Ke eyo John Andinịm Owo Baptism, ‘mme owo ẹketetie ẹbet ye idotenyịn, kpukpru owo ẹnyụn̄ ẹkere ke esịt mmọ ẹban̄a John ẹte: “M̀mê enye akpakam edi Christ?”’ (Luke 3:15) Nso ikanam mme Jew ẹkere ke Messiah edidi ini oro? Ediwak ntak ẹdu.

Ke Jesus ama akamana, angel Jehovah ama owụt mme ekpemerọn̄ idem ke ini mmọ ẹkedude ẹkpere Bethlehem ẹkpeme erọn̄ mmọ ke an̄wa. ⁽¹⁾ Angel oro ama atan̄a ete: “Andinyan̄a, emi edide Christ Ọbọn̄, amana ọnọ mbufo mfịn emi ke obio David.” (Luke 2:8-11) Ke oro ebede, “akwa udịm mbon heaven [ẹma] ẹdidu ye angel oro, ẹtoro Abasi ẹnyụn̄ ẹdọhọ ẹte: * ‘Ubọn̄ enyene Abasi ke ata enyọn̄, emem onyụn̄ odu ke isọn̄ ke otu mbon oro enye enyịmede.’”—Luke 2:13, 14.

Etop oro ama enen̄ede otụk mme ekpemerọn̄ oro. Mmo ẹma ẹsọsọp ẹdaha Bethlehem, ndien ke ini mmọ ẹkụtde Joseph ye Mary ye nsek Jesus, mmọ ẹma “ẹnam ẹfiọk ikọ emi ẹketịn̄de ẹnọ mmọ ẹban̄a ekpri eyen emi. Ndien idem akpa kpukpru mmọ emi ẹkopde mme n̄kpọ emi mme ekpemerọn̄ ẹtịn̄de ẹnọ mmọ.” (Luke 2:17, 18) Ikọ oro “kpukpru mmọ emi ẹkopde” owụt ke mme ekpemerọn̄ iketin̄ke n̄kpọ emi inọ Joseph ye Mary kpọt, ke ẹma ẹtịn̄ ẹnọ mbon en̄wen. Ekem, ke usụn̄ unyọn̄ ye ke ini ẹsịmde ufọk, mme ekpemerọn̄ oro ẹma “ẹnọ Abasi ubọn̄ ẹnyụn̄ ẹtoro enye kaban̄a kpukpru n̄kpọ oro mmọ ẹkekopde ẹnyụn̄ ẹkụtde, kpa nte ẹketịn̄de ẹnọ mmọ.” (Luke 2:20) Mme ekpemerọn̄ oro ẹma ẹsian mbon en̄wen nti n̄kpọ oro mmọ ẹkekopde ẹban̄a Christ!

Ke ini Mary ekemende akpan esie aka Jerusalem, nte Ibet Moses eketemede, Anna, prọfet an̄wan emi okodude do, ama “ọnọ Abasi ekọm onyụn̄ etịn̄ aban̄a eyen oro ọnọ kpukpru owo emi ẹtiede ẹbet edinyan̄a Jerusalem.” ⁽²⁾ (Luke 2:36-38; Ex. 13:12) Ntem etop owo emi edidide Messiah mi ama aka iso asuana.

Nte ini akakade, “mme asiak ntantaọfiọn̄ [ẹma] ẹto mme ikpehe edem usiahautịn ẹdi Jerusalem, ẹdibụp ẹte: ‘Enye emi amanade nte edidem mme Jew odu m̀mọ̀n̄? Koro nnyịn ikokụtde ntantaọfiọn̄ esie ke ini ikodude ke edem usiahautịn, ndien nnyịn imedi ndinụhọ nnọ enye.’ Ke ini Edidem Herod okopde emi esịt etịmede enye, ọkọrọ  ye kpukpru mbio Jerusalem; ndien enye okot kpukpru mbọn̄ oku ye mme scribe ke obio obon ọtọkiet onyụn̄ obụp mmọ aban̄a ebiet emi akanade Christ amana.” ⁽³⁾ (Matt. 2:1-4) Ntre, ata ediwak owo ẹma ẹkop ke owo emi edidide Messiah amana. *

