edisesịm. Enye ọfiọk ke imọ iyokụt ndutụhọ inyụn̄ ikpa ibak ibak n̄kpa ke Jerusalem. Kpa ye oro, enye ifụmike uyịre uyịre mfiori mme eben̄e eben̄e oro. Enye atuak ada onyụn̄ ọdọhọ ẹda mmọ ẹsọk imọ. Mmọ ẹkpe enye ubọk ẹte: “Ọbọn̄, tat nnyịn enyịn.” “Mbọm mmọ anam” Jesus, ntre enye otụk mmọ enyịn ndien mmọ ẹkụt usụn̄. a Mmọ ẹtọn̄ọ nditiene Jesus ye unana ubiatini.—Luke 18:35-43; Matthew 20:29-34.

4. Didie ke Jesus okosu ntịn̄nnịm ikọ oro ọdọhọde ke enye ‘ayatua usụhọde owo mbọm’?

4 Emi ikedịghe n̄kukụre ini oro Jesus atuade owo mbọm. Ama esinen̄ede ọdọn̄ enye nditua mme owo mbọm ediwak ini ye ke nsio nsio idaha. Bible ama etetịn̄ ete ke enye ‘ayatua usụhọde owo mbọm.’ (Psalm 72:13) Kpa nte itien̄wed emi owụtde, Jesus ama esinen̄ede ekere aban̄a nte etiede mbon en̄wen ke idem. Enye ama esinam n̄kpọ man an̄wam mme owo. Mbọm akanam enye esikwọrọ ikọ. Ẹyak ise nte mme Gospel ẹwụtde ke ikọ ye mme edinam Jesus ẹma ẹwụt ke enye enyene esịtmbọm, inyụn̄ ikere iban̄a nte ikemede nditua mme owo mbọm nte enye akatuade.

Ndikere Mban̄a nte Etiede Mbon En̄wen ke Idem

5, 6. Mme uwụtn̄kpọ ewe ẹwụt ke Jesus ama esinen̄ede ọfiọk nte etiede mbon en̄wen ke idem?

5 Jesus ama esinen̄ede ọfiọk nte etiede mbon en̄wen ke idem. Enye ama ọfiọk nte etiede mbon oro ẹkụtde ndutụhọ ke idem, mbọm mmọ ama esinyụn̄ anam enye. Okposụkedi oro enye mîkosoboke kpukpru ndutụhọ oro mmọ ẹkesobode, enye ama etiene mmọ okop ubiak. (Mme Hebrew 4:15) Ke ini enye ọkọkọkde n̄wan oro ọkọdọn̄ọde uwọrọiyịp ke isua 12, enye okokot udọn̄ọ esie “idiọk udọn̄ọ,” ke ntem enyịmede ke udọn̄ọ oro ama anam n̄wan oro okop ọkpọsọn̄ mfụhọ ye ubiak. (Mark 5:25-34) Ke ini enye okokụtde nte Mary ye mbon oro ẹkedude ye enye ẹtuade n̄kpa Lazarus, mfụhọ mmọ ama enen̄ede otụk enye tutu esịt etịmede enye. Okposụkedi emi Jesus ọkọdiọn̄ọde ke imọn̄ inam Lazarus eset, n̄kpọ emi ama enen̄ede otụk enye tutu mmọn̄eyet asiaha enye ke enyịn.—John 11:33, 35.

6 Isan̄ en̄wen, owo akpamfia kiet ama edi ebịne Jesus edikpe enye ubọk ete: “Edieke afo akam amade, emekeme ndinam mi nsana.” Didie ke Jesus, kpa mfọnmma owo emi akanam mîdọn̄ọke, akanam n̄kpọ? Ikọ owo akpamfia oro ama enen̄ede otụk enye. Ke akpanikọ, ‘mbọm ama anam Jesus.’ (Mark 1:40-42) Ekem, enye ama anam esen esen n̄kpọ. Enye ama etịm ọfiọk ke Ibet Moses akabat mbon akpamfia ke edidehe, ikonyụn̄ inaha mmọ ẹsan̄a ẹkpere mbon en̄wen. (Leviticus 13:45, 46) Jesus ama ekeme ndinam eren emi asana edi itụkke enye. (Matthew 8:5-13) Edi, enye ama anyanade ubọk otụk owo akpamfia oro onyụn̄ ọdọhọ ete: “Mmama. Sana.” Ndien kpa idaha oro akpamfia okụre enye. Ke akpanikọ, Jesus ama esinen̄ede ọfiọk nte etiede mbon en̄wen ke idem!

