Ẹmụm Esịt man ‘Ẹka Iso Ẹkan Idiọk Ubọk’

“Ẹkûsio usiene ẹnọ idem mbufo, ndima, . . . edi ẹka iso ẹda nti n̄kpọ ẹkan idiọk ubọk.”—ROME 12:19, 21.

1, 2. Nso eti uwụtn̄kpọ ke nditọete nnyịn oro ẹkekade isan̄ ẹkenịm?

NDITỌETE nnyịn 34 ẹkeka edinam ediyak n̄kọk itieutom nnọ, edi ubomofụm emi mmọ ẹkedụkde ama enyene mfịna anam mmọ ẹbiat ini ke usụn̄. Ẹma ẹkpere ndibiat usen iba ke ebiet emi mmọ ẹkekerede ke idibiat hour kiet kpọt. N̄ko, ukpọk eti udia, m̀mê mmọn̄ m̀mê eti itie uken̄idem ikodụhe do. Mbon eken emi ẹkedụkde ubomofụm oro ẹma ẹyat esịt ẹyom ndisịn ntịme. Edi nditọete nnyịn ikesịnke ntịme.

² Mmọ ẹma ẹkesịm akpatre n̄kpọ ke edinam oro. Ndien okposụkedi emi idem ekememde mmọ, mmọ ẹma ẹtiene ẹdara nditọete eken ke edinam ama akasuana. Mmọ ẹma ẹdikop ke mme owo ẹma ẹkụt eti ido mmimọ. Kiet ke otu mbon emi ẹkedụkde ubomofụm oro ọkọdọhọ mme enyene ubomofụm oro ete, “Ntịme akpakasiaha ke mîkpekedịghe Christian 34 oro ẹkesịnede ke ubomofụm oro.”

Nnyịn Idụn̄ ye Mbon Iyatesịt

3, 4. (a) Ini ewe ke afai ye iyatesịt ọkọtọn̄ọ, ndien didie? (b) Ndi Cain ekpekekeme ndimụm esịt? Ntak ọdọhọde ntre?

³ Mfịghe uwem emi ekeme ndinam owo ayat esịt. (Eccl. 7:7) Ndien iyatesịt emi esiwak ndida usua ye afai ndi. Idụt ẹn̄wana ye idụt, mme ubon inyụn̄ idụhe ke emem. Iyatesịt ye afai itọn̄ọke mfịn. Cain akpan Adam ye Eve okowot Abel udọeka esie ke ntak ufụp ye iyatesịt. Enye akanam mbuka emi kpa ye oro Jehovah ama ọkọdọhọ enye etre ifụtesịt.—Kot Genesis 4:6-8.

⁴ Kpa ye emi Cain akadade-da idiọkn̄kpọ amana, enye ekpekekeme ndimụm esịt edieke enye okoyomde ndinam oro. Ntak edi oro enye ekenen̄erede enyene nduduọhọ ke ndikọduọ utọ obom oro. Unana mfọnmma ekeme ndinam nnyịn n̄ko isisọp iyat esịt m̀mê inam n̄kpọ ke iyatesịt. N̄ko, mme mfịna oro inyenede ẹkeme ndinam “ndiọkeyo” emi enen̄ede ọdiọk ye nnyịn. (2 Tim. 3:1) Ke uwụtn̄kpọ, nsọn̄ọn̄kpọ ekeme ndinam owo ayat esịt ke ata ekpri n̄kpọ. Mme bodisi ye mme n̄ka emi ẹsin̄wamde mme ubon ẹdọhọ ke nsọn̄ọn̄kpọ esinam afai ye obom awak ke ubon.

5, 6. Didie ke nte ererimbot ẹdade iyatesịt ekeme ndifịna nnyịn?

⁵ N̄ko-n̄ko, ediwak mbon emi isisobode ẹdi “mme ama idem,” “ẹtan̄ idem,” ẹnyụn̄ “ẹtie obom obom.” Utọ ndiọi edu emi ekeme ndibe nnyịn onyụn̄ anam isisọp iyat esịt. (2 Tim. 3:2-5) Mme edinam ekebe ndise ye mme vidio ẹsinam etie nte ndisio usiene idiọkke, ye nte ke afai edi nnennen usụn̄ ndida n̄kọk mfịna. Oyokụt nte mbon emi ẹsede ndise emi ẹbetde ndikụt nte owo emi enyenede odudu akan ọnọde abak ibak oro “se enye oyomde.”