Luke 3:15 ọdọhọ ke ndusụk mme Jew ẹkekere ke John Andinịm Owo Baptism edi Christ. Edi se John eketịn̄de ke Matthew 3:11 owụt ke ekikere mmọ ikenenke. Enye ọkọdọhọ ete: “Enye emi etienede mi ke edem enyene odudu akan mi, ami nnyụn̄ ndotke ndisio enye ikpaukot ke ukot. Enye oro eyenịm mbufo baptism ke edisana spirit ye ikan̄.” John ndikosụhọde idem ntịn̄ ikọ emi ama anam mme owo ẹnen̄ede ẹdori enyịn ndikụt Messiah.

Ndi mme Jew eyo John Andinịm Owo Baptism ẹma ẹsida ntịn̄nnịm ikọ oro odude ke Daniel 9:24-27 ẹbat urua 70 man ẹfiọk ini emi Messiah edidide? Ekeme ndidi ẹma ẹsida, edi nnyịn itịmke ifiọk. Se idude edi ke mme Jew ikabatke urua 70 usụn̄ kiet, ikonyụn̄ ifiọkke se enye ọwọrọde nte nnyịn ifiọkde mfịn. *

N̄ka mọn̄k mme Jew ẹkedọhọ ke Messiah iba ẹdidi ke utịt utịt isua 490, edi nnyịn inen̄ekede ifiọk m̀mê mmọ ẹkeda ntịn̄nnịm ikọ Daniel ẹbat isua emi. Idem ọkpọkọm mmọ ẹkeda ntịn̄nnịm ikọ emi ẹbat, ọsọsọn̄ ndinịm ke mme Jew ẹkpekenịm se n̄ka emi ẹkewọrọde ẹkedụn̄ ikpọn̄ mi ẹketịn̄de.

Ke isua ikie ẹma ẹkebe tọn̄ọ Jesus akamana, ndusụk mme Jew ẹkenịm ke urua 70 ọkọtọn̄ọ ke akpa ini emi ẹkesobode temple ke 607 M.E.N., etre ke ini emi ẹkefiakde ẹsobo enye ke 70 E.N. Edi mbon eken ẹnịm ke ntịn̄nnịm ikọ emi okosu ke eyo mme Maccabee emi ọkọtọn̄ọde ke n̄kpọ nte 170 M.E.N. Ke ntem, mme Jew ikenyeneke akpan usụn̄ emi ẹkebatde urua 70 oro.

Edieke mme apostle ye akpa mme Christian eken ẹkpekefiọkde nnennen usụn̄ emi ẹkpebatde urua 70, imekere ke mmọ ẹkpekeda ntịn̄nnịm ikọ emi ẹwụt ke Jesus Christ ekedi Messiah ẹnyụn̄ ẹtịn̄ nnennen ini emi enye ekedide. Edi nnyịn ikwe n̄kpọ ndomokiet emi owụtde ke mmọ ẹma ẹnam emi.

Enyene n̄kpọ en̄wen emi mîkpanaha ifre. Mme andiwet Gospel ẹma ẹsiwak ndiwụt nte mme ntịn̄nnịm ikọ ke N̄wed Abasi Usem Hebrew ẹkesude Jesus ke idem. (Matt. 1:22, 23; 2:13-15; 4:13-16) Edi idụhe owo mmọ ndomokiet emi ekewetde ke ntin̄nnịm emi aban̄ade urua 70 enyene n̄kpọ ndinam ye Jesus Christ.

Ke nditịn̄ ibio ibio, nnyịn itịmke ifiọk m̀mê ntịn̄nnịm ikọ oro aban̄ade urua 70 ama enen̄ede an̄wan̄a mme owo ke eyo Jesus. Edi mme andiwet Gospel ẹnam nnyịn ifiọk mme ntak emi mme owo ‘ẹketiede ye idotenyịn ẹbet’ Messiah.