“Ẹkere ẹban̄a kiet eken”

7. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ifiọk nte etiede mbon en̄wen ke idem, ndien didie ke ikeme ndinam emi?

7 Bible esịn udọn̄ ọnọ nnyịn mme Christian ete isifiọk nte etiede mbon en̄wen ke idem nte Jesus akanamde, onyụn̄ ọdọhọ ‘ikere iban̄a kiet eken.’ b (1 Peter 3:8) Ekeme ndisọn̄ ndifiọk nte etiede mbon oro ẹdọn̄ọde uyịre uyịre udọn̄ọ ke idem, m̀mê oro ẹkopde ọkpọsọn̄ mfụhọ—akpan akpan edieke akanam utọ n̄kpọ oro mîwọrọke nnyịn. Ti ke idịghe tutu mme utọ n̄kpọ emi ẹwọrọ nnyịn mbemiso ikemede ndifiọk nte etiede mmọ ke idem. Jesus ama ọfiọk nte etiede mbon udọn̄ọ ke idem okposụkedi emi akanam enye mîdọn̄ọke. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ifiọk nte etiede mbon en̄wen ke idem? Ke ndinyene ime n̄kop nte mbon emi ẹkụtde ndutụhọ ẹn̄wan̄ade esịt mmọ ẹtịn̄ nte etiede mmọ ke idem. Imekeme ndibụp idem nnyịn ite, ‘Ekpetie mi didie ke idem edieke utọ n̄kpọ oro ọkpọwọrọde mi?’ (1 Corinth 12:26) Edieke inen̄erede ikere iban̄a nte etiede mbon en̄wen ke idem, nnyịn iyekeme nditịm ‘ntịn̄ ikọ nsọn̄ọ ukpọn̄ eke ofụhọde esịt.’ (1 Thessalonica 5:14) Ndusụk ini, imekeme ndiwụt ke imọfiọk nte etiede mbon en̄wen ke idem ke nditiene mmọ ntua idịghe ke nditetịn̄ ke inua kpọt. N̄wed Mbon Rome 12:15 ọdọhọ ete: “Ẹtuan̄a ye mmọ emi ẹtuan̄ade.”

8, 9. Didie ke Jesus okowụt ke imekere iban̄a nte etiede mbon en̄wen ke idem?

8 Jesus ama esikere aban̄a mbon en̄wen esinyụn̄ anam n̄kpọ ke usụn̄ oro owụtde ke imọfiọk nte etiede mmọ ke idem. Ndi emeti ini emi ẹkedade eren kiet emi ekedide inan okonyụn̄ enyenede mfịna utịn̄ikọ ẹsọk Jesus? Ke ini Jesus okokụtde ke etie nte eren emi edi owo o-bụt, enye ama anam n̄kpọ oro enye mîsinamke ke ini ọkọkọkde mbon en̄wen: ‘Enye ama emen eren oro ọkpọn̄ otuowo.’ Sia mmọ ẹkedude ikpọn̄, otuowo mînyụn̄ isehe eren emi, enye ama esịrede eren emi utọn̄.—Mark 7:31-35.

9 Jesus ama anam n̄kpọ ntre n̄ko ke ini mme owo ẹkedade nnan kiet ẹsọk enye ẹte anam enye okụt usụn̄. Jesus ama “omụm nnan oro ke ubọk” onyụn̄ “ada enye ọwọrọ ke obio-in̄wan̄.” Ekem enye ama anam nnan emi okụt n̄kpọ sụn̄sụn̄. Eyedi emi ama anam mfre ye enyịn owo emi ekedide nnan mi ẹtọn̄ọ sụn̄sụn̄ ndifiọk nnyụn̄ n̄kụt ndiye ye mme awak-n̄kukọhọ n̄kpọ oro ẹyọhọde ererimbot oro un̄wana odude mi. (Mark 8:22-26) Jesus ama owụt ke imenen̄ede ikere iban̄a mme owo!

