NSO ke esiti ke ini ekerede aban̄a itie uduọn̄ọ mbio? Ekeme ndidi esikere nte itie oro esidehede onyụn̄ etebede. Anaedi ukpukereke ke ẹkeme ndikụt eti n̄kpọ ndomokiet ke utọ itie oro, owo itịn̄ke-tịn̄ iban̄a ndikụt n̄kpọuto.

Edi, n̄kpọ nte isua 100 emi ẹkebede, ẹma ẹkụt n̄kpọuto ke itie uduọn̄ọ mbio. Idịghe ata n̄kpọuto ke ẹkekụt, edi ẹkekụt n̄kpọ emi onyụn̄ ọsọn̄de urua nte n̄kpọuto. Nso utọ n̄kpọuto ke ẹkekụt? Ntak emi se ẹkekụtde enyenede ufọn ọnọ nnyịn mfịn?

Isua ifan̄ mbemiso 1900, Bernard P. Grenfell ye Arthur S. Hunt, ntaifiọk ke Ufọkn̄wed Ntaifiọk Oxford, ẹma ẹka Egypt. Do ke mmọ ẹkekụt ediwak mbai ikpan̄wed ke itie uduọn̄ọ mbio oro ekperede Itịghede Nile. Ekem ke 1920, nte mmọ ẹkesụk ẹtan̄de ikpan̄wed emi ẹbon ke nde ke nde ẹnyụn̄ ẹwetde n̄kpọ ẹban̄a mmọ kiet kiet, Grenfell ama edep mme ikpan̄wed efen emi ẹkedọkde ẹsion̄o ke Egypt. Enye ekedep mme ikpan̄wed emi ọnọ The John Rylands Library ke Manchester ke England. Edi iren iba emi ẹma ẹkpa mbemiso ẹkụrede utom ke mme ikpan̄wed emi.

Colin H. Roberts emi edide ataifiọk n̄ko ke Ufọkn̄wed Ntaifiọk Oxford okokụre utom oro. Nte enye okosụk etịmde mbai ikpan̄wed emi obon ke nde ke nde, enye ama okụt mbai ikpan̄wed emi mîkponke nte ekaubọk owo. Idem ama akpa enye ndikụt ẹwetde ikọ emi enye ọdiọn̄ọde ke ikpan̄wed oro ke usem Greek. Ẹkewet se idude ke John 18:31-33 ke edem kiet ẹnyụn̄ ẹwet ndusụk se idude ke John 18:37, 38 ke edem eken. Roberts ama ọdiọn̄ọ ke n̄kpọuto ke imọ ikokụt emi.

Roberts ama ekere ke anaedi enen̄ede ebịghi ẹkewet ikpan̄wed oro. Edi ekebịghi didie? Man enye ekeme ndifiọk, enye ama emen ubọkn̄wed ikpan̄wed oro odomo ye ubọkn̄wed mme ikpan̄wed eset emi ẹdiọn̄ọde ini emi ẹkewetde. * Emi ama anam Roberts ekeme ndiwet ini emi enye ekerede nte ini emi ẹkewetde ikpan̄wed oro. Edi enye ama oyom ndifiọk nnennen ini emi ẹkewetde n̄wed oro, ntre enye ama osio ndise ikpan̄wed emi ọnọ ẹsọk ntaifiọk ita emi ẹsikpepde n̄kpọ ẹban̄a ikpan̄wed ye ubọkn̄wed eset man mmọ ẹtịn̄ m̀mê ini ewe ke ẹkewet ikpan̄wed oro. Nso ke ntaifiọk emi ẹketịn̄?

Ntaifiọk mbita emi ẹma ẹtie ẹdụn̄ọde ikpan̄wed emi ẹnyụn̄ ẹse nte ẹwetde n̄kpọ. Ndien mmọ mbita ẹma ẹdọhọ ke ẹkewet ikpan̄wed emi ke n̄kpọ nte isua 125 C.E.—isua ifan̄ kpọt ke apostle John ama akakpa! Kpa ye oro, ẹsụk ẹkeme ndinam ndudue ke ini ẹdomode ndida ubọkn̄wed mfiọk ini emi ẹkewetde n̄kpọ. Ndien ataifiọk en̄wen ọdọhọ ke ekeme ndidi ẹkewet ikpan̄wed oro isụk itịn̄de iban̄a mi ini ekededi ke ufan̄ isua 101-200 C.E. Edi enye osụk edi mbịghi-n̄kan ikpan̄wed N̄wed Abasi Usem Greek oro akanam ẹkụtde.