⁶ Utọ ndise emi inamke owo ọfiọk Abasi, edi ekpep mme owo “spirit ererimbot” ye edu Satan emi akarade ererimbot emi ke iyatesịt. (1 Cor. 2:12; Eph. 2:2; Edi. 12:12) Edu emi anam mme owo ẹkere n̄kpọ  obụkidem, inyụn̄ iyakke owo enyene edisana Spirit Abasi ye mbun̄wụm esie. Jesus ekekpep mme anditiene enye ete ẹkûsio owo usiene ekpedi esịt ayat mmọ didie. (Kot Matthew 5:39, 44, 45.) Didie ndien ke ikeme ndinam se Jesus ekekpepde emi?

Nti ye Ndiọi Uwụtn̄kpọ

7. Nso ke iyatesịt akanam Simeon ye Levi ẹnam?

⁷ Bible ọnọ nnyịn item ediwak ini ete imụm esịt. Onyụn̄ owụt n̄ko se ikemede nditịbe edieke inamde emi m̀mê isọn̄de ibuot. Da uwụtn̄kpọ ke se iketịbede ke ini Simeon ye Levi ẹkesiode Shechem usiene ke ndikasabade Dinah eyeneka mmọ. Genesis 34:7 ọdọhọ ke ‘esịt ama ofụt mmọ onyụn̄ enen̄ede ayat mmọ.’ Nditọ Jacob eken ẹma ẹda en̄wan ẹka obio mme Shechem, ẹkebụme kpukpru n̄kpọ ke obio, ẹnyụn̄ ẹtan̄ iban ye nditọ mmọ ẹnyọn̄ọ. Mmọ ikanamke kpukpru emi ke ntak Dinah kpọt, edi ẹkeyom ndiwụt ke idịghe ufọk mmimọ ke owo ọkpọnọ utọ ndọk oro. Mmọ ẹkeda nte ke mmimọ ye ete mmimọ ke Shechem ekesuene oro. Edi Jacob akada edinam mmọ didie?

8. Nso ke mbụk Simeon ye Levi ekpep nnyịn aban̄a usio usiene?

⁸ Anaedi se iketịbede inọ Dinah ama enen̄ede abiak Jacob, edi enye ama asua ọnọ nditọ esie ke ndikosio usiene. Simeon ye Levi ẹma ẹyom se ẹtịn̄de ẹnyan̄a idem ẹte: “Nte enye akpanam ye eyen-ete nnyịn nte ẹnamde ye n̄wan use?” (Gen. 34:31) Edi ikokụreke do, n̄kpọ oro ama abiak Jehovah n̄ko. Ke ediwak isua ama ekebe, Jacob ama etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ete ke ẹyesuan ubon Simeon ye Levi ẹdọn̄ ke otu mme esien Israel ke ntak ifụtesịt ye afai mme ete mmọ. (Kot Genesis 49:5-7.) Omokụt do nte iyatesịt mîkayakke mmọ ẹkụt mfọn ke iso Abasi ye ke iso ete mmọ.

9. Ini ewe ke David ekekpere ndiduọ obom?

 ⁹ Edidem David iketiehe ntre. Enye ama enyene ediwak ifet ndisio usiene, edi enye ikamaha ndisio. (1 Sam. 24:3-7) Edi ayak nsịn̄, iyatesịt akpakanam David ọduọ obom usen kiet. Imọ owo kiet emi ekekerede Nabal ama osụn̄i n̄kparawa David, kpa ye edide mmọ ẹkekpeme ufene ye mme ekpemerọn̄ esie. Etie nte emi akayat David esịt, ntre enye ama eben̄e idem ndikosio usiene. Edi nte mmọ ẹsụk ẹkade ndiwot Nabal ye ofụri ufọk esie, akparawa kiet ama efehe eketịn̄ se iketịbede ọnọ Abigail, enyene-ibuot an̄wan Nabal, onyụn̄ ọdọhọ enye ọsọsọp anam n̄kpọ. Abigail ama ọsọsọp ada n̄kpọ ọsọk David, onyụn̄ ekpe enye ubọk ete efen ọnọ Nabal ke ntak Jehovah. David ama edikụt ke ikpekedue Abasi, onyụn̄ ọdọhọ Abigail ete: “Ẹkọm fi emi akpande mi, ete n̄kûdue isop iyịp.”—1 Sam. 25:2-35.

