Mme N̄kpọ Oro Anade Ifehe Ikpọn̄
Mme N̄kpọ Oro Anade Ifehe Ikpọn̄
“Mbufo nditọ ibọm, anie okowụk mbufo mbara ete ẹfehe ẹbọhọ iyatesịt eke edide?”—MATT. 3:7.
1. Nso idi ndusụk uwụtn̄kpọ Bible oro ẹban̄ade nte mme owo ẹkefen̄ede?
NSO ke afo esikere ke ini okopde ikọ oro ‘fehe’? Ndusụk owo ẹkeme nditi nte Joseph emi ekedide ediye akparawa ekefehede ke ini n̄wan Potiphar okomụmde enye ete edifiọk imọ. (Gen. 39:7-12) Mbon en̄wen ẹkeme nditi nte mme Christian ẹkefen̄ede ẹkpọn̄ Jerusalem ke isua 66 E.N., man ẹnam ewụhọ Jesus emi: “Ke ini mbufo ẹkụtde nte mbonekọn̄ ẹkande Jerusalem ẹkụk, . . . yak mbon oro ẹdude ke Judea ẹtọn̄ọ ndifehe n̄ka ikpọ obot, n̄ko yak mmọ eke ẹdude ke esịt esie ẹwọn̄ọ.”—Luke 21:20, 21.
2, 3. (a) Nso ke ikọ oro John Andinịm Owo Baptism eketịn̄de ye mme adaiso ido ukpono ekenen̄ede ọwọrọ? (b) Nso ke Jesus eketịn̄ ndisọn̄ọ se John ekebemde iso etịn̄?
2 Mme uwụtn̄kpọ oro ẹnọde mi ẹwụt nte mme owo ẹkefehede ke ata ata usụn̄. Mfịn, enyene mme n̄kpọ oro anade ata mme Christian ke ofụri ererimbot ẹsọsọp ẹfen̄e ẹbọhọ. Se John Andinịm Owo Baptism eketịn̄de aban̄a edi oro. Mme adaiso Ido Ukpono Mme Jew oro ẹkedade idem ke edinen, ẹkenyụn̄ ẹkerede ke inyeneke se inamde oro okpoyomde ikabade esịt, ẹma ẹsịne ke otu mbon oro ẹkedide ẹdisobo ye enye. Mmọ ikabatke mme usụhọde owo oro ẹkedide ẹbịne John ẹte enịm mmimọ baptism man owụt ke imakabade esịt, ke n̄kpọ. John ama ayararede mbon mbubịk emi uko uko ete: “Mbufo nditọ ibọm, anie okowụk mbufo mbara ete ẹfehe ẹbọhọ iyatesịt eke edide? Mmọdo ndien ẹsion̄o mfri eke odotde ye edikabade esịt.”—Matt. 3:7, 8.
3 John iketịn̄ke iban̄a owo ndifehe mbọhọ n̄kpọ ke ata ata usụn̄. Enye okodụri mme owo utọn̄ aban̄a ubiereikpe Abasi oro edide, kpa usen iyatesịt, onyụn̄ anam mme adaiso ido ukpono oro ẹfiọk ke oyom mmimọ ision̄o mfri eke odotde ye edikabade esịt man ẹkpenyan̄a mmimọ. Ke ukperedem, Jesus ama ọsọn̄ọ asua ọnọ mme adaiso ido ukpono oro—afai afai edu oro mmọ ẹkenyenede okowụt ke Satan enen̄ede edi ete mmọ. (John 8:44) Jesus ama ọsọn̄ọ se John ekebemde iso etịn̄ onyụn̄ okot mmọ “nditọ ibọm,” obụpde ete: “Mbufo ẹdisan̄a didie ẹfehe ẹbọhọ ubiomikpe Gehenna?” (Matt. 23:33) Jesus ọkọdọhọ ke nso idi “Gehenna”?