10. Didie ke ikeme ndiwụt ke imọfiọk nte etiede mbon en̄wen ke idem?

10 Sia idide mme anditiene Jesus, oyom ikere iban̄a nte etiede mbon en̄wen ke idem. Mmọdo, oyom ikpeme nte itịn̄de ikọ, itide ke imekeme ndiyat mbon en̄wen esịt edieke nnyịn mîfarake edeme nnyịn. (Mme N̄ke 12:18; 18:21) Mme Christian oro ẹkerede ẹban̄a nte etiede mbon en̄wen ke idem isitịn̄ke uyat uyat ikọ, ikọ oro osụhọrede owo itie, ye ikọ isụn̄i. (Ephesus 4:31) Mbiowo, didie ke mbufo ẹkeme ndiwụt ke imọfiọk nte etiede mbon en̄wen ke idem? Ke ini ẹnọde owo item, ẹtịn̄ ikọ ke mfọnido ẹnyụn̄ ẹnọ owo oro ukpono. (Galatia 6:1) Mme ete ye eka, didie ke mbufo ẹkeme ndiwụt ke imọfiọk nte etiede nditọ mbufo ke idem? Ke ini ẹnọde nditọ mbufo ntụnọ, ẹdomo ndinam ntre ke usụn̄ oro mîsueneke mmọ.—Colossae 3:21.

Ndinam N̄kpọ man In̄wam Mbon En̄wen

11, 12. Mme mbụk ewe ke Bible ẹwụt ke Jesus ikebetke-bet ẹkpe enye ubọk mbemiso atuade mme owo mbọm?

11 Owo ikesikpehe-kpe Jesus ubọk kpukpru ini mbemiso enye atuade mme owo mbọm. Kamse, mbọm idịghe ndebe ndebe edu, edi edi edu emi onụkde owo ndinam n̄kpọ man an̄wam mbon en̄wen. Esịtmbọm okonụk Jesus anam n̄kpọ man an̄wam mbon en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini akwa otuowo ẹkedude ye enye usen ita inyụn̄ inyeneke se ẹdiade, enye ikebetke owo edisian enye ke biọn̄ ọdọn̄ mmọ m̀mê edidọhọ enye ọnọ mmọ udia. Bible ọdọhọ ete: “Jesus okot mme mbet esie ẹdi onyụn̄ ọdọhọ mmọ ete: ‘Mbọm otuowo emi anam mi, koro usen ita ẹdi emi nte mmọ ẹkedu ye ami mmọ inyụn̄ inyeneke se ẹdiade; nnyụn̄ nyomke ndinam mmọ ẹsan̄a biọn̄ ẹnyọn̄ọ. Idem ẹkeme ndimem mmọ ke usụn̄.’ ” Ekem enye ama ọnọ otuowo udia ke utịbe utịbe usụn̄ ibetke ẹteteme enye.—Matthew 15:32-38.

12 Kere ban̄a mbụk en̄wen. Nte Jesus ekekperede obio Nain ke isua 31 E.N., enye ama okụt n̄kpọ mmọn̄eyet. Akwa udịmowo ke ẹkemen okpo ẹwọrọ ke obio, eyedi ẹkeka udi mben obot ke mbọhọ oro man ẹkebụk “ikpọn̄-ikpọn̄ eyen . . . ebeakpa.” Kere nte n̄kpọ emi akabiakde n̄wan emi. Enye akaka ndibụk ikpọn̄-ikpọn̄ eyen esie, ikonyụn̄ inyeneke ebe ndidọn̄ enye esịt. Jesus ama ekeme ‘ndikụt’ ebeakpa oro mînyeneke eyen aba mi ke otu akwa udịmowo oro. Se enye okokụtde ama otụk enye—ih, “mbọm n̄wan oro [ama] anam enye.” Enye ikebetke-bet owo ekpe enye ubọk. Mbọm ama anam enye an̄wam ebeakpa oro. Ntre enye ama “asan̄a ekpere otụk ubiomokpo,” onyụn̄ anam akparawa oro eset. Nso iketịbe ke oro ebede? Jesus ikọdọhọke akparawa oro etiene akwa otuowo oro ẹsan̄ade ye imọ. Utu ke oro, Jesus ama “ayak enye ọnọ eka esie,” anamde mmọ ẹfiak ẹdiana kiet nte ubon onyụn̄ okụt ete ke ebeakpa oro enyene owo emi edisede enye enyịn.—Luke 7:11-15.