Edu Mme Christian

10. Didie ke mme Christian ẹkpeda edisio usiene?

¹⁰ Se Simeon ye Levi ẹkenamde ye n̄kpọ David ye Abigail ẹwụt ke Jehovah asasua owo ndiyat esịt nduọ obom, edi ke enye esidiọn̄ owo emi odomode anam emem. Apostle Paul ọkọdọhọ ete: “Edieke usụn̄ odude, adan̄a nte mbufo ẹkekeme, ẹtie ke emem ye kpukpru owo. Ẹkûsio usiene ẹnọ idem mbufo, ndima, edi ẹyak ufan̄ ẹnọ iyatesịt Abasi; koro ẹwet ẹte: ‘Jehovah ọdọhọ ete, usiene enyene mi; ami nyosio usiene.’ Edi, ‘edieke biọn̄ ọdọn̄de asua fo, nọ enye udia adia; edieke itọn̄ asatde enye, nọ enye mmọn̄ ọn̄wọn̄; koro ke edinam ntem afo oyobok enye mbubek ikan̄ ke ibuot.’ Ẹkûyak idiọk akan mbufo, edi ẹka iso ẹda nti n̄kpọ ẹkan idiọk ubọk.”—Rome 12:18-21. *

11. Didie ke eyenete kiet ekekpep ndimụm esịt?

¹¹ Nnyịn n̄ko imekeme ndinam emi. Ke uwụtn̄kpọ, eyenete an̄wan kiet ama etịn̄ ọnọ ebiowo mmọ nte akwaowo itieutom mmimọ ọdiọkde uwem onyụn̄ ọsọn̄de ido ye imọ. N̄kpọ emi ama abiak eyenete oro tutu enye ebiere ndikpọn̄ utom oro. Ebiowo oro ama ọdọhọ enye okûnam n̄kpọ utiene nte esịt ayatde enye. Enye ama ọfiọk ke iyatesịt esie akam ababiat n̄kpọ ọnọ enye. (Titus 3:1-3) Ebiowo oro ama ọdọhọ ke ekpededi enye enyene utom ke ebiet en̄wen, ke ana enye osụk odomo okpụhọ nte enye esinamde n̄kpọ ke ini owo anamde se ibiakde enye. Ebiowo oro ọkọdọhọ enye anam n̄kpọ ye akwaowo mmọ nte enye akpamade ẹnam ye imọ, kpa nte Jesus ekekpepde nnyịn. (Kot Luke 6:31.) Eyenete emi ama enyịme ndinam oro. Ndi ọmọfiọk se iketịbede? Akwaowo mmọ ama okpụhọde edu nte ini akakade, esinyụn̄ ọkọm eyenete nnyịn emi ke eti utom esie.

12. Ntak emi esinen̄erede abiak nnyịn ke ini eyenete anamde nnyịn n̄kpọ?

¹² Isikpaha nnyịn idem ndikụt mbon an̄wa ẹsọn̄de ido ẹnyụn̄ ẹdiọkde uwem ntre. Imọfiọk ke uwem ikanke oro ke ererimbot Satan emi, ntre ana inen̄ede ikpeme nte inamde n̄kpọ mbak mme idiọkowo idinam ibụmede iyat esịt ye mmọ. (Ps. 37:1-11; Eccl. 8:12, 13; 12:13, 14) Edi esinen̄ede abiak nnyịn ke ini eyenete anamde nnyịn n̄kpọ. Eyenete kiet ọdọhọ ete, “Ke ini n̄kodụkde esop obufa, n̄kekere ke ikpanaha ikọt Jehovah ẹdue kiet eken ke usụn̄ ndomokiet.” Ke ima ikọkpọn̄ ererimbot unana ima emi edide enyene uwa atua, ikekere ke kpukpru owo ke esop Abasi ẹditie nte angel, ẹfọn ido kpukpru ini. Ntre, esinen̄ede abiak nnyịn ndikụt eyenete, akpan akpan enye emi enyenede ifetutom ke esop anamde n̄kpọ emi mîkpanaha Christian anam. Imekeme ndibụp m̀mê ntak emi utọ n̄kpọ oro ekpetịbede ke otu ikọt Jehovah? Mme n̄kpọ  ntem ama etịbe ke otu mme Christian oro ẹyetde aran ke eyo mme apostle. (Gal. 2:11-14; 5:15; Jas. 3:14, 15) Nso ke ikpanam edieke utọ n̄kpọ emi etịbede ọnọ nnyịn?

