Ndinam Se Ubieresịt Fo Etịn̄de

“Kpukpru n̄kpọ ẹdi edisana ẹnọ mmọ eke ẹsanade. Edi amaedi mmọ eke ẹsabarede idem ye mbon unana mbuọtidem n̄kpọ ndomokiet isanake.”—TITUS 1:15.

1. Nso ke Paul akanam ọnọ mme esop ke Crete?

 ẸMA ẹmụm apostle Paul ke enye ama okokụre isan̄ isụn̄utom esie mbita, ndien nte ini akakade, ẹda enye ẹka Rome ẹkekọbi isua iba. Nso ke enye akanam ke ẹma ẹkesio enye ke ufọk-n̄kpọkọbi? Nte ini akakade, enye ama asan̄a ye Titus aka Isuo Crete; ekem enye ama ewet n̄wed ọnọ ẹsọk Titus ete: “N̄kọkpọn̄ fi ke Crete . . . man afo ekpenen̄ede se ikwan̄ade okponyụn̄ emek mbiowo.” (Titus 1:5) Titus ekenyene ndinam emi ye mbon oro ẹkenyenede nti m̀mê ndiọi ubieresịt.

2. Mfịna ewe ke Titus ekenyene ndise mban̄a ke Isuo Crete?

² Paul ama asian Titus mme n̄kpọ oro ẹnamde owo odot ndidi ebiowo, onyụn̄ anam enye ọfiọk ke “ediwak mbon nsọn̄ibuot ẹdu, mbon oro ẹtịn̄de ikpîkpu n̄kpọ, ye mbon abian̄a emi ẹbiatde owo ekikere.” Mmọ ẹma ẹka iso ẹwụri “ofụri ufọk ebe ke ndikpep mme n̄kpọ emi mmọ mîkpekpepke.” Akana Titus ‘aka iso ọsọn̄ọ asua ọnọ mmọ.’ (Titus 1:10-14; 1 Timothy 4:7) Paul ọkọdọhọ ke esịt ye ekikere mmọ “ẹsabade.” Emi edi ikọ oro ọnọde ekikere aban̄a n̄kpọ ndidụk ọfọn̄, nte emi iduot odụkde ediye ọfọn̄. (Titus 1:15) Ekeme ndidi ndusụk mmọ ẹkedi mme Jew, emi ẹkesọn̄ọde “ẹyịre ke edina mbobi.” Okposụkedi mîdụhe mbon oro ẹkemede ndida utọ mfịna emi mbiat esop mfịn, item oro Paul ọkọnọde Titus osụk ekeme ndikpep nnyịn ekese mban̄a ubieresịt.

Mbon Oro Ubieresịt Ama Akasabarede

3. Nso ke Paul ekewet ọnọ Titus aban̄a ubieresịt?

³ Kere ban̄a se ikanamde Paul etịn̄ n̄kpọ aban̄a ubieresịt. Enye ọkọdọhọ ete: “Kpukpru n̄kpọ ẹdi edisana ẹnọ mmọ eke ẹsanade. Edi amaedi mmọ eke ẹsabarede idem ye mbon unana mbuọtidem n̄kpọ ndomokiet isanake, edi esịt ye ekikere mmọ ẹsabade. Mmọ ẹtan̄a an̄wan̄wa ẹte mmimọ imọfiọk Abasi, edi mmọ ẹkan̄ enye ke mme utom mmọ.” Ke akpanikọ, akana ndusụk owo ke eyo oro ẹnam ukpụhọde man “mmọ ẹsọn̄ idem ke mbuọtidem.” (Titus 1:13, 15, 16) Mfịna mmọ ekedi ndifiọk se idide edisana ye se mîsanake, ndien akpakana ubieresịt mmọ an̄wam mmọ ẹfiọk emi.

4, 5. Nso ikedi mfịna ndusụk owo ke mme esop Crete, ndien emi akanam mmọ ẹnam n̄kpọ didie?

