Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode Akpa N̄wed Ndidem
Ikọ Jehovah Enyene Uwem
Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode Akpa N̄wed Ndidem
“ADAN̄AEMI nti owo [ẹwakde], mbio-obio ẹdat esịt: ndien adan̄aemi mme idiọk owo ẹkarade, mbio-obio ẹseme.” (Mme N̄ke 29:2) Akpa Ndidem ọsọn̄ọ ke n̄ke emi edi akpanikọ. Enye ọnọ mbụk eyouwem Solomon, emi Israel eset ẹkenyenede ifụre ẹnyụn̄ ẹforode etieti ke ini ukara esie. Akpa Ndidem esịne n̄ko mbụk aban̄ade edibahade idụt Israel ke Solomon ama akakpa, ọkọrọ ye mbụk aban̄ade ndidem 14 oro ẹkekarade ke enye ama akakpa, emi ndusụk ẹkekarade ke Israel mbon eken ẹnyụn̄ ẹkarade ke Judah. Iba kpọt ke otu ndidem 14 emi ẹkesọn̄ọ ẹda ẹnam akpanikọ ẹnọ Jehovah. Ke adianade do, n̄wed emi ọnọ n̄ko mbụk aban̄a utom prọfet itiokiet, esịnede Elijah.
Prọfet Jeremiah ekewet n̄wed emi ke Jerusalem ye ke Judah, ndien enye esịne se iketịbede ke ufan̄ isua 129—ọtọn̄ọde ke isua 1040 M.E.N. esịm isua 911 M.E.N. Ke ini Jeremiah ekewetde n̄wed emi, anaedi enye ama okot oto utọ n̄kani n̄wed nte “n̄wed n̄kpọ Solomon.” Mme utọ n̄wed oro idụhe aba mfịn.—1 Ndidem 11:41; 14:19; 15:7.
ENYENE-ỌNIỌN̄ EDIDEM ANAM EMEM YE UFORO ẸDU
Akpa Ndidem ọtọn̄ọ ye inem inem mbụk aban̄ade Adonijah eyen Edidem David emi odomode ndibọ ete esie itie edidem. Usọp usọp edinam prọfet Nathan abiat odu esie, ẹnyụn̄ ẹnam Solomon eyenete Adonijah, edidem. Eben̄e obufa edidem emi ẹyaride ntinya mi enem Jehovah esịt, mmọdo Jehovah ọnọ enye “esịt ifiọk ye ọniọn̄” ọkọrọ ye “inyene ye ubọn̄.” (1 Ndidem 3:12, 13) Ọniọn̄ ye inyene edidem emi inyeneke mbiet. Israel enyene emem ye uforo.
Ndusụk ke otu ediwak n̄kpọ oro Solomon ọbọpde ẹdi temple Jehovah ye mme ufọk ukara. Jehovah ọn̄wọn̄ọ ọnọ Solomon ete: “Nyanam ebekpo ubọn̄ fo ọsọn̄ ada ke Israel ke nsinsi,” amakam edi edidem Solomon aka iso okop uyo Abasi. (1 Ndidem 9:4, 5) Ata Abasi onyụn̄ odụri enye utọn̄ n̄ko aban̄a mme utịp nsọn̄ibuot. Nte ededi, Solomon akabade enyene ediwak iban isenidụt. Mmọ ẹnyụn̄ ẹnam enye atuak ibuot ọnọ nsunsu abasi ke usọn̄. Jehovah etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ete ke ẹyebaharede obio ubọn̄ Solomon. Solomon akpa ke isua 997 M.E.N., emi edide utịt ukara esie emi ebịghide isua 40. Ndien Rehoboam eyen esie ada ubọn̄.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
1:5—Ntak emi Adonijah okodomode ndibọ itie ubọn̄ ke odudu ke ini David okosụk odude uwem? Bible itịn̄ke. Nte ededi, odot ndidọhọ ke sia Amnon emi edide akpanete Adonijah ọkọrọ ye Absalom emi edide udọ-udọ ẹma ẹkekpan̄a, onyụn̄ etiede nte ke Chileab udọete esie ama akpa n̄ko, Adonijah ekekere ke imọ ikodot ndida ubọn̄ sia imọ ikedide enye emi adade itie akpan David. (2 Samuel 3:2-4; 13:28, 29; 18:14-17) Sia Joab, okopodudu etubom ekọn̄ ọkọrọ ye Abiathar, akwa oku emi ẹkenen̄erede ẹkpono ẹma ẹkenọ Adonijah ibetedem, etie nte Adonijah ama enen̄ede enyene idotenyịn ke imọ iyokụt unen. Bible itịn̄ke m̀mê enye ama ọfiọk ke David okoyom ndiyari Solomon ntinya. Nte ededi, Adonijah ikokotke Solomon ye mbon eken oro ẹkesọn̄ọde ẹda ye David ẹdi usọrọ oro enye akanamde. (1 Ndidem 1:9, 10) Emi ọnọ ekikere ke enye akada Solomon nte enye emi odomode idem ye imọ.
