Ido Ukpono Christ Ebe Odụk Asia Minor

KE AKPA ISUA IKIE E.N., esop Christian ẹkeyọyọhọ Asia Minor (akpan akpan Turkey eyomfịn). Ata ediwak mme Jew ye mme Gentile ẹma ẹnyịme etop Ido Ukpono Christ. N̄wed ukabadeikọ Bible kiet ọdọhọ ete: “Ke ẹsiode Syria ye Palestine ẹfep, mi ke Asia Minor ke Ido Ukpono Christ akabak odụk onyụn̄ ọkọri akan.”

Nnyịn imekeme ndinen̄ede n̄kụt nte Ido Ukpono Christ ọkọkọride ke ebiet emi ke ndidụn̄ọde nsio nsio mbụk. Ẹyak ise se ikemede ndikpep nto mbụk oro ifiọkde.

Akpa Mme Christian ke Asia Minor

Ata akpa n̄wọrọnda n̄kpọntịbe oro aban̄ade nte Ido Ukpono Christ ọkọkọride ke Asia Minor eketịbe ko ke Pentecost 33 E.N., ke ini akwa otuowo ẹkesopde idem ke Jerusalem, kpa otuowo emi ẹkesemde nsio nsio usem, esịnede mme Jew oro ẹkedụn̄de ke esenidụt ye mme okpono Abasi ke ido mme Jew. Mme apostle Jesus ẹma ẹkwọrọ ikọ ẹnọ isenowo emi. Mbụk Bible ọdọhọ ke mme owo ẹketo Cappadocia, Pontus, mbahade obio ukara Asia, * Phrygia, ye Pamphylia—kpa mme obio emi ẹkenamde akamba ubak Asia Minor. N̄kpọ nte owo 3,000 emi ẹkekopde etop emi ẹma ẹbọ akpanikọ ẹnyụn̄ ẹna baptism. Mmọ ẹma ẹda obufa ido ukpono emi ẹnyọn̄ edem mmọ.—Utom 2:5-11, 41.

Mbụk en̄wen emi ifiọkde edi mbụk Bible oro aban̄ade mme isan̄ isụn̄utom apostle Paul ke Asia Minor. Ke akpa isan̄ Paul emi ekedide ke n̄kpọ nte isua 47 ye 48 E.N., enye ama asan̄a ye mme nsan̄a esie oto Cyprus aka Asia Minor, ekebehe ke Perga ke Pamphylia. Ke ẹma ẹkedọk ẹdụk obio Antioch emi odude ke Pisidia, uforo oro mmọ ẹkenyenede ke utom ukwọrọikọ mmọ ama anam mme Jew do ẹtọn̄ọ ufụp ye ubiọn̄ọ. Ke ini Paul ye mme nsan̄a esie ẹkedahade ẹka Iconium ke usụk n̄kan̄ usiahautịn, mme Jew eken ẹma ẹdiomi ndinam n̄kpọ idiọk idiọk ye mme isụn̄utom emi. Nduaidem ama anam mbio-obio Lystra ẹdọhọ ke Paul edi abasi. Edi ke mme Jew oro ẹkebiọn̄ọde enye ẹma ẹketo Antioch ye Iconium ẹdibehe, mbio-obio Lystra ẹma ẹtọn̄ọ Paul ke itiat tutu ẹse ẹte enye akpa! Ke oro ebede, Paul  ye Barnabas ẹma ẹdaha ẹka Derbe emi odude ke mbahade Obio Ukara Rome ke Galatia, kpa obio emi mme owo ẹkesemde usem Lycaonian. Ẹma ẹsiak mme esop ẹnyụn̄ ẹmek mbiowo. Mmọn̄ọ, ndi ukwe ke isua 15 ẹma ẹkebe tọn̄ọ ke Pentecost 33 E.N. ke Ido Ukpono Christ ama omụm isọn̄ ke Asia Minor?—Utom 13:13 esịm 14:26.

Ke udiana isan̄ isụn̄utom esie, emi ekedide ke n̄kpọ nte isua 49 esịm 52 E.N., Paul ye mme nsan̄a esie ẹkebem iso ẹsan̄a obot obot ẹka Lystra, eyedi ẹbe ke obio mmọ emi edide Tarsus ke Cilicia. Ke Paul ama akafiak ekese nditọete ke Lystra onyụn̄ aka edere, enye ama odomo “nditịn̄ ikọ” ke mbahade obio ukara Bithynia ye Asia. Edi edisana spirit ikayakke enye anam ntre. Ẹkenyene ndikwọrọ ikọ ke mme obio oro ke ini iso. Abasi ama ada Paul usụn̄ ebe edere n̄kan̄ usoputịn Asia Minor aka Troas emi odude ke mbeninyan̄. Ekem ẹma ẹteme Paul ke n̄kukụt ẹte ọkwọrọ eti mbụk ke Europe.—Utom 16:1-12; 22:3.