4. Jesus ọkọdọhọ ke nso idi “Gehenna”?
4 Gehenna ekedi itịghede emi okodude ke edem ibibene Jerusalem emi ẹkesiduọn̄ọde mbio ẹnyụn̄ ẹfọpde mme okpo unam. Jesus ọkọdọhọ ke Gehenna edi nsinsi nsobo. (Se page 27.) Mbụme esie oro aban̄ade edifehe mbọhọ ubiomikpe Gehenna okowụt ke mme adaiso ido ukpono oro ẹdot nsinsi nsobo.—Matt. 5:22, 29.
5. Didie ke mbụk owụt ke se John ye Jesus ẹketịn̄de ẹma ẹsu?
5 Mme adaiso Ido Ukpono Mme Jew ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ en̄wen ẹkọrọ ye enye oro mmọ ẹma ẹkenanam, oro edi, ndikọbọ Jesus ye mme anditiene enye. Nte ini akakade, kpa nte John ye Jesus ẹma ẹketetịn̄, usen iyatesịt Abasi ama edi. Sia “iyatesịt” oro John eketịn̄de aban̄a ekesịmde Jerusalem ye Judea, mme owo ẹma ẹkeme ndifehe n̄kpọn̄ do ke ata ata usụn̄. Abasi akayat esịt ye mmọ ke ini enye akadade udịmekọn̄ Rome osobo Jerusalem ye temple esie ke isua 70 E.N. “Ukụt” oro ama okpon akan n̄kpọ ekededi oro akanam etịbede ke Jerusalem. Ẹma ẹwot ediwak owo ẹnyụn̄ ẹtan̄ mmọ eken ẹka ntan̄mfep. Emi akanyan ubọk owụt n̄kponn̄kan nsobo emi ẹdisobode mbon oro ẹdọhọde ke idi mme Christian ye mbon ido ukpono eken.—Matt. 24:21.
Iyatesịt Ini Iso Oro Anade Ẹfehe Ẹbọhọ
6. Nso ikọtọn̄ọ nditịbe ke ini ẹkesiakde esop Christian obufa?
6 Ndusụk mme Christian ke akpa isua ikie ẹma ẹkabade ẹdi mbon mfiakedem ẹnyụn̄ ẹkọ mme mbet ẹnọ idem. (Utom 20:29, 30) Mme apostle Jesus ẹketie nte “ukpan” ẹnọ utọ mbon mfiakedem oro, edi ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a, mmọ ẹma ẹsiak nsunsu ido ukpono. Mfịn, ata ediwak ido ukpono ẹdu emi ẹkpepde nsio nsio n̄kpọ. Bible ama ebem iso etịn̄ aban̄a mme ọkwọrọ ederi Christendom onyụn̄ okot kpukpru mmọ “owo emi edide abiatibet” ye “eyen nsobo . . . emi Ọbọn̄ Jesus ediwotde . . . onyụn̄ ada ediyarade esie anam akabade edi ikpîkpu.”—2 Thess. 2:3, 6-8.
7. Ntak emi odotde ẹkot mme ọkwọrọ ederi Christendom “owo emi edide abiatibet”?
7 Mme ọkwọrọ ederi Christendom ẹdi mme abiatibet sia mmọ ẹda nsunsu ukpepn̄kpọ, usen nduọkodudu, ye mme edinam oro ẹtuahade ye Bible ẹtụn ediwak miliọn owo usụn̄. Sia mme ọkwọrọ ederi eyomfịn oro Bible okotde “eyen nsobo” ẹbietde mme adaiso ido ukpono oro Jesus okobiomde ikpe, mmọ idisetke ke ẹma ẹkesobo mmọ. (2 Thess. 1:6-9) Edi nso iditịbe inọ mbon oro mme ọkwọrọ ederi Christendom ye mme andikpep nsunsu ido ukpono eken ẹtụnde usụn̄? Man ibọrọ mbụme emi, ẹyak ineme se iketịbede mbemiso nsobo Jerusalem ke isua 607 M.E.N.