1:49-53; 2:13-25—Ntak emi Solomon okowotde Adonijah ke ama ekefen enye? Okposụkedi Bath-sheba mîkọfiọkke, Solomon ama ọfiọk ata ntak oro Adonijah ọkọdọhọde Bath-sheba ọdọhọ edidem ọnọ imọ Abishag idọ. Okposụkedi David mîkenyeneke ebuana idan̄ ye Abishag, ẹkeda ediye eyenan̄wan emi nte n̄wanesa David. Nte ido ini oro ekedide, enye ekenyene ndikabade ndi n̄wan ata owo emi adade itie David. Ekeme ndidi Adonijah ekekere ke edieke imọ idọde Abishag, ke emi ekeme ndinam imọ ida ebekpo ubọn̄ inyene. Sia Solomon ọkọfiọkde ke eben̄e Adonijah okowụt ke enye oyom ndibọ itie ubọn̄, enye ikefenke aba inọ Adonijah.
6:37–8:2—Ini ewe ke ẹkeyak temple ẹnọ? Ẹkebọp temple ẹkụre ke ọyọhọ ọfiọn̄ itiaita ke isua 1027 M.E.N., ọyọhọ isua 11 tọn̄ọ Solomon akada ubọn̄. Etie nte editan̄ n̄kpoduoho ndidọn̄ nnyụn̄ nnam ntịmidem ẹkeda ọfiọn̄ 11. Anaedi ẹkeyak temple oro ẹnọ ke ọyọhọ ọfiọn̄ itiaba ke isua 1026 M.E.N. Mbụk oro etịn̄ aban̄a mme n̄kpọ eken oro ẹkebọpde ke ẹma ẹkebọp temple ẹkụre mbemiso etịn̄de aban̄a ediyak enye nnọ, eyedi man obụk kpukpru n̄kpọ ẹban̄ade utom edibọp n̄kpọ.—2 Chronicles 5:1-3.
9:10-13—Ndi Solomon ndinọ Edidem Hiram eke Tyre obio 20 ke isọn̄ Galilee ama ekem ye Ibet Moses? Ekeme ndidi ẹkeda ke Ibet oro ẹwetde ke Leviticus 25:23, 24 ekenyene n̄kpọ ndinam ye isọn̄ oro nditọ Israel ẹkedụn̄ọde kpọt. Etie nte mbon oro mîdịghe nditọ Israel ẹkedụn̄ọ ke mme obio oro Solomon ọkọnọde Hiram, okposụkedi mme obio oro ẹkedude ke mbọhọ Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. (Exodus 23:31) Ekeme ndidi edinam Solomon emi okowụt ke enye ama okpu ndinịm Ibet ọyọhọ ọyọhọ, kpa nte enye okokpude ke ini ‘ọkọkọde ediwak horse ọnọ idem esie’ onyụn̄ ọdọde ediwak iban. (Deuteronomy 17:16, 17) Se ededi oro ekedide ntak, Hiram ikamaha enọ oro. Eyedi mme okpono ndem oro ẹkedụn̄ọde ke mme obio oro iketịmke mmọ ikama, mîdịghe ekeme ndidi mme obio oro ikodụhe ke eti itie.
11:4—Ndi usọn̄ akanam Solomon anana mbuọtidem? Etie nte idịghe ntre. Solomon ekedi ekpri akparawa ke ini enye ọkọtọn̄ọde ndikara, ndien okposụkedi enye akakarade ke isua 40, enye ikọsọn̄ke ikaha. Akan oro, enye iketreke ndituak ibuot nnọ Jehovah ofụri ofụri. Osụk etie nte enye okodomo ndikpono Jehovah ọkọrọ ye ndem.
Se Nnyịn Ikpepde:
2:26, 27, 35. Ikọ Jehovah esisu kpukpru ini. Ndisio Abiathar emi otode ubon Eli ke itie oku ama anam “uyo Jehovah oro Enye ọkọdọhọde aban̄a ufọk Eli . . . osu.” Ndisịn Zadok emi otode ubon Phinehas ke itie Abiathar ama osu Numbers 25:10-13.—Exodus 6:25; 1 Samuel 2:31; 3:12; 1 Chronicles 24:3.