13. Ntak emi ikpọkọkde mfịna oro inyenede ye nditọete nnyịn, ndien didie ke ikpanam emi?

¹³ Eyenete an̄wan oro iketịn̄de iban̄a ke enyọn̄ emi ọdọhọ ete, “Mmesisịn kpukpru mbon oro ẹduede mi ke akam. Emi esinen̄ede an̄wam mi.” Nte ikokụtde ke Matthew 5:44, Jesus ọkọdọhọ isisịn mbon oro ẹkọbọde nnyịn ke akam. Kere ise, edieke Eyen Abasi ọdọhọde isisịn mme asua nnyịn ke akam, nso kaban̄a nditọete nnyịn? Ndi idịghe mmọ ke ikpakam isịn ke akam ikan? Jehovah oyom mme asan̄autom esie ke isọn̄ ẹma kiet eken kpa nte ete esiyomde nditọ esie ẹma kiet eken. Kpukpru nnyịn itie ibet ini emi ididude ke emem inyụn̄ ikop inemesịt ke nsinsi, ndien Jehovah ke ekpep nnyịn nte ididude uwem ini oro. Enye oyom idiana kiet inam akwa utom emi enye ọnọde nnyịn. Mmọdo, ẹyak ikọk mfịna ekededi oro inyenede ye eyenete, mîdịghe ifen inọ enye inyụn̄ ika iso idiana kiet inam n̄kpọ Abasi. (Kot Mme N̄ke 19:11.) Utu ke ndiyak afanikọn̄ adian̄ade nnyịn ye nditọete nnyịn, ikpakam in̄wan̄wam kiet eken ọsọn̄ọ esịne ke esop Abasi, man Jehovah aka iso ekpeme onyụn̄ akama nnyịn ke “nsinsi ubọk” esie.—Deut. 33:27.

Ndinam N̄kpọ Sụn̄sụn̄ ye Kpukpru Owo Esinyene Ufọn

14. Idinam didie ikan Satan mbak enye editọ ubahade ke otu nnyịn?

¹⁴ Satan ye mme demon esie ke ẹsịn ntịme ke mme ubon ye ke mme esop man nnyịn idikeme ndikwọrọ eti mbụk. Mmọ ẹdomo nditọ ubahade ke otu nnyịn sia ẹfiọk ke ufọk eke abaharede isisọn̄ọke ida. (Matt. 12:25) Edi se ididade ikan mmọ edi ndinam se Paul eketemede mi ete: “Ofụn Ọbọn̄ inyeneke ndin̄wana en̄wan, edi enyene nditie sụn̄sụn̄  ye kpukpru owo.” (2 Tim. 2:24) N̄kọ ẹmeti ke nnyịn in̄wanake en̄wan ye “obụk ye iyịp, edi in̄wana . . . ye odudu ndiọi spirit.” Ntre, man ikan ke en̄wan emi, ana isịne n̄kpọekọn̄ eke spirit, ndien emi esịne “n̄kpọutom eti mbụk emem.”—Eph. 6:12-18.

15. Nso ke ikpanam ke ini mbon an̄wa ẹtopde ekọn̄ ye nnyịn?

¹⁵ Mme asua Jehovah ẹsida ke an̄wa ẹtop ekọn̄ ye ikọt Esie emi ẹdude ke emem. Ndusụk mmọ ẹsin̄wana ye nnyịn iso ye iso. Mmọ eken ẹwet se ẹmade-ma ẹbiat nnyịn enyịn̄, mîdịghe, ẹdori nnyịn ikọ ke esop. Jesus ama ọdọdọhọ mme mbet esie ke kpukpru emi ẹyetịbe. (Matt. 5:11, 12) Nso ndien ke ikpanam? Ikpanaha idedei ‘ida idiọk isio owo usiene idiọk,’ edide ke ikọ inua m̀mê ke edinam.—Rome 12:17; kot 1 Peter 3:16.

16, 17. Nso utọ idomo ke ẹkedomo esop kiet?