⁴ Ke se ibede isua duop mbemiso ini oro, otu ukara mme Christian ẹma ẹbebiere ke iyomke owo ana mbobi mbemiso enye atuak ibuot ọnọ ata Abasi; ẹma ẹnyụn̄ ẹnam mme esop ẹfiọk emi. (Utom 15:1, 2, 19-29) Edi ndusụk owo ke Crete ẹkesụk ‘ẹsọsọn̄ọ ẹyịre ke edina mbobi.’ Mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹfan̄a se otu ukara ẹketịn̄de, ẹnyụn̄ ẹkpep “mme n̄kpọ emi mmọ mîkpekpepke.” (Titus 1:10, 11) Etie nte ukwan̄ ekikere mmọ ama anam mmọ ẹka iso ẹdọhọ mme owo ẹnịm mme ewụhọ ke Ibet  oro ẹban̄ade udia ye edinam idem asana. Etie nte mmọ ẹma ẹkam ẹsidian n̄kpọ ke se Ibet eketemede, kpa nte mme ete mmọ oro ẹkedude ke eyo Jesus ẹkesinamde; ndien ekeme ndidi mmọ n̄ko ẹma ẹsikpep n̄ke mme Jew ye mme ibet owo.—Mark 7:2, 3, 5, 15; 1 Timothy 4:3.

⁵ Utọ ekikere oro ama abiat ubieresịt mmọ. Paul ekewet ete: “Amaedi mmọ eke ẹsabarede idem ye mbon unana mbuọtidem n̄kpọ ndomokiet isanake.” Ubieresịt mmọ ama enen̄ede abiara tutu ikekemeke aba ndinọ mmọ ndausụn̄ oro ẹkemede ndiberi edem, nnyụn̄ nnam mmọ ẹtịm ẹfiọk n̄kpọ. Akan oro, mmọ ẹma ẹsikpe ikpe ẹnọ ekemmọ Christian ke n̄kpọ oro owo kiet kiet ekenyenede unen ndibiere, oro edi, ke mme n̄kpọ oro Christian kiet ekemede ndibiere ndinam ke usụn̄ oro okpụhọrede ọkpọn̄ nte Christian efen akpanamde. Ke afan̄ emi, mbon Crete emi ẹkeda se mîdeheke nte se idehede. (Rome 14:17; Colossae 2:16) Kpa ye oro mmọ ẹkedọhọde ke imọfiọk Abasi, se mmọ ẹkenamde ama owụt ke mmọ ẹkesosu.—Titus 1:16.

“Ẹdi Edisana Ẹnọ Mmọ Eke Ẹsanade”

6. Ewe otu iba ke Paul eketịn̄ aban̄a?

⁶ Didie ke nnyịn ikeme ndibọ ufọn nto se Paul ekewetde ọnọ ẹsọk Titus? Ọfọn, se ukpụhọde oro odude ke ikọ emi: “Kpukpru n̄kpọ ẹdi edisana ẹnọ mmọ eke ẹsanade. Edi amaedi mmọ eke ẹsabarede idem ye mbon unana mbuọtidem n̄kpọ ndomokiet isanake, edi esịt ye ekikere mmọ ẹsabade.” (Titus 1:15) Ikọ Paul ikọwọrọke ke Christian oro odude edisana uwem enyene ndida kpukpru n̄kpọ ke edisana nnyụn̄ mma mmọ. Nnyịn imenen̄ede inịm ke idịghe se ikọ esie ọkọwọrọde edi oro, koro Paul ama anam an̄wan̄a ke leta efen oro enye ekewetde ete ke mbon oro ẹkade iso ẹnam use, ẹkpono ndem, ẹbụp ekpo, ẹnyụn̄ ẹkade iso ẹnam mme n̄kpọ ntre “ididaha obio ubọn̄ Abasi inyene.” (Galatia 5:19-21) Mmọdo, nnyịn ikpenyene ndifiọk ke Paul eketịn̄ nte otu owo iba emi ẹsidude uwem, oro edi, mbon oro ẹsanade ke ido uwem ye ke n̄kan̄ eke spirit, ye mbon oro mîsanake.

7. Nso ke Mme Hebrew 13:4 akpan, edi ewe mbụme ke oro ekeme ndidemede?

⁷ Idịghe n̄kpọ oro Bible akpande nnennen nnennen kpọt ke anam-akpanikọ Christian enyene ndifep. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a in̄wan̄-in̄wan̄ item emi: “Yak ndọ edi n̄kpọ eke kpukpru owo ẹkponode, ẹkûnyụn̄ ẹsabade bed ndọ, koro Abasi eyekpe ikpe ye mbon use ye mme esịn efịbe.” (Mme Hebrew 13:4) Idem mbon oro mîdịghe Christian ye mbon oro mîfiọkke n̄kpọ ndomokiet iban̄a Bible ẹfiọk ke ufan̄ikọ emi akpan efịbe. Ufan̄ikọ emi ye mme itien̄wed Bible eken ẹwụt ke Abasi akpan ebe m̀mê n̄wan ndiwọrọ n̄kama owo en̄wen. Nso kaban̄a eren ye n̄wan oro mîdọhọ ndọ ndinam idan̄ inua? Ediwak uyen ẹkere ke edinam emi idiọkke sia mîdịghe ata idan̄. Nte Christian ekeme ndikere ke idan̄ inua idiọkke?

