Ndi Bible Ama Etịn̄ ke Ẹyesiak Idụt Israel Eyomfịn?

IDEM enyek ofụri ererimbot mfịn aban̄a se ikade iso ke n̄kann̄kụk Palestine. Ẹsiwak ndida rọket n̄wot mme owo, otu mbonekọn̄ kiet ẹsin̄wana ye otu mbonekọn̄ en̄wen, mbon edinam oyomonsia ẹsinyụn̄ ẹduọk bọmb ndien ndien. Ke adianade ye kpukpru emi, etie nte ẹkeme ndida n̄kpọekọn̄ nuclear n̄n̄wana. Emi anam mme owo ẹkop ndịk ke kpukpru ebiet!

Idem okonyụn̄ enyek ofụri ererimbot ntre aban̄a se iketịbede ke n̄kann̄kụk Palestine ke May 1948. Ini oro, emi edide isua 62 emi ẹkebede, odudu oro ẹkenọde Britain ẹte akara ebiet oro ẹkediọn̄ọde ini oro nte Palestine ama ekpere ndisịm utịt, ndien ẹma ẹben̄e idem ndin̄wana ekọn̄. Ke 1947, Edidiana Mme Idụt ama ọnọ odudu ete ẹsiak idụt mme Jew ke ebiet oro. Mme idụt Arab oro ẹkekande mmọ ẹkụk ẹma ẹn̄wọn̄ọ ke tutu amama oro iditịbeke. N̄ka Mbon Arab ẹma ẹtọt ẹte: “Ẹdida ikan̄ ye iyịp inịm adan̄a idụt oro.”

Ekedi n̄kanika inan̄ mbubreyo ke Friday, May 14, 1948. Akayak hour ifan̄ odudu oro ẹkenọde Britain ndikụre. Ekpri otu emi ekedide owo 350 oro ẹkenọde ikot ke ndịbe ẹte ẹdikop ntọt oro ẹketiede-tie ẹbet, ke ẹkeda ke Itie Ubon N̄kpọeset Tel Aviv, ẹbet ndikop ẹtọtde ke ẹsiak idụt Israel eyomfịn. Ẹma ẹnen̄ede ẹdu ke ukpeme mbak akpakịp mme asua obufa idụt emi ẹditịmede edinam oro.

David Ben-Gurion, adaibuot Israel’s National Council, ama okot The Declaration of the Establishment of the State of Israel (Editọt ke Ẹsiak Idụt Israel). Ntọt oro ọkọdọhọ ubak ubak ete: “Nnyịn mme andibuana ke People’s Council, emi idade ke ibuot mme Jew obio Eretz-Israel . . . ke ntak ndammana unen nnyịn ye ke odudu oro Ubiere Akwa Mbono Edidiana Mme Idụt ọnọde nnyịn, imọtọt ke ẹsiak idụt mme Jew mi ke Eretz-Israel, ndien ẹdidiọn̄ọ enye nte Israel.”

Ndi Emi Osu Ntịn̄nnịm Ikọ Bible?

Ndusụk ufọkabasi Evangelical ẹnịm ke idụt Israel eyomfịn osu ntịn̄nnịm ikọ Bible. Ke uwụtn̄kpọ, John Hagee emi edide ọkwọrọ ederi, etịn̄ ke n̄wed esie oro Jerusalem Countdown ete:  “Prọfet Isaiah ama ewet aban̄a enịmmbụk n̄kpọntịbe emi, ete, ‘Idụt ayamana usen kiet.’ (Se Isaiah 66:8.) . . . Emi ekedi akakan ini emi ntịn̄nnịm ikọ osude ke n̄kpọ nte isua 2,000 tọn̄ọ Jesus ekedi isọn̄. Emi okowụt ke Abasi Israel osụk ododu uwem onyụn̄ okop odudu.”

Ndi ikọ oro edi akpanikọ? Ndi Isaiah 66:8 eketịn̄ aban̄a edisiak idụt Israel eyomfịn? Ndi May 14, 1948, ekedi “akakan ini emi ntịn̄nnịm ikọ osude ke n̄kpọ nte isua 2,000 tọn̄ọ Jesus ekedi isọn̄”? Edieke idụt Israel eyomfịn osụk edide edimek idụt Abasi, edieke Abasi onyụn̄ adade enye osu mme ntịn̄nnịm ikọ Bible, nditọ ukpepn̄kpọ Bible ke kpukpru ebiet ẹkpenen̄ede ẹma ndifiọk emi.

Ntịn̄nnịm ikọ Isaiah ọdọhọ ete: “Anie okokop orụk n̄kpọ ntem? Anie okokụt orụk n̄kpọ nte mmọ emi? Nte ofụri obio edimana usen kiet? M̀mê idụt edimana ini kiet? Koro uman omotụk Zion, enye omonyụn̄ aman nditọ esie.” (Isaiah 66:8) Ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke ufan̄ikọ emi etịn̄ aban̄a ofụri idụt ndimana ini kiet, nte n̄kpọ emi amanade usen kiet. Edi anie edinam emi? Ufan̄ikọ 9 etịn̄ se inamde ifiọk, ete: “Jehovah ọdọhọ, ete, Nte ndiyak uman otụk, ndien nnamke aman? Abasi fo ọdọhọ, ete, Nte edi ami nnam owo aman eyen, ndien ndisịri?” Jehovah Abasi anam ẹfiọk ke imọ idinam idụt emi amana ke utịbe utịbe usụn̄.