“Mbufo Ẹto ke Ufọk Babylon Ẹfen̄e”
8, 9. (a) Nso etop ke Jeremiah okotobo mbon ntan̄mfep ke Babylon? (b) Didie ke mme owo ẹkefehe ke mbon Media ye Persia ẹma ẹkekan Babylon?
8 Prọfet Jeremiah ama ebem iso etịn̄ aban̄a nsobo oro ẹkesobode Jerusalem ke isua 607 M.E.N. Enye ama ọdọhọ ke ẹyeda ikọt Abasi ẹka ntan̄mfep edi ke mmọ ẹyefiak ẹnyọn̄ ẹdi obio emana mmọ ke “isua ata ye duop” ẹma ẹbe. (Jer. 29:4, 10) Jeremiah ama ọnọ mme Jew oro ẹkekade ntan̄mfep ke Babylon akpan etop ete ẹkûsabade idemmọ ye nsunsu utuakibuot ke Babylon. Edieke mmọ ẹnamde item emi, mmọ ẹyedot ndifiak nnyọn̄ Jerusalem n̄kọtọn̄ọ edisana utuakibuot ke edikem ini. Emi ama ada itie ke ndondo oro mbon Media ye Persia ẹkekande Babylon ke isua 539 M.E.N. Edidem Cyrus II emi ekedide owo Persia ama owụk ete mme Jew ẹfiak ẹnyọn̄ ẹkebọp temple Jehovah ke Jerusalem.—Ezra 1:1-4.
9 Emi ama anam ediwak mme Jew ẹfiak ẹnyọn̄ọ. (Ezra 2:64-67) Mmọ ndifiak nnyọn̄ ekedi ndinam ewụhọ Abasi oro Jeremiah ọkọnọde ete ikọt Abasi ẹto ke ufọk Babylon ẹfen̄e, oro edi, edikpọn̄ ebiet kiet n̄ka en̄wen. (Kot Jeremiah 51:6, 45, 50.) Nte n̄kpọ ẹketiede ikayakke kpukpru mme Jew ẹkeme ndisan̄a anyan usụn̄ oro mfiak nnyọn̄ Jerusalem ye Judah. Mbon oro ẹkesụhọde ke Babylon, utọ nte Daniel emi ama ọkọsọn̄, ẹma ẹkeme ndinyene edidiọn̄ Jehovah, amakam edi mmọ ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi ke ofụri esịt inyụn̄ ibuanake ke nsunsu utuakibuot ke Babylon.
10. Nso “mbubiam n̄kpọ” ke “Akwa Babylon” esịn udọn̄ ọnọ mme owo ndinam?
10 Mfịn, ata ediwak owo ẹbuana ke nsio nsio nsunsu ido ukpono emi ọkọtọn̄ọde ke Babylon eset. (Gen. 11:6-9) Ofụri otu nsunsu ido kpono emi ke ẹkot “Akwa Babylon, eka mme akpara ye mme mbubiam n̄kpọ eke ẹdude ke isọn̄.” (Edi. 17:5) Nsunsu ido ukpono ọmọnọ ukara ererimbot emi ibetedem ke ata anyan ini. Ndusụk “mbubiam n̄kpọ” emi enye esịnde udọn̄ ọnọ mme owo ẹnam ẹdi ediwak ekọn̄ emi ẹwotde ata ediwak owo ke isọn̄. (Edi. 18:24) “Mbubiam n̄kpọ” en̄wen ẹdi mme ọkwọrọ ederi ndidan̄ nditọwọn̄ ọkọrọ ye mme orụk oburobụt idan̄ eken emi mmọ ẹnamde, mme akama itie ke ufọkabasi inyụn̄ ikwe se idiọkde do. Ndi in̄wan̄ake owo ntak emi Jehovah Abasi edisobode nsunsu ido ukpono efep ke isọn̄ emi?—Edi. 18:8.