¹⁶ Inamke n̄kpọ m̀mê nso idomo ke Devil odomo nnyịn, imekeme ndinọ ata eti ikọ ntiense edieke ‘idade nti n̄kpọ ikan idiọk ubọk.’ Ke uwụtn̄kpọ, esop kiet ke isuo Pacific ẹma ẹbọ ufọk kiet ndida nnịm Editi. Ke ikpọ owo ufọkabasi n̄kann̄kụk oro ẹma ẹkekop emi, mmọ ẹma ẹtan̄ mbon ufọkabasi mmọ ẹka ndinịm ederi ke ufọk oro nditọete nnyịn ẹma ẹkekpe okụk ke ata nnennen ini oro ẹkeyomde ndinịm Editi. Akwa owo bodisi ama ọdọhọ mmọ ẹwọrọ ẹkpọn̄ ufọk oro ẹnọ Mme Ntiense Jehovah ini Editi ama ekem. Edi mmọ ẹma ẹdọn̄ọ ẹyọhọ ufọk oro ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ederi mmọ ke ini emi akanade Editi ọtọn̄ọ.

¹⁷ Ke ini bodisi okoyomde ndibịn mmọ nsion̄o ke ufọk oro, ata akwaowo ufọkabasi oro ama edibụp ebiowo kiet ete: “Ndi enyene akpan n̄kpọ emi ẹduakde ndinam mbubreyo emi?” Eyenete oro ama ọdọhọ enye ke iyom ndinịm Editi; enye ọbọrọ ete: “Mbọm-o, n̄kọdiọn̄ọke-o!” Bodisi oro ama ọdọhọ m̀mê imọ iketịn̄ke inọ enye usenubọk oro. Ekem enye ama ọwọn̄ọde ese ebiowo oro, atuak n̄kari inua imam, onyụn̄ obụp enye ete: “Edinam didie idahaoro? N̄kọ omokụt ke mme owo ẹyọhọ ufọk? Ndi ọmọn̄ osụk ayak bodisi emi ebịn nnyịn osion̄o?” Kpukpru n̄kari emi ekedi man etie nte ke Mme Ntiense Jehovah ẹkam ẹkọbọ mmimọ. Nso ke nditọete nnyịn ẹkenam?

18. Didie ke nditọete nnyịn ẹkenam n̄kpọ ke ini ẹkeyomde mmọ ikọ, ndien nso ufọn ke emi ekenyene?

¹⁸ Nditọete nnyịn ẹma ẹnyịme mmọ ẹnịm ederi mmọ ke minit 30, edi mmọ ẹma ẹdia ini. Nte ededi, ke mmọ ẹma ẹkekụre n̄kpọ mmọ, nditọete nnyịn ẹma ẹtọn̄ọ Editi. Ke ndan̄nsiere, ukara ẹma ẹnam ndụn̄ọde ke se iketịbede oro. Ke ẹma ẹkekụt akpanikọ, ukara ẹma ẹdọhọ ikpọ owo ufọkabasi ẹkedọhọ mbon ufọkabasi mmọ ke ata akwaowo mmọ ekesịn mfịna oro ke idịghe Mme Ntiense Jehovah ẹkesịn. Ukara ẹma ẹkọm nditọete nnyịn ke nte mmọ ẹkenyenede ime ke ini mfịna oro. Omokụt do nte ndidomo ukeme ntie “ke emem ye kpukpru owo” enyenede ufọn.

19. Nso en̄wen ikeme ndinam idu ke emem ye mme owo?

¹⁹ N̄kpọ en̄wen emi ekemede ndinam emem odu edi ndinem ikọ. Nso idi ndinem ikọ, ndien didie ke ikeme ndikpep nnyụn̄ nsitịn̄ ndinem ikọ? Se idinemede urua en̄wen edi oro.

[Ikọ Idakisọn̄]

Nte Afo Emekeme Ndinam An̄wan̄a?

• Ntak emi edide ekpedi ekpri n̄kpọ etịbe, mme owo ẹyat esịt mfịn-e?

• Ewe mbụk ke Bible iwụt utịp edimụm esịt ye utịp ediduọ obom?

• Didie ke ikpanam n̄kpọ ke ini eyenete eduede nnyịn?

• Didie ke ikpanam n̄kpọ ke ini mbon an̄wa ẹtopde ekọn̄ ye nnyịn?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 16]

Simeon ye Levi ẹnyọn̄ọ ufọk ndien ke ẹma ẹkeduọ obom ẹma

[Ndise ke page 18]

Ndifọn ido ekeme ndikpụhọde mme owo