N̄wam mbon oro ẹyomde un̄wam

13. Didie ke ikeme ndikpebe Jesus ke ndinam n̄kpọ nte odotde man in̄wam mbon oro ẹyomde un̄wam?

13 Didie ke ikeme nditiene uwụtn̄kpọ Jesus? Edi akpanikọ ke nnyịn ikemeke ndinọ mme owo udia ke utịbe utịbe usụn̄ m̀mê ndinam akpan̄kpa eset. Nte ededi, imekeme ndikpebe Jesus ke ndinam n̄kpọ man in̄wam mbon oro ẹyomde un̄wam. Eyenete oro enyenede okụk ekeme ndikabade ubuene m̀mê ataba utom esie. (1 John 3:17) Ekeme ndiyom ẹsọsọp ẹdiọn̄ ufọk ebeakpa. (James 1:27) Nnyịn imekeme ndifiọk ubon emi ẹyomde ndọn̄esịt m̀mê un̄wam ke ntak emi owo mmọ akpade. (1 Thessalonica 5:11) Ke ini eti ntak odude ndin̄wam owo, iyomke ibet ẹkpekpe nnyịn ubọk mbemiso in̄wamde. (Mme N̄ke 3:27) Mbọm ekpenyene ndinam nnyịn inam n̄kpọ nte odotde man in̄wam mbon en̄wen nte idaha nnyịn ayakde. Kûdedei ufre ke ekpri edinam mfọnido m̀mê ikọ ndọn̄esịt ifan̄ oro ẹtode nnyịn esịt ẹkeme ndiwụt ke mbọm mme owo anam nnyịn.—Colossae 3:12.

Mbọm Akanam Jesus Ọkwọrọ Ikọ

14. Ntak emi Jesus akadade utom edikwọrọ eti mbụk nte ebeiso n̄kpọ?

14 Nte ikokụtde ke Ikpehe 2 ke n̄wed emi, Jesus ama enịm n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ ke ndikwọrọ eti mbụk. Enye ọkọdọhọ ete: “Nnyene nditan̄a eti mbụk obio ubọn̄ Abasi nnọ mme obio en̄wen n̄ko, koro ẹkesio mi ẹdọn̄ ẹte ndinam emi.” (Luke 4:43) Ntak oro enye akadade utom emi nte ebeiso n̄kpọ? Akpan ntak ekedi ima oro enye amade Abasi. Edi Jesus ama enyene ntak en̄wen: Esịtmbọm akanam enye ọnọ mbon en̄wen se mmọ ẹkenanade ke n̄kan̄ eke spirit. Ndinam mbon en̄wen ẹyụhọ ke n̄kan̄ eke spirit ekedi akakan usụn̄ oro enye akatuade mme owo mbọm. Ẹyak idụn̄ọde n̄kpọntịbe iba oro ẹwụtde nte Jesus akadade mbon oro enye ọkọkwọrọde ikọ ọnọ. Utọ ndụn̄ọde oro ekeme ndin̄wam nnyịn idụn̄ọde mme ntak oro isikwọrọde ikọ.

15, 16. Siak n̄kpọntịbe iba oro ẹwụtde nte Jesus akadade mbon oro enye ọkọkwọrọde ikọ ọnọ.