11. Nso ke ata mme Christian ẹdika iso ẹnam tutu ẹsobo Akwa Babylon?
11 Sia ata mme Christian ẹfiọkde emi, edi mbiomo mmọ ndidụri mme andibuana ke Akwa Babylon utọn̄. Usụn̄ kiet emi mmọ ẹnamde emi edi ndisuan Bible ye mme n̄wed un̄wam ukpep Bible oro “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” osiode. Jesus ekemek ofụn emi ete ọnọ “udia [eke spirit] ke edikem ini.” (Matt. 24:45) Ke ini mme owo ẹnyenede udọn̄ ke etop Bible, ẹsinam ndutịm ndikpep mmọ Bible. Imodori enyịn ke utọ mbon emi ẹyekụt ke oyom mmimọ ‘ito ke ufọk Babylon ifen̄e’ mbemiso ini ebede akaha.—Edi. 18:4.
Ẹfehe Ẹkpọn̄ Ndem
12. Abasi ese didie edikpono edisọi mbiet?
12 Mbubiam ido en̄wen oro Akwa Babylon esinamde edi edikpono ndisọi mbiet. Abasi okot edisọi mbiet “mbubiam n̄kpọ.” (Deut. 29:17) Ana kpukpru mbon oro ẹyomde ndinem Abasi esịt ẹfep ukpono ndem, ke n̄kemuyo ye ikọ Abasi emi: “Ami ndi Jehovah; enyịn̄ mi edi oro: ndinyụn̄ nnọhọ owo efen ubọn̄ mi, nnọhọ ndisọi mbiet itoro mi.”—Isa. 42:8.
13. Mme orụk ukpono ndem ewe oro owo mîsọpke ifiọk ke oyom ifehe ikpọn̄?
13 Ikọ Abasi onyụn̄ ayarade ukpono ndem oro owo mîkemeke ndisọp mfiọk. Ke uwụtn̄kpọ, enye okot edisịn esịt ke n̄kpọ owo “ukpono ndem.” (Col. 3:5) Angel oro akakabarede edi Satan kpa Devil ama oyom nditie nte Ata Edikon̄ onyụn̄ oyom ẹtuak ibuot ẹnọ imọ. (Luke 4:5-7) Emi ama anam enye ọsọn̄ ibuot ye Jehovah onyụn̄ anam enye atap Eve oyom n̄kpọ oro Abasi akakpande. Adam n̄ko ama etiene okpono ndem sia enye ama ayak ibụk ibụk udọn̄ anam ekikere editaba n̄wan esie edi akpan n̄kpọ akan edikop uyo nnọ edima Ete esie eke heaven. Edi ana kpukpru mbon oro ẹyomde ndibọhọ usen iyatesịt Abasi ẹtuak ibuot ẹnọ enye ikpọn̄-ikpọn̄ ẹkûnyụn̄ ẹsịn esịt ke n̄kpọ owo ke usụn̄ ekededi.
“Ẹfehe Ẹkpọn̄ Use”
14-16. (a) Didie ke Joseph ekenịm ata eti uwụtn̄kpọ eti ido uwem? (b) Nso ke nnyịn ikpanam edieke inyenede idiọk udọn̄ idan̄? (c) Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ifehe ikpọn̄ use?