Ke isan̄ isụn̄utom Paul ọyọhọ ita, emi ekedide ke n̄kpọ nte isua 52 esịm 56 E.N., enye ama  esịm Ephesus, kpa akpan obio esụkmbehe Asia, ke ini akafiakde asan̄a ebe ke Asia Minor. Enye ama awawaha do ke ini emi enye okotode udiana isan̄ isụn̄utom edi. Mme Christian ẹma ẹdodu ke obio oro, ndien Paul ye mme nsan̄a esie ẹma ẹdu ye mmọ ke n̄kpọ nte isua ita. Ekese mfịna ye afanikọn̄ ẹkeyọyọhọ n̄kpọ nte ufan̄ isua ita oro, ndien kiet ke otu mfịna emi ekedi ndutịme emi mme odom silver ke Ephesus ẹkesịnde mbak ukwọrọikọ edibiat mbubehe ubot n̄kpri abasi oro akanamde mmọ ẹforo.—Utom 18:19-26; 19:1, 8-41; 20:31.

Utom isụn̄utom oro ẹkenamde ke Ephesus ama enen̄ede enyene utịp. Utom 19:10 ọdọhọ ete: “Mbon oro ẹdụn̄de ke n̄kann̄kụk Asia, mme Jew ye mme Greek, ẹkop ikọ Ọbọn̄.”

Mme N̄kpọ Emi Ẹketịbede ke Asia Minor

Ke ekperede utịt ini emi Paul okodude ke Ephesus, enye ama ewet n̄wed ọnọ ẹsọk mbon Corinth ete: “Mme esop ke Asia ẹte n̄kọm mbufo.” (1 Corinth 16:19) Mme esop ewe ke Paul eketịn̄ aban̄a? Anaedi enye ama esịn mme esop oro ẹkedude ke Colossae, Laodicea, ye Hierapolis. (Colossae 4:12-16) N̄wed oro Paul—His Story ọdọhọ ete: “Owụt ifiọk ndidọhọ ke utom isụn̄utom oro ẹkenamde ke Ephesus akanam mme owo ẹdidụn̄ọ ke Smyrna, Pergamum, Sardis ye Philadelphia. . . . Kpukpru obio emi ẹkedi n̄kpọ nte itiat 120 (oro edi, kilomita 192) tọn̄ọ ke Ephesus, ẹnyụn̄ ẹnyene ata nti usụn̄ ndisan̄a nsịm kiet eken.”

Ntre, n̄kpọ nte isua 20 ke Pentecost 33 E.N. ama ekebe, ediwak esop Christian ẹma ẹdu ke edem usụk ye edem usoputịn Asia Minor. Nso kaban̄a ikpehe eken ke Asia Minor?

Mmọ Emi Ẹkebọde Mme Leta Peter

Ke ndusụk isua ẹma ẹkebe, apostle Peter ama ewet mme akpa leta oro ẹkenọde enye odudu spirit ada ewet, ke n̄kpọ nte isua 62 esịm 64 E.N. Enye ekewet leta emi ọnọ ẹsọk mme Christian ke Pontus, Galatia, Cappadocia, Asia, ye Bithynia. Leta Peter owụt ke anaedi mme esop Christian ẹma ẹdu ke mme obio emi, enye ama onyụn̄ eteme mbiowo  esop emi ete “ẹkpeme otuerọn̄.” Ini ewe ke ẹkesiak mme esop emi?—1 Peter 1:1; 5:1-3.

Paul ama ọkọkwọrọ ikọ ke ndusụk obio nte Asia ye Galatia emi ẹketienede ẹbọ leta Peter. Edi enye ikọkwọrọke ikọ ke Cappadocia m̀mê Bithynia. Bible isianke nnyịn nte Ido Ukpono Christ akasan̄ade odụk mme obio emi, edi ekeme ndidi okoto mme Jew m̀mê mme okpono Abasi ke ido mme Jew emi ẹkedude ke Jerusalem ke Pentecost 33 E.N. emi ẹkefiakde ẹnyọn̄ọ obio mmọ. Ke usụn̄ ekededi, n̄kpọ nte isua 30 ke Pentecost ama ekebe, oro edi, ke ini Peter ekewetde leta esie, eyen ukpepn̄kpọ kiet ọdọhọ ke anaedi esop “ẹkeyọyọhọ Asia Minor.”