8. Didie ke ekikere mme Christian okpụhọrede ye eke ediwak owo ke ererimbot ke se iban̄ade idan̄ inua?

⁸ Mme Hebrew 13:4 ye 1 Corinth 6:9 ẹwụt  ke Abasi asua efịbe ye use (oro edi, por·neiʹa ke usem Greek). Nso ke use abuana? Ikọ Greek oro por·neiʹa abuana edida mme ndido idan̄ nnam n̄kpọ ke ndammana m̀mê ke oburobụt usụn̄ ye idiọk uduak. Enye abuana kpukpru orụk oburobụt idan̄ oro mbon oro mîdọhọ ndọ nte ekemde ye N̄wed Abasi ẹsinamde. Ke ntre, enye esịne idan̄ inua, okposụkedi oro ẹsidọhọde ediwak uyen ke ererimbot ke enye idiọkke, m̀mê mmọ ke idemmọ ẹkam ẹkerede ke idiọkke. Ata mme Christian isiyakke ekikere “mbon oro ẹtịn̄de ikpîkpu n̄kpọ, ye mbon abian̄a emi ẹbiatde owo ekikere” ẹda mmọ usụn̄. (Titus 1:10) Mmọ ẹsọn̄ọ ẹyịre ke n̄kokon̄ ido uwem oro Edisana N̄wed Abasi ekpepde. Utu ke ndidọhọ ke idan̄ inua idiọkke, mmọ ẹfiọk ke N̄wed Abasi okot enye use, por·neiʹa, mmọ ẹnyụn̄ ẹkpep ubieresịt mmọ asua utọ edinam oro. *—Utom 21:25; 1 Corinth 6:18; Ephesus 5:3.

Nsio Nsio Ubiere Oro Nsio Nsio Ubieresịt Ẹnamde

9. Edieke ‘kpukpru n̄kpọ ẹdide edisana,’ nso ndien idi utom ubieresịt?

⁹ Edi nso ke ikọ Paul ọkọwọrọ ke ini enye ọkọdọhọde ke “kpukpru n̄kpọ ẹdi edisana ẹnọ mmọ eke ẹsanade”? Paul eketịn̄ aban̄a mme Christian oro ẹnamde ekikere mmọ ye se mmọ ẹbatde nte eti ye idiọk ekekem ye mme edumbet Abasi, emi ẹkụtde ke Ikọ esie oro ẹkedade odudu spirit esie ẹwet. Utọ mme Christian oro ẹfiọk ke nditọete ke esop ẹkeme ndinyene nsio nsio usụn̄ oro ẹbierede ndinam n̄kpọ oro Abasi mîkpanke nnennen nnennen. Utu ke ndikpe ikpe nnọ kiet eken, mmọ ẹda se Abasi mîbiomke ikpe nte “edisana.” Mmọ idorike enyịn kpukpru owo ndikere n̄kpọ ukem ukem nte mmimọ ke mme n̄kpọ oro Bible mînọhọ akpan ndausụn̄. Ẹyak ise nte emi ekemede nditịbe.

10. Didie ke udianndọ (m̀mê edinam ubụkowo) ekeme ndida afanikọn̄ ndi?

¹⁰ Ediwak ubon ẹdu emi ebe m̀mê n̄wan kpọt edide Christian. (1 Peter 3:1; 4:3) Emi ekeme ndida nsio nsio afanikọn̄ ndi, utọ nte ke ini iman mmọ oyomde ndidian ndọ m̀mê ke ini ẹyomde ndibụk iman. Kere ban̄a Christian an̄wan oro ebe esie mîdịghe andinịm ke akpanikọ. Iman mme ebe esie oyom ndidọ ndọ, ndien ẹdidian ndọ oro ke ufọkabasi Christendom. (Mîdịghe, iman mmọ, ekeme ndidi ete m̀mê eka ebe esie akpa, ndien ẹyom ndinam edinam ubụkowo ke ufọkabasi.) Ẹkot mmọ mbiba, ndien enye oyom n̄wan esie etiene imọ aka. Nso ke ubieresịt n̄wan emi etịn̄ aban̄a edidụk edinam emi? Nso ke enye edinam? Kere ban̄a usụn̄ iba oro ẹkpesede ẹban̄a emi.