Ẹkara idụt Israel eyomfịn nte ukara mbio obio emi mme andikara mîdọhọke ke Abasi a-Bible ada mmimọ usụn̄. Ndi mbon Israel ẹma ẹdọhọ ke 1948 ke Jehovah Abasi ọkọdọhọ mmimọ itọt ke mmimọ imakabade idi idụt? Ihih. Enyịn̄ Abasi, idem ikọ oro “Abasi” ikesịneke ke ata akpa ntọt oro. N̄wed oro Great Moments in Jewish History etịn̄ ntem aban̄a akpatre ntọt oro: “Idem ke n̄kanika kiet uwemeyo emi Esop Ofụri Idụt ẹkesopde idem, mme andibuana ikenyịmeke ye kiet eken kaban̄a ikọ oro ẹkpedade ẹtọt ke mmimọ ididi idụt. . . . Mme Jew emi ẹnen̄erede ẹma ido ukpono ẹma ẹyom ẹsịn ‘Abasi Israel’ ke ntọt oro. Mbon oro mînen̄ekede ima ido ukpono ikenyịmeke. Ben-Gurion ama enyịme ye mmọ ete yak ẹsịn ‘Akwa Itiat’ utu ke ndisịn ‘Abasi.’”

Tutu esịm emi, idụt Israel eyomfịn ẹdọhọ ke ubiere Edidiana Mme Idụt ye se mmọ ẹkotde ndammana unen mme Jew anam mmimọ ikabade idi idụt. Ndi odot ndikere ke Abasi a-Bible akpanam akakan utịben̄kpọ ke n̄kpọ nte isua 2,000 tọn̄ọ Jesus ekedi isọn̄ ọnọ mbon emi mînyịmeke ke enye anam?

Didie ke Idụt Emi Ọdọhọde ke Idi Israel Eyomfịn Okpụhọde ye eke Eset?

Nte Israel eyomfịn adade n̄kpọ ererimbot enen̄ede edi ata isio ye se iketịbede ke isua 537 M.E.N. Ke ini oro, idụt Israel ama ‘afiak amana’ nte n̄kpọ emi amanade usen kiet ke mbon Babylon ẹma ẹkesobo ẹnyụn̄ ẹnịm enye ndon ke isua 70. Ini oro, Isaiah 66:8 ama enen̄ede osu ke ini Akwa Cyrus, owo Persia oro akakande Babylon, ọkọnọde mme Jew odudu ete ẹfiak ẹnyọn̄ obio emana mmọ.—Ezra 1:2.

Edidem Cyrus owo Persia oro ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah enyene ubọk ke se iketịbede ke 537 M.E.N., ndien mbon oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ọ Jerusalem ẹkenyọn̄ọ man ẹkefiak ẹtọn̄ọ edisana utuakibuot Jehovah Abasi ẹnyụn̄ ẹfiak ẹbọp temple esie. Akananam idụt Israel eyomfịn idọhọke ke imenyene utọ uduak oro.

Ndi ke Osụk Ededi Edimek Idụt Abasi?

Ke isua 33 E.N., ata idụt Israel ikedịghe aba ndimek ikọt Abasi ke ini mmọ ẹkesịnde Eyen Jehovah, kpa Messiah. Messiah ke idem esiemmọ ọkọdọhọ ete: “Jerusalem, Jerusalem, andiwot mme prọfet ye anditọn̄ọ mbon oro ẹkedọn̄de ẹbịne enye ke itiat . . . Sese! Ẹmekpọn̄ ufọk mbufo ẹnọ mbufo.” (Matthew 23:37, 38) Ikọ Jesus emi ama osu ke ini mbonekọn̄ Rome ẹkesobode Jerusalem ye temple esie ẹnyụn̄ ẹtrede utom mme oku ke isua 70 E.N. Edi nso ikenyene nditịbe nnọ uduak emi Abasi akaduakde ndinyene “akpan  inyene . . . ke otu kpukpru mme owo, . . . obio ubọn̄ mme oku ye edisana idụt”?—Exodus 19:5, 6, NW.

Apostle Peter, emi enye ke idem esiemmọ ekedide ata eyen Jew, ama ọbọrọ mbụme oro ke leta emi enye ekewetde ọnọ ẹsọk mme Christian—emi ẹkedide mme Jew ye mme Gentile. Enye ekewet ete: “Mbufo ẹdi ‘orụk eke ẹmekde, otu mme oku emi ẹdade ubọn̄, edisana idụt, mbon emi ẹdide akpan inyene,’ . . . koro mbufo mîkedịghe ikọt owo baba kiet ini kiet ko, edi idahaemi ẹdi ikọt Abasi, mbufo ẹkedi mmọ oro owo mîkowụtke mbọm, edi idahaemi ẹdi mbon oro ẹwụtde mbọm.”—1 Peter 2:7-10.