Esop Itiaba ke N̄wed Ediyarade

Mme Jew ndikọsọn̄ ibuot ye mbon Rome ama anam ẹsobo Jerusalem ke isua 70 E.N. Ekeme ndidi ndusụk mme Christian ke Judea ẹkenyọn̄ọ ẹkedụn̄ ke Asia Minor. *

Ke ekperede utịt akpa isua ikie E.N., Jesus Christ ama ada apostle John ewet leta ọnọ ẹsọk esop itiaba ke Asia Minor. Mme leta emi ẹkewetde ẹnọ ẹsọk mme esop ke Ephesus, Smyrna, Pergamum, Thyatira, Sardis, Philadelphia, ye Laodicea mi, ẹwụt ke mme Christian emi ẹkedude ke mme obio Asia Minor n̄kan̄ oro ẹma ẹsobo nsio nsio mfịna nte oburobụt ido, edisiak isio n̄ka, ye mfiakedem.—Ediyarade 1:9, 11; 2:14, 15, 20.

Ukeuke Utom Ofụri Ukpọn̄

Ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke Ido Ukpono Christ ama ọkọri ke akpa isua ikie akan nte ikotde ke Utom Mme Apostle. Apostle Peter ye Paul oro ẹtịmde ẹfiọk ẹma ẹnen̄ede ẹsịn idem ke mme edinam oro ẹbụkde ke Utom Mme Apostle, edi ediwak mbon oro owo mîfiọkke ke ẹkekwọrọ ikọ ke mme ebiet en̄wen. Se iketịbede ke Asia Minor owụt ke akpa mme Christian ẹma ẹnam ewụhọ Jesus emi: “Mmọdo ẹka ẹkenam mme owo ke kpukpru idụt ẹdi mbet mi.”—Matthew 28:19, 20.

Kpasụk ntre mfịn, ukeuke utom ofụri esịt oro Mme Ntiense Jehovah ẹnamde ke ofụri ererimbot ke ofụri nditọete ẹdiọn̄ọ. Kpa nte ekedide ye ata ediwak ke otu mme ọkwọrọikọ akpa isua ikie ke Asia Minor oro ẹkenamde akpanikọ, owo inen̄ekede ifiọk ata ediwak ke otu mme ọkwọrọ eti mbụk eyomfịn. Kpa ye oro, mmọ n̄ko ẹkop inem utom oro mmọ ẹnamde, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹkop inemesịt ke ntak emi ẹnọde idemmọ unyịme unyịme man ẹnyan̄a mbon en̄wen.—1 Timothy 2:3-6.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 11]

MME AKPA CHRISTIAN KE BITHYNIA YE PONTUS

Mbahade obio ukara Bithynia ye Pontus ẹdu ke mben Obubịt Inyan̄ ke Asia Minor. Se Ekpri Pliny, kpa akwa owo ukara obio emi, ekewetde ọnọ ẹsọk Trajan, akwa edidem Rome, anam ẹnen̄ede ẹfiọk nte uwem eketiede do.

N̄kpọ nte isua 50 ke kpukpru esop ke mme obio emi ẹma ẹkekot mme leta Peter, Pliny ama ọdọhọ Trajan ọnọ imọ item nte ikpanamde n̄kpọ ye mme Christian. Pliny ekewet ete: “Akananam ndụhe ke ini emi ẹkpede ikpe mme Christian. Mmọdo, mfiọkke orụk ye udomo ufen oro ẹsimiade mmọ.” Enye ama adian do ete: “Ẹda ekese owo emi ẹdude ke nsio nsio idaha ẹdi, n̄kpri ye ikpọ, iren ye iban, man ẹkpe ikpe mmọ, onyụn̄ etie nte emi edikaka iso. Emi idịghe ke ikpọ obio kpọt, edi n̄ko ke n̄kpri obio ye mme obio-in̄wan̄ emi mbukpo mbio isio n̄ka emi ẹdude.”

[Ndise/Ndise obio ke page 9]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

ISAN̄ PAUL

Akpa Isan̄ Isụn̄utom

CYPRUS

PAMPHYLIA

Perga

Antioch (eke Pisidia)

Iconium

Lystra

Derbe

Udiana Isan̄ Isụn̄utom

CILICIA

Tarsus

Derbe

Lystra

Iconium

Antioch (eke Pisidia)

PHRYGIA

GALATIA

Troas

Isan̄ Isụn̄utom Ọyọhọ Ita

CILICIA

Tarsus

Derbe

Lystra

Iconium

Antioch (eke Pisidia)

Ephesus

ASIA

Troas

[Esop Itiaba]

Pergamum

Thyatira

Sardis

Smyrna

Ephesus

Philadelphia

Laodicea

[Mme ebiet en̄wen]

Hierapolis

Colossae

LYCIA

BITHYNIA

PONTUS

CAPPADOCIA

[Ndise ke page 9]

Antioch

[Ndise ke page 9]

Troas

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

© 2003 BiblePlaces.com

[Ndise ke page 10]

Akwa efe ndise ke Ephesus.—Utom 19:29

[Ndise ke page 10]

Ebiet emi itieuwa Zeus okodude ke Pergamum. Mme Christian do ẹkedụn̄ “ke ebiet emi ebekpo Satan” okodude.—Ediyarade 2:13

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.