11. Tịn̄ nte Christian an̄wan ekemede ndikere m̀mê ikpododụk udianndọ ke ufọkabasi, ndien emi anam enye anam nso ubiere?

¹¹ Lois ekere aban̄a akpan ewụhọ Bible emi, ‘Ẹwọn̄ọ ke Akwa Babylon,’ kpa ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono. (Ediyarade 18:2, 4) Enye ekesidụk ufọkabasi oro ẹdidiande ndọ emi onyụn̄ ọfiọk ke ini edinam edikade iso, ke ẹyedọhọ kpukpru owo ẹtiene ẹbuana ke edinam ido ukpono, utọ nte edibọn̄ akam, edikwọ ikwọ, ye mme edinam utuakibuot eken. Enye ebiere ke imọ idibuanake ke mme utọ n̄kpọ oro, inyụn̄ iyomke ndidu do mbak oro edinam ibiat nsọn̄ọnda imọ. Lois okpono ebe esie, onyụn̄ oyom ndibere ye enye, kpa enye emi N̄wed Abasi enịmde nte ibuot esie; edi enye iyomke ndibiat mme edumbet N̄wed Abasi. (Utom 5:29) Ntre, enye ada usọ asian ebe esie ete idem edieke enye emekde ndika, ke imọ idikemeke ndidi. Enye ekeme ndidọhọ ebe esie ke edieke imọ itienede idi, inyụn̄ itre nditiene mbuana ke ndusụk edinam, ke oro ekeme ndinam enye adia esuene, ntre ke imọ idikemeke ndidi ndinọ enye esuene. Ubiere esie anam enye enyene eti ubieresịt.

12. Didie ke owo ekeme nditie n̄kere nnyụn̄ mbiere se idinamde ke ini ẹkotde enye udianndọ ke ufọkabasi?

¹² Se iwọrọde Ruth ekpere ndidi ukem ye se ikọwọrọde Lois. Enye okpono ebe esie, ebiere  ndisọn̄ọ nda ye Abasi, onyụn̄ akpan̄ utọn̄ okop se ubieresịt esie oro Bible ọnọde ukpep etịn̄de. Ke ama eketie ekere ukem n̄kpọ oro Lois ekekerede, Ruth ọbọn̄ akam onyụn̄ odụn̄ọde “Mme Mbụme Ẹtode Mme Andikot” ke Enyọn̄-Ukpeme eke May 15, 2002. Enye eti ke nditọ Hebrew ita oro ẹma ẹwọrọ ẹkeda ke ebiet emi ẹkekponode ndem kpa nte ẹkewụkde, edi mmọ ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ye Abasi inyụn̄ itieneke ikpono ndem oro. (Daniel 3:15-18) Ntre, Ruth ebiere nditiene ebe esie n̄ka, edi ebiere ke imọ idibuanake ke edinam utuakibuot ekededi; se ubieresịt esie etemede enye edi oro. Enye ada usọ anam ebe esie enen̄ede ọfiọk se ubieresịt imọ ediyakde imọ inam ye se mîdiyakke imọ inam. Ruth ekere ke emi ayanam ebe imọ okụt ke utuakibuot akpanikọ okpụhọde ye nsunsu utuakibuot.—Utom 24:16.

13. Ntak emi mîkpafịnake nnyịn edieke Christian iba ẹnamde nsio nsio ubiere?

¹³ Ndi Christian iba ndinam nsio nsio ubiere ke n̄kpọ kiet owụt ke owo ekeme ndinam se ededi oro enye amade, mîdịghe ndi oro owụt ke owo mmọ kiet enyene mmemmem ubieresịt? Baba. Sia Lois ama ekesidodụk ederi onyụn̄ ọfiọk nte ikwọ ye mme edinam ufọkabasi ẹsitiede, enye ọfiọk ke imọ ndidu do eyenen̄ede afịna imọ. Ndien nneme oro enye esinemede ye ebe esie aban̄a ido ukpono ekeme n̄ko ndidi ntak emi ubieresịt esie ọdọhọde enye afiak. Ntre, enye enen̄ede enịm ke ubiere imọ enen̄ede ọfọn ye imọ.