15 Ke isua 31 E.N., ke Jesus ama ekenen̄ede esịn ifịk ọkwọrọ ikọ ke n̄kpọ nte isua iba, enye ama atat utom ukwọrọikọ esie ke ndisan̄a n̄kanade “kpukpru obio ye mme obio-in̄wan̄” Galilee. Se enye okokụtde ama enen̄ede otụk enye. Apostle Matthew obụk ete: “Ke ini enye okụtde otuowo mbọm mmọ anam enye, koro ẹfiomode ẹnyụn̄ ẹsuande mmọ nte erọn̄ eke mînyeneke andikpeme.” (Matthew 9:35, 36) Mbọm mme usụhọde owo ama anam Jesus. Enye ama enen̄ede ọfiọk idiọk idaha mmọ ke n̄kan̄ eke spirit. Enye ama ọfiọk ke mme adaiso ido ukpono oro ẹkpesede ẹban̄a mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹfụmi ẹnyụn̄ ẹdiọk mmọ ukama. Esịtmbọm ama anam Jesus esịn ifịk ada etop idotenyịn ọsọk mmọ. Mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹyom eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi.

16 Ukem n̄kpọ emi ama etịbe ke ediwak ọfiọn̄ ẹma ẹkebe nte ini Passover eke isua 32 E.N. akasan̄ade ekpere. Isan̄ enye emi, Jesus ye mme apostle esie ẹma ẹdiere ke ubom ẹka edem Inyan̄ Galilee ndikoyom ndobo ndobo ebiet nduọk odudu. Edi ediwak owo ẹma ẹfehe ke mbenesụk ẹbem ubom iso ẹkesịm do. Didie ke Jesus akanam n̄kpọ? “Ke ini enye ọwọrọde ke ubom, enye okụt akwa otuowo, ndien mbọm mmọ anam enye, koro mmọ ẹbietde erọn̄ eke mînyeneke andikpeme. Ndien enye ọtọn̄ọ ndikpep mmọ ediwak n̄kpọ.” (Mark 6:31-34) ‘Mbọm ama anam’ Jesus isan̄ enye emi n̄ko koro mme owo emi ẹkebuenede ke n̄kan̄ eke spirit. Sia mmọ ẹkedide “erọn̄ eke mînyeneke andikpeme,” mmọ ẹma ẹkpa biọn̄ ke n̄kan̄ eke spirit, ẹkenyụn̄ ẹnyene ndise mban̄a idemmọ. Mbọm akanam Jesus ọkwọrọ ikọ, enye ikọkwọrọke ikọ n̄kukụre sia okobiomode enye ndinam ntre.

Da esịtmbọm kwọrọ ikọ

17, 18. (a) Nso isinam ikwọrọ ikọ? (b) Didie ke ikeme ndikpep ndiyak mbọm mme owo anam nnyịn?

17 Nso isinam nnyịn mme anditiene Jesus ikwọrọ ikọ? Nte ikokụtde ke Ibuot 9 ke n̄wed emi, nnyịn imenyene utom, oro edi, ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ nnam mme mbet. (Matthew 28:19, 20; 1 Corinth 9:16) Edi nnyịn ikpọkwọrọke ikọ n̄kukụre sia obiomode nnyịn ndinam ntre. Ke akande kpukpru, ima oro imade Jehovah esinam ikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ esie. Esịtmbọm oro inyenede inọ mbon oro mînịmke se nnyịn inịmde ke akpanikọ esinam ikwọrọ ikọ n̄ko. (Mark 12:28-31) Didie ke ikpekpep ndiyak mbọm mbon en̄wen anam nnyịn?

18 Oyom ida mme owo nte Jesus akadade—nte mbon emi “ẹfiomode ẹnyụn̄ ẹsuande . . . nte erọn̄ eke mînyeneke andikpeme.” Kere nte okpokụtde eyenerọn̄ emi osopde. Enye okop biọn̄ ye nsatitọn̄ sia mînyeneke andikpeme eke adade enye aka awawa mbiet onyụn̄ ọnọde enye mmọn̄. Ndi afo ukpatuaha eyenerọn̄ oro mbọm? Ndi ukpanamke ofụri se ekekeme man ọnọ enye udia ye mmọn̄? Eyenerọn̄ oro etie nte ediwak owo oro mîkopke kan̄a eti mbụk. Mmọ ẹkop biọn̄ ye nsatitọn̄ eke spirit inyụn̄ inyeneke ata idotenyịn kaban̄a ini iso ke ntak emi mme ekpemerọn̄ nsunsu ido ukpono ẹfụmide mmọ. Nnyịn imenyene se mmọ ẹyomde: eti udia eke spirit ye akpanikọ Ikọ Abasi oro etiede nte mbịtmbịt mmọn̄. (Isaiah 55:1, 2) Mbọm mme owo esinam nnyịn ke ini ikerede iban̄a se mmọ ẹnanade ke n̄kan̄ eke spirit. Edieke inen̄erede ikere iban̄a mme owo nte Jesus, nnyịn iyanam ofụri se ikekeme man ikwọrọ etop Obio Ubọn̄ inọ mmọ.