2:37, 41-46. Edi ata enyene-ndịk n̄kpọ ndikere ke owo ekeme ndibiat ibet Abasi ye unana edibọ ufen. Mbon oro ẹkoide-koi ẹwọrọ ẹkpọn̄ ‘mfafaha usụn̄ oro adade esịm uwem’ ẹyebọ utịp idiọk ubiere mmọ.—Matthew 7:14.
3:9, 12-14. Jehovah esibọrọ akam ofụri esịt oro mme asan̄autom esie ẹbọn̄de ẹyom ọniọn̄, mbufiọk, ye ndausụn̄ ndida nnam utom esie.—James 1:5.
8:22-53. Solomon okowụt esịtekọm ofụri esịt didie ntem ọnọ Jehovah—kpa Abasi mfọnido, Andisu mme un̄wọn̄ọ Esie, ye Andikop akam! Nditie n̄kere mme ikọ akam oro Solomon ọkọbọn̄de ke ini ẹkeyakde temple ẹnọ ayanam nnyịn inen̄ede iwụt esịtekọm iban̄a mme edu Abasi oro ẹsiakde mi ye mbon eken.
11:9-14, 23, 26. Ke ini Solomon ọkọsọn̄de ibuot ke eyo usọn̄, Jehovah ama edemede mme asua ọnọ enye. Apostle Peter ọdọhọ ete: “Abasi ọbọbiọn̄ọ mbon ntan̄idem, edi enye ọnọ mbon nsụhọdeidem mfọnido oro owo mîdotke.”—1 Peter 5:5.
11:30-40. Edidem Solomon ama oyom usụn̄ ndiwot Jeroboam ke ntak ntịn̄nnịm ikọ oro Ahijah eketịn̄de aban̄a Jeroboam. Edidem akanam n̄kpọ ke isio isio usụn̄ didie ntem isua 40 ko ke edem ke ini enye mîkoyomke ndisio Adonijah ye mme aduak idiọk uduak eken usiene! (1 Ndidem 1:50-53) Edidem ndidianade n̄kpọn̄ Jehovah akanam edu esie okpụhọde.
ẸBAHAREDE OBIO UBỌN̄ ORO AKADIANADE KIET
Jeroboam asan̄a ye mbio-obio ẹdi ẹbịne Edidem Rehoboam ẹdidọhọ enye anam ọkpọnọ oro Solomon ete esie okodoride mmimọ, efere. Utu ke ndinam eben̄e mmọ, Rehoboam akam ọdọhọ ke imọ idinam ọkpọnọ mmọ etetịm odobi. Esien duop ẹsọn̄ ibuot ẹnyụn̄ ẹnam Jeroboam edidem mmọ. Mmọdo, ẹbaharede obio ubọn̄ oro. Rehoboam akara obio ubọn̄ edem usụk, emi esịnede esien Judah ye eke Benjamin, ndien Jeroboam akara esien duop emi ẹnamde obio ubọn̄ edem edere Israel.
Man ọbiọn̄ọ mme owo ndika Jerusalem n̄katuak ibuot, Jeroboam owụk nditọ enan̄ o-gold iba—kiet ke Dan enye eken ke Bethel. Ke Jeroboam ama akakpa, ndusụk ndidem oro ẹkekarade Israel ẹdi Nadab, Baasha, Elah, Zimri, Tibni, Omri, Ahab, ye Ahaziah. Abijam, Asa, Jehoshaphat, ye Jehoram ẹkekara ke Judah ke Rehoboam ama akakpa. Mme prọfet emi ẹkenamde utom ke ini oro ẹdi Ahijah, Shemaiah, ye owo Abasi emi owo mîsiakke enyịn̄, ọkọrọ ye Jehu, Elijah, ye Micaiah.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
18:21—Ntak emi owo mîkọbọrọke Elijah baba ikọ kiet ke ini enye ọkọdọhọde mmọ ẹtiene Jehovah m̀mê Baal? Ekeme ndidi mmọ ẹma ẹfiọk ke mmimọ ikatuakke ibuot inọ Jehovah ikpọn̄-ikpọn̄ nte ikpatuakde ndien ke ntre esịt ama obiom mmọ. Mîdịghe, ekeme ndidi esịt mmọ ama odoro ufiọn tutu mmọ ikekwe se idiọkde ndituak ibuot nnọ Baal ke adan̄aemi ẹdọhọde ke idi mme andituak ibuot nnọ Jehovah. Edi ke Jehovah ama okowụt odudu esie ke mmọ ẹkedọhọ: “Jehovah edi Abasi! Jehovah edi Abasi!”—1 Ndidem 18:39.