14. Nso ke mme Christian ẹkpeti ẹban̄a mme n̄kpọ oro ẹyomde owo anam ọkpọkpọ ubiere?

¹⁴ Edi nte se Ruth ebierede ndinam ọdiọk? Owo ndomokiet inyeneke unen nditịn̄ utọ ikọ oro. Owo ikpenyeneke ndikpe ikpe nnọ enye m̀mê ndikụt ndudue nnọ enye ke ndibiere nditiene ebe esie n̄ka edinam oro, edi itieneke ibuana ke edinam utuakibuot ekededi. Ti item oro Paul ọkọnọde aban̄a ọkpọkpọ ubiere oro owo anamde aban̄a edidia m̀mê editre ndidia ndusụk udia, ete: “Yak owo eke adiade okûse owo eke mîdiaha ke usụhọde, n̄ko yak owo eke mîdiaha okûkpe ikpe ọnọ owo eke adiade . . . Enye ọsọn̄ọde ada, ọsọn̄ọ ada ọnọ eteufọk esiemmọ, onyụn̄ ọduọde, ọduọ ọnọ eteufọk esiemmọ. Ke akpanikọ, ẹyenam enye ọsọn̄ọ ada, koro Jehovah ekeme ndinam enye ọsọn̄ọ ada.” (Rome 14:3, 4) Ke akpanikọ, idụhe ata Christian oro akpamade ndikpak owo ekededi ete ofụmi se ubieresịt oro ẹma ẹkenọ ukpep etịn̄de, koro oro ekpetie nte ndifụmi etop oro ekemede ndinọ owo uwem.

15. Ntak emi ikpenen̄erede ikere iban̄a ubieresịt ye ekikere mbon en̄wen?

¹⁵ Yak ifiak ibịne nditọete iban iba oro. Mmọ mbiba ẹkpenyene ndikere mban̄a mme n̄kpọ efen n̄ko; kiet edi nte edinam mmọ editụkde mbon en̄wen. Paul eketeme ete: “Ẹnam emi edi ubiere mbufo, ẹkûnịm n̄kpọ iduọ ke iso eyenete m̀mê n̄kpọ ndinam owo atuak ukot ọduọ.” (Rome 14:13) Ekeme ndidi Lois ama ọfiọk ke ukem n̄kpọ oro ama enen̄ede esịn  mfịna ke esop m̀mê ke ubon mmimọ, ndien se enye anamde ekeme ndinen̄ede ntụk nditọ esie. Edi ekeme ndidi Ruth ama onyụn̄ ọfiọk ke utọ n̄kpọ oro ikesịnke mfịna ndomokiet ke esop m̀mê ke edem mmimọ. Iban mbiba emi—ọkọrọ ye kpukpru nnyịn—ikpenyene ndifiọk ke ubieresịt oro ẹtịmde ẹnọ ukpep esinen̄ede ekere aban̄a nte edinam mmọ editụkde mbon en̄wen. Jesus ọkọdọhọ ete: “Owo ekededi eke anamde kiet ke otu n̄kpri owo eke ẹbuọtde idem ye ami atuak ukot ọduọ, ọkpọfọn ye enye akan edieke ẹkpemende utọ itiat ukọkn̄kpọ emi ass esiyụtde ẹkọn̄ enye ke itọn̄ ẹnyụn̄ ẹtop enye ẹduọk ke akwa akpa inyan̄.” (Matthew 18:6) Edieke owo mîkereke ke imekeme ndinam mbon en̄wen ẹtuak ukot ẹduọn̄ọ, enye ekeme ndinyene ubieresịt oro ama akasabarede, nte eke ndusụk Christian ke Crete.