19. Nso ke ikpanam man in̄wam eyen ukpepn̄kpọ Bible oro odotde etiene abuana ke utom ukwọrọikọ?

19 Didie ke ikeme ndin̄wam mbon en̄wen ẹkpebe uwụtn̄kpọ Jesus? Yak idọhọ ke iyom ndisịn udọn̄ nnọ eyen ukpepn̄kpọ Bible oro odotde etiene abuana ke utom ukwọrọikọ. Mîdịghe ke iyom ndin̄wam owo oro mîwọrọke an̄wautom aba afiak ọtọn̄ọ ndiwọrọ an̄wautom kpukpru ini. Didie ke ikeme ndin̄wam utọ mbon emi? Oyom itịn̄ n̄kpọ oro esịmde mmọ esịt. Ti ke ‘mbọm mme owo akanam Jesus,’ ndien enye ekpep mmọ n̄kpọ. (Mark 6:34) Ntre edieke ikemede ndin̄wam mmọ ẹkpep ndiyak mbọm mme owo anam mmọ, esịt mmọ ekeme ndinụk mmọ ẹkpebe Jesus ẹnyụn̄ ẹkwọrọ eti mbụk ẹnọ mbon en̄wen. Nnyịn imekeme ndibụp mmọ ite: “Didie ke afo ndibọ etop Obio Ubọn̄ enen̄ede okpụhọde uwem fo? Nso kaban̄a mbon oro mîkopke kan̄a etop emi—ndi ukereke ke mmọ n̄ko ẹyom eti mbụk emi? Nso ke afo ekeme ndinam man an̄wam mmọ?” Nte ededi, ima oro imade Abasi ye udọn̄ oro inyenede ndinam n̄kpọ esie ẹnen̄ede ẹnam ikwọrọ ikọ.

20. (a) Nso isịne ke owo ndidi anditiene Jesus? (b) Nso ke idineme ke ibuot oro etienede?

20 Owo ndidi anditiene Jesus ikụreke ke ndikpep mme owo se Jesus ekekpepde nnyụn̄ nnam n̄kpọ nte enye akanamde. Oyom inyene “edu ukere n̄kpọ” Jesus. (Philippi 2:5) Esịt enen̄ede enem nnyịn koro ikọ ye mme edinam Jesus oro ikụtde ke Bible ẹnam nnyịn ifiọk mme ekikere esie ye nte ekesitiede enye ke idem. Edieke imehede ye “ekikere Christ,” iyetịm ifiọk nte etiede mbon en̄wen ke idem, mbọm mmọ eyenen̄ede anam nnyịn, iyonyụn̄ inam n̄kpọ ye mbon en̄wen ke usụn̄ oro Jesus ekesinamde n̄kpọ ye mme owo. (1 Corinth 2:16) Ke ibuot oro etienede, iyeneme nsio nsio usụn̄ oro Jesus okowụtde ke imama mme anditiene imọ.

a Ẹdọhọ ke ikọ Greek oro ẹkabarede ‘mbọm anam enye’ edi kiet ke otu akakan ikọ Greek oro aban̄ade esịtmbọm. N̄wed ndụn̄ọde kiet ọdọhọ ke ikọ emi owụt “ubiak oro owo okopde aban̄a ndutụhọ oro mme owo ẹkụtde, ye ọkpọsọn̄ udọn̄ oro owo enyenede ndisụhọde nnyụn̄ ntre ndutụhọ oro.”

b Ikọ Greek oro ẹkabarede “ẹkere ẹban̄a kiet eken” ke ata ata usụn̄ ọwọrọ “editiene owo n̄kụt ndutụhọ.”