14 Kot 1 Corinth 6:18. Ke ini n̄wan Potiphar okodomode nditap Joseph, enye ama efehe ọbọhọ ke ata ata usụn̄. Nso eti uwụtn̄kpọ ke enye ekenịm ntem ọnọ mme Christian, mme ọdọ ndọ ye mbon oro mîdọhọ! Ke akpanikọ, mme n̄kpọ emi ẹketịbede ke ini edem, emi akanamde ẹfiọk nte Abasi esede n̄kpọ, ẹma ẹnọ ubieresịt Joseph ukpep. Edieke iyomde ndinam ewụhọ oro ọdọhọde “ẹfehe ẹkpọn̄ use,” nnyịn iyefep mme n̄kpọ oro ẹkemede ndinam nnyịn inyene udọn̄ idan̄ ke idem owo oro mîdịghe nsan̄a ndọ nnyịn. Ẹsian nnyịn ẹte: “Ẹwot mme ndido idem mbufo . . . kaban̄a use, mbubiam ido, ọkpọsọn̄ udọn̄ idan̄, udọn̄ oro ekemede ndinọ unan, ye edisịn esịt ke n̄kpọ owo, emi edide ukpono ndem. Ke ntak n̄kpọ emi iyatesịt Abasi ke edi.”—Col. 3:5, 6.
15 Fiọk ete ke “iyatesịt Abasi ke edi.” Ediwak owo ke ererimbot ẹnyene idiọk udọn̄ idan̄ ẹnyụn̄ ẹyak idem ẹnọ udọn̄ emi. Ntem, oyom nnyịn ibọn̄ akam iben̄e un̄wam Abasi ye edisana spirit mbak ndedehe udọn̄ idan̄ edikara nnyịn. Ke adianade do, edikpep Bible, edidụk mme mbono esop, ye edibuana eti mbụk ye mme mbọhọidụn̄ ẹyen̄wam nnyịn ‘ika iso isan̄a ke spirit.’ Ke ntem, nnyịn “idinamke baba n̄kpọ kiet emi ọdọn̄de obụkidem.”—Gal. 5:16.
16 Ke akpanikọ, edieke nnyịn isede ndise idan̄ m̀mê nte mme owo ẹdade iferi, nnyịn ‘isan̄ake ke spirit.’ Kpasụk ntre, kpukpru Christian inyeneke ndikot, ndise, m̀mê ndikpan̄ utọn̄ nnọ n̄kpọ oro ekemede ndidemede owo udọn̄ idan̄. Kpasụk ntre, inenke “ndisana owo” Abasi ẹma ndida mme utọ n̄kpọ oro nnam mbubru m̀mê ndineme nneme mban̄a mmọ. (Eph. 5:3, 4) Edieke ifehede ibọhọ kpukpru n̄kpọ emi, edima Ete nnyịn oyokụt ke imenen̄ede iyom ndibọhọ iyatesịt esie oro edide inyụn̄ idụn̄ ke edinen obufa ererimbot.
Ẹfehe Ẹkpọn̄ “Ima Okụk”
17, 18. Ntak emi ikpefehede ikpọn̄ “ima okụk”?
17 Ke akpa leta oro Paul ekewetde ọnọ ẹsọk Timothy, enye ama ewet mme edumbet oro ẹkpekarade mme Christian emi ẹkedide ifụn, sia etie nte ndusụk mmọ ẹma ẹkere ke mme ete mmimọ oro ẹdide Christian ẹyenọ mmimọ n̄kpọ obụkidem. Etie nte mbon en̄wen ẹma ẹdomo ndidia idiọk udori nto nditọete. Paul ama odụri owo utọn̄ aban̄a “[edikere nte] ke uten̄e Abasi edi usụn̄ udia udori.” Ekeme ndidi “ima okụk” esida kpukpru emi edi, kpa se ikemede ndibiat owo ekededi, imọ m̀mê ubuene.—1 Tim. 6:1, 2, 5, 9, 10.
18 Ndi emekeme nditi mme owo ke Bible emi ẹkebiatde itie ebuana mmọ ye Abasi ke ntak “ima okụk” m̀mê mme ikpîkpu n̄kpọ oro ẹkemede ndida okụk ndep? (Josh. 7:11, 21; 2 Ndi. 5:20, 25-27) Paul eketeme Timothy ete: “Afo, O owo Abasi, fehe kpọn̄ mme n̄kpọ emi. Edi bịne edinen ido, uten̄e Abasi, mbuọtidem, ima, ime, nsụhọde esịt.” (1 Tim. 6:11) Oyom kpukpru mbon oro ẹyomde ndibọhọ usen iyatesịt Jehovah oro edide ẹnam item oro.