20:34—Ke Jehovah ama akanam Ahab akan mbon Syria, ntak emi Ahab mîkowotke Ben-hadad, edidem Syria? Utu ke ndiwot Ben-hadad, Ahab ama odiomi ediomi ye enye man ẹyak efak ke Damascus, ibuot obio Syria, ẹnọ Ahab, eyedi man asiak itie mbubehe m̀mê urua. Ko ke edem, ete Ben-hadad ama ada mme efak ke Samaria enyene man akpada anam mbubehe. Ntem, ẹkesana Ben-hadad ẹyak man Ahab ekpekeme ndinam mbubehe ke Damascus.
Se Nnyịn Ikpepde:
12:13, 14. Ke ini iyomde ndinam mme akpan ubiere, ikpenyene ndiyom ndausụn̄ nto mbon oro ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha, ẹnyenede ọniọn̄, ẹnyenede ifiọk N̄wed Abasi, ẹnyụn̄ ẹnen̄erede ẹkpono mme edumbet Abasi.
13:11-24. Ẹkpenyene ndimen item m̀mê ekikere oro etiede eyịghe eyịghe, idem ọkpọkọm andinịm ke akpanikọ oro enyenede esịt akpanikọ ọnọ, ndomo ye eti ndausụn̄ Ikọ Abasi.—1 John 4:1.
14:13. Jehovah esidụn̄ọrede oyom eti n̄kpọ ke idem nnyịn. Ọkpọkọm eti n̄kpọ oro ekpri didie, Jehovah ekeme ndinam enye ọkọri nte nnyịn isịnde ofụri ukeme ndinam n̄kpọ esie.
15:10-13. Ana nnyịn isịn mfiakedem uko uko inyụn̄ imenede utuakibuot akpanikọ ke enyọn̄.
17:10-16. Ebeakpa oro ke Zarephath ama ọfiọk ke Elijah edi prọfet onyụn̄ akama enye esen nte prọfet, Jehovah ama onyụn̄ ọdiọn̄ mme utom mbuọtidem esie. Jehovah esikụt mme utom mbuọtidem nnyịn n̄ko mfịn, enye esinyụn̄ ọdiọn̄ mbon oro ẹnọde utom Obio Ubọn̄ ibetedem ke nsio nsio usụn̄.—Matthew 6:33; 10:41, 42; Mme Hebrew 6:10.
19:1-8. Ke ini isobode ọkpọsọn̄ ubiọn̄ọ, nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem ke Jehovah eyebere ye nnyịn.—2 Corinth 4:7-9.
19:10, 14, 18. Akananam mme ata andituak ibuot idụhe ikpọn̄. Jehovah ye nditọete mmọ ke ofụri ererimbot do ye mmọ.
19:11-13. Jehovah idịghe odudu oro ẹkụtde ke n̄kpọ-obot.
20:11. Ke ini Ben-hadad akanamde inua ke imọn̄ isobo Samaria, edidem Israel ama ọbọrọ ete: ‘Yak owo eke ọbọbọde n̄kpọekọn̄ ke idem eben̄e idem ekọn̄ okûbụre mbụre nte owo eke osiode’ n̄kpọekọn̄ ke idem ke ama akakan ke ekọn̄. Ke ini inyenede obufa utom, ikpanaha nnyịn iwọk inua.—Mme N̄ke 27:1; James 4:13-16.
Enen̄ede Enyene Ufọn Ọnọ Nnyịn
Ke ini Moses eketịn̄de aban̄a nte ẹkenọde Ibet ke Obot Sinai, enye ọkọdọhọ nditọ Israel ete: “Sese mfịn emi mmada ufọn ye isụn̄i nnịm mbufo ke iso; ufọn, edieke mbufo ẹdikopde kpukpru mme ewụhọ Jehovah Abasi mbufo emi ami n̄wụkde mbufo mfịn emi: ye isụn̄i, edieke mbufo mîdikopke ewụhọ Jehovah Abasi mbufo, edi ẹwaha ẹkpọn̄ usụn̄ emi ami ntemede mbufo mfịn emi.”—Deuteronomy 11:26-28.
Akpa Ndidem eti nnyịn n̄wọrọnda akpanikọ emi didie ntem! Nte ima ikokụt, n̄wed emi ekpep nnyịn mme akpan n̄kpọ en̄wen. Ke akpanikọ, etop esie enyene uwem onyụn̄ enyene odudu.—Mme Hebrew 4:12.
[Ndise ke page 29]
Temple ye mme ufọk eken oro Solomon ọkọbọpde
[Ndise ke page 30, 31]
Ke Jehovah ama okowụt odudu esie, mme owo ẹma ẹfiori ẹte: “Jehovah edi Abasi!”