Ntem, mme Christian oro ẹkedade edisana spirit ẹmek ẹdi idụt eke spirit, ndien idịghe emana m̀mê ebiet emi mmọ ẹdude ke ẹda ẹbiere emi. Apostle Paul eketịn̄ ntem aban̄a emi: “Mbobi idịghe n̄kpọ, editre ndina mbobi inyụn̄ idịghe n̄kpọ, edi ndidi se ẹbotde obufa edi n̄kpọ. Ndien emem ye mbọm ẹkpekam ẹdoro kpukpru mbon oro ẹditịmde ẹsan̄a ke ibet ido uwem emi, kpa Israel Abasi.”—Galatia 6:15, 16.

Ke adan̄aemi idụt Israel eyomfịn ẹnyịmede ndinọ eyen Jew m̀mê owo ekededi oro enyịmede ndidi Jew itie eyenisọn̄, ẹnọ mbon emi ‘ẹsụkde ibuot, emi ẹnyụn̄ ẹdade iyịp Jesus Christ ẹsịme’ kpọt itie eyenisọn̄ ke se Bible okotde “Israel Abasi.” (1 Peter 1:1, 2) Paul ekewet ntem aban̄a mbon oro ẹdide Israel Abasi, m̀mê mme Jew eke spirit emi: “Idịghe owo emi edide Jew ke enyọn̄ idem edi ata Jew, inyụn̄ idịghe mbobi emi ẹnade ke obụkidem edi ata mbobi. Edi ata Jew edi enye emi edide Jew ke esịtidem, mbobi esie onyụn̄ edi eke ọwọn̄esịt emi edide ke spirit, idịghe ke ibet oro ẹwetde-wet. Itoro owo oro itoho owo, edi oto Abasi.”—Rome 2:28, 29.

Ufan̄ikọ Bible oro anam ifiọk se ikọ Paul emi mme owo ẹsinenide ẹban̄a ọwọrọde. Ke leta oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Rome, enye ama etịn̄ ke ata mme Jew oro mîkenịmke ke akpanikọ ẹkebiet n̄kọk ndamban̄a olive emi ẹkewakde ẹduọn̄ọ man ẹkeme ndida mme “n̄kọk” “olive ikọt” emi ẹdide mme Gentile ndidian ke ndamban̄a olive oro. (Rome 11:17-21) Paul akada uwụtn̄kpọ emi ekeberi ntem: “Esịt Israel ama odoro ufiọn ubak ubak, tutu ọyọhọ ibat mme owo eke mme idụt ẹdụk ẹdi, ndien ke ido emi ẹyenyan̄a ofụri Israel.” (Rome 11:25, 26) Ndi Paul ọkọdọhọ ke utịt ama ekpere ke kpukpru mme Jew ẹyekabade esịt ẹdi mme Christian? Ke akpanikọ, owo ikwe utọ edikabade esịt oro.

Ke ini Paul ọkọdọhọde “ofụri Israel,” enye eketịn̄ aban̄a Israel eke spirit—mme Christian oro ẹdade edisana spirit ẹmek. Enye ọkọdọhọ ke ata mme Jew ndisịn Messiah idikpanke uduak Abasi ndisu—oro edi, ndinyene “eto olive” eke spirit emi enyenede mme n̄kọk emi ẹn̄wụmde mfri. Emi ekem ye uwụtn̄kpọ oro Jesus ọkọnọde aban̄a idemesie ete ke imọ idi vine emi ẹkpokde mme n̄kọk oro mîn̄wụmke mfri ẹduọk. Jesus ọkọdọhọ ete: “Ami ndi ata vine, Ete mi onyụn̄ edi ọtọin̄wan̄. Kpukpru n̄kọk eke mîn̄wụmke mfri ke idem mi enye esịbe efep, onyụn̄ ọdiọn̄ kpukpru n̄kọk oro on̄wụmde mfri, man enye okpon̄wụm ediwak mfri.”—John 15:1, 2.

Okposụkedi emi owo mîketịn̄ke ke Bible iban̄a edisiak idụt Israel eyomfịn, ẹma ẹtịn̄ ẹban̄a edisiak Israel eke spirit! Edieke afo ọdiọn̄ọde onyụn̄ adiande idem ye idụt oro mfịn, afo ọyọbọ nsinsi edidiọn̄.—Genesis 22:15-18; Galatia 3:8, 9.

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 29]

Nso ke uwụtn̄kpọ Paul oro aban̄ade eto olive ọkọwọrọ?

[Ndise ke page 27]

David Ben-Gurion, May 14, 1948

[Ebiet ẹdade n̄kpọ ẹto]

Israel Government Press Office, Osio-ndise: Kluger Zoltan

[Ebiet ẹdade ndise ẹto ke page 27]

Todd Bolen/Bible Places.com