“Fehe Kpọn̄ Mme Udọn̄ Ini Uyen”
19. Nso ke kpukpru uyen ẹyom?
19 Kot Mme N̄ke 22:15. Ndisịme ido emi odude ke esịt eyenọwọn̄ ekeme ndisọp ntụn enye usụn̄. Item emi ẹdade Bible ẹnọ ekeme nditre emi. Ediwak uyen emi mme ete ye eka mmọ mînịmke ke akpanikọ ẹsidomo ndikpep nnyụn̄ nnam mme edumbet emi ẹdude ke Bible. Mbon en̄wen ẹsibọ item ẹto nditọete oro ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha ke n̄kan̄ eke spirit ke esop. Inamke n̄kpọ m̀mê anie ada Bible ọnọ item, ndinam item oro ekeme ndinam owo okop inemesịt idahaemi ye ke ini iso.—Heb. 12:8-11.
20. Nso ikeme ndin̄wam mme uyen ẹfehe ẹkpọn̄ ndiọi udọn̄?
20 Kot 2 Timothy 2:20-22. Ediwak uyen emi owo mînọhọ eti item ẹmeduọ ẹdụk ndiọi afan̄, utọ nte edimia mbuba, edisịn esịt ke n̄kpọ owo, use, ima okụk, ye udia uwem. Kpukpru emi ẹdi “mme udọn̄ ini uyen,” emi Bible ọdọhọde ete ifehe ikpọn̄. Ndifehe n̄kpọn̄ ọwọrọ ke ana uyen Christian ekpeme idem ye ndiọi nsan̄a, ke ebiet ekededi oro mmọ ẹkemede ndidu. N̄kpọ emi enen̄erede an̄wam akan edi item Abasi emi ọdọhọde ete ibịne mme edu Abasi “ye mmọ eke ẹkotde Ọbọn̄ ke edisana esịt.”
21. Nso utịbe utịbe un̄wọn̄ọ ke Jesus ọkọn̄wọn̄ọ ọnọ mme anditiene enye, kpa mbon mbieterọn̄?
21 Edide nnyịn idi n̄kpri m̀mê ikpọ owo, nditre ndikpan̄ utọn̄ nnọ mbon oro ẹdomode nditụn nnyịn usụn̄ owụt ke nnyịn iyom ẹbat nnyịn ẹsịn ke otu mbon mbieterọn̄ Jesus emi ‘ẹfehede ẹkpọn̄ uyo isenowo.’ (John 10:5) Nte ededi, man ibọhọ usen iyatesịt Abasi, oyom inam se ikande edifehe n̄kpọn̄ ndiọi n̄kpọ. Ana ibịne nti edu n̄ko. Ibuotikọ oro etienede eyeneme nti edu itiaba. Oyom inen̄ede ineme n̄kpọ emi, koro Jesus ama ọn̄wọn̄ọ utịbe utịbe un̄wọn̄ọ emi ete: “[Nnọ mme erọn̄ mi] nsinsi uwem, ndien owo idisoboke mmọ tutu amama, baba owo kiet idinyụn̄ iwamakede mmọ isio mi ke ubọk.”—John 10:28.
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
• Nso ntọt ke Jesus ọkọnọ mme adaiso ido ukpono?
• Nso idiọk idaha ke ata ediwak owo ẹdu mfịn?
• Mme orụk ukpono ndem ewe emi owo mîsọpke ifiọk ke oyom nnyịn ifehe ikpọn̄?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Mme ndise ke page 8, 9]
Nso ke afo esikere ke ini okopde ikọ oro ‘fehe’?