Ntak emi ikpan̄wed Gospel John emi enen̄erede enyene ufọn ọnọ mbon oro ẹmade Bible mfịn? Imenyene ntak iba ke nsụhọde n̄kaha. Akpa, nte ikpan̄wed emi etiede anam idiọn̄ọ ke akpa mme Christian ẹkeda N̄wed Abasi ke akpan n̄kpọ.

 Ini oro, ẹkesiwet n̄kpọ ke anyan ikpan̄wed emi ẹkemede nditat nnyụn̄ mfụt mîdịghe ẹwet ke n̄wed eset emi ẹkotde codex. Ẹkesida n̄kukịp m̀mê ikpa unam ẹnam anyan ikpan̄wed emi. Ẹma ẹsitan̄ ikpa m̀mê n̄kukịp ẹdian kiet mîdịghe ẹkekịm ẹdian tutu enye ọniọn̄ edi se ẹkemede nditat nnyụn̄ mfụt ini ekededi oro ẹyomde. Ẹkesiwak ndiwet n̄kpọ ke edem kiet kpọt ke anyan ikpan̄wed emi.

Edi ẹkewet n̄kpọ ke edem mbiba ke ekpri ikpan̄wed emi Roberts okokụtde. Emi owụt ke etie nte ikpan̄wed emi okoto codex, itoho anyan ikpan̄wed emi ẹsitatde-tat ẹkot. Ẹkesida n̄kukịp m̀mê ikpa unam ẹnam codex n̄ko. Edi ẹma ẹsikịm mmọ ẹdian kiet ẹnyụn̄ ẹnam etie nte n̄wed oro ikamade mfịn.

Nso ikanam codex ọfọn akan anyan ikpan̄wed emi ẹsitatde-tat? Ti ke akpa mme Christian ẹkedi mme ọkwọrọ eti mbụk. (Matthew 24:14; 28:19, 20) Mmọ ẹma ẹsikwọrọ ikọ ke ebiet ekededi emi mmọ ẹkụtde owo—ke ufọk, ke urua, ye ke efak. (Utom 5:42; 17:17; 20:20) Ntre, ndikot Ikọ Abasi ke n̄wed ama emem utom akan ndikot ke anyan ikpan̄wed.

Codex ama anam emem utom ọnọ mme esop ye mme owo ndision̄o Ikọ Abasi n̄wet nnyene ke idemmọ. Ntem, ẹma ẹsion̄o mme Gospel ẹwet ediwak ini, ndien emi ama etiene anam ediwak owo ẹfiọk n̄kpọ ẹban̄a Jesus ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi Christian.

Ọyọhọ ntak iba emi anamde ikpan̄wed Rylands enyene ufọn ọnọ nnyịn mfịn edi nte ke enye anam nnyịn ifiọk ke ata Ikọ Abasi esịne ke Bible oro ikamade mfịn. Okposụkedi emi ikpan̄wed emi esịnede ufan̄ikọ ifan̄ kpọt ke Gospel John, se ẹwetde ke ikpan̄wed oro edi ukem ye se isịnede ke Bible nnyịn mfịn. Ntem, ikpan̄wed Rylands owụt ke owo ikpụhọke n̄kpọ ke Bible kpa ye oro ẹkesion̄ode enye ẹwet ediwak ini.

Edi ikpan̄wed Rylands emi ẹwetde Gospel John edi ke kiet ke otu ata ediwak ikpan̄wed ye n̄wed eset emi owụtde ke owo ikpụhọke n̄kpọ ke Bible. Se ikesịnede ke ata akpa Bible oro Abasi ọkọdọhọde ẹwet esịne ke Bible oro ikamade mfịn. Werner Keller ọkọdọhọ ke n̄wed esie emi ẹkotde The Bible as History ete: “N̄kani [ikpan̄wed] ẹnen̄ede ẹnam inịm ke ata Ikọ Abasi esịne ke Bible oro ikamade mfịn.”

Idịghe se mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹkụtde anam ata mme Christian ẹnịm ke Bible edi Ikọ Abasi. Mmọ ẹdọdiọn̄ọ ke “Abasi ọkọnọ odudu spirit ẹda ẹwet ofụri N̄wed Abasi.” (2 Timothy 3:16) Edi esinem nnyịn ke ini n̄kpọuto eset owụtde ke ikọ Bible emi edi akpanikọ: “Ikọ Jehovah odu ke nsinsi”!—1 Peter 1:25.