16. Ewe ukpụhọde ke ikpodori enyịn Christian ndinam nte ini akade?

¹⁶ Akpana Christian akaka iso ọkọri ke n̄kan̄ eke spirit, onyụn̄ aka iso ọkọri ke nte enye okopde onyụn̄ anamde se ubieresịt esie ọdọhọde. Ẹyak ineme n̄kpọ iban̄a Mark, emi anade baptism ndondo emi. Ubieresịt esie ọdọhọ enye etre ndiọi n̄kpọ oro enye ekesinamde, ndien emi ekeme ndisịne ukpono ndem ye n̄kpọ aban̄ade iyịp. (Utom 21:25) Ke akpanikọ, enye idahaemi etetre ofụri ofụri mme n̄kpọ oro ẹkade-ka ndibiet se Abasi akpande. Edi idem akpa enye nte ndusụk owo ẹtrede ndinam ndusụk n̄kpọ oro enye mîkwe se ikwan̄ade, utọ nte edise ndusụk edinam ekebe ndise.

17. Tịn̄ nte n̄kọri eke spirit oro Christian anamde nte ini akade ekemede nditụk ubieresịt ye mme ubiere esie?

¹⁷ Nte ini akade, ifiọk Mark enen̄ede ọkọri, enye onyụn̄ enen̄ede asan̄a ekpere Abasi. (Colossae 1:9, 10) Nso idi utịp? Ubieresịt esie enen̄ede ọbọ ukpep. Idahaemi, Mark enen̄ede eben̄e idem ndikop se ubieresịt esie etịn̄de, nnyụn̄ nnen̄ede n̄kere mban̄a mme edumbet N̄wed Abasi. Ke akpanikọ, enye ọfiọk ke Abasi ikam isuaha ndusụk n̄kpọ oro “ẹkebietde” se Abasi asuade, oro imọ iketrede. Ke adianade do, sia ekikere esie enen̄erede ekekem ye mme edumbet Bible, enye onyụn̄ enyịmede ndinam se ubieresịt esie oro enye ama ọkọnọ ukpep etịn̄de, ubieresịt esie anam enye etre ndise mme edinam ekebe ndise oro enye ekekerede ke idiọkke. Ke akpanikọ, ubieresịt esie ọfọn idahaemi.—Psalm 37:31.

18. Ntak emi nnyịn ikpadatde esịt?

¹⁸ Mme Christian ifiọkke n̄kpọ ukem ukem ke ata ediwak esop. Ndusụk mmọ ẹdi mbufa owo ke esop. Ekeme ndidi ubieresịt mmọ esiyak mmọ ẹnam ndusụk n̄kpọ, edi enen̄ede afịna mmọ ke mme n̄kpọ en̄wen. Ekeme ndiyom ẹnọ utọ mbon oro ini ye un̄wam man mmọ ẹnen̄ede ẹkụt nte Jehovah adade owo usụn̄, ẹnyụn̄ ẹkeme ndinam se ubieresịt mmọ oro ẹma ẹkenọ ukpep etịn̄de. (Ephesus 4:14, 15) Edi n̄kpọ inemesịt nte ke esop kiet ekeme ndinyene ediwak mbon oro ẹtịmde ẹnyene ifiọk, ẹnen̄erede ẹfiọk nte ẹkpedade mme edumbet Bible ẹsịn ke edinam, ẹnyụn̄ ẹnyene ubieresịt oro enen̄erede ekekem ye ekikere Abasi. Edi n̄kpọ idatesịt didie ntem ndidu ye utọ ‘ndisana owo’ ntre, emi ẹdade se Ọbọn̄ enyịmede nte se idide “edisana” ke ido uwem ye ke n̄kan̄ eke spirit! (Ephesus 5:10) Kpukpru nnyịn ikpakam inam edi utịt mbuba nnyịn ndikọri nsịm utọ ọyọhọ idaha oro, nnyụn̄ n̄ka iso nnyene ubieresịt oro ekemde ye nnennen ifiọk akpanikọ ye uten̄e Abasi.—Titus 1:1.

[Ikọ idakisọn̄]

Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?

• Ntak emi ndusụk Christian ke Crete ẹkenyenede ubieresịt oro ẹkesabarede?

• Ntak emi Christian iba oro ẹnyenede ubieresịt oro ẹma ẹkenen̄ede ẹnọ ukpep ẹkemede ndinam nsio nsio ubiere?

• Nso ikpetịbe inọ ubieresịt nnyịn nte ini akade?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise obio ke page 26]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

Sicily

GREECE

Crete

ASIA MINOR

Cyprus

INYAN̄ MEDITERRANEAN

[Ndise ke page 28]

Christian iba ẹkeme ndidu ke ukem idaha, edi ẹnam nsio nsio ubiere