“Pim” Ọsọn̄ọ ke Bible Edi Akpanikọ

IKỌ oro “pim” odu itie kiet kpọt ke akpasarade uwetn̄kpọ Bible. Ke eyo Edidem Saul, nditọ Israel ẹkesida n̄kpọ ufụn̄isọn̄ mmọ ẹsọk mme odomutịm Philistine ẹban ẹnọ mmimọ. Bible ọdọhọ ke “[“ẹkesikpe mmọ pim kiet ndiban,” NW] n̄kpọ ufụn̄-isọn̄, ye fork iso ita, ye ekụri etịpde iso, ndinyụn̄ ndiọn̄ eto ukịm-ufene.”—1 Samuel 13:21.

Nso ikedi pim? Owo ikọfiọkke se pim ekedide tutu ke 1907 E.N., kpa ata akpa ini oro mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹkedọkde pim ẹsio ke isọn̄ ke Gezer eset. Ama esisọn̄ mme andikabade Bible ke ini edem ndikabade ikọ oro “pim.” Ke uwụtn̄kpọ, King James Version akabade 1 Samuel 13:21 ntem: “Edi mmọ ẹma ẹnyene ukwọhọn̄kpọ ndida mban mme udọk, ye mme ikwa, ye mme udọk ẹnyene edet, ye mme ekụri, ye mme eto ukịm-enan̄.”

Mfịn, ntaifiọk ẹdikụt ke pim ekedi n̄kpọ oro odobide ke n̄kpọ nte gram 8, m̀mê n̄kpọ nte mbak shekel iba ke itie ita, ndien shekel ekedi akpan n̄kpọ udomon̄kpọ mme Hebrew. Nditọ Israel ẹkesikpe mme Philistine sidibe oro odobide nte pim kiet ndiban n̄kpọutom nnọ mmọ. Ke obio ubọn̄ Judah ye ibuot obio esie, Jerusalem, ẹma ẹkeduọn̄ọ ke 607 M.E.N., ẹma ẹtre ndida shekel ndomo n̄kpọ. Ntre, didie ke pim ọsọn̄ọ ke N̄wed Abasi Usem Hebrew edi akpanikọ?

Ndusụk ntaifiọk ẹdọhọ ke ẹkewet N̄wed Abasi Usem Hebrew, esịnede Akpa N̄wed Samuel, ke eyo mbon Greece ye Rome, ọtọn̄ọde ke utịt utịt ọyọhọ isua ikie iba esịm akpa isua ikie M.E.N. Ke ntre, ẹdọhọ ‘ke se ẹwetde ke enye idịghe akpanikọ, ntre ke owo ikemeke ndiberi edem ke mbụk esie aban̄ade Israel eset, sia edide mbụk emi mme Jew ye mme Christian eyomfịn ẹtịbide-tịbi ẹwet.’

Nte ededi, ke etịn̄de aban̄a pim oro ẹsiakde ke Akpa N̄wed Samuel 13:21, William G. Dever, prọfesọ oro ekpepde n̄kpọ aban̄a udọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ye ukpepn̄kpọ aban̄ade owo ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn ọdọhọ ete: “Ikpekemeke ndidi mme ewet n̄wed oro ẹkedude ke eyo mbon Greece ye Rome ‘ẹketịbi mbụk emi ẹwet,’ koro ẹma ẹtetre ndikama pim ata ediwak isua ikie ko ke edem, ndien owo ikakam itịghe-ti ke utọ n̄kpọ oro ama odu. Ke akpanikọ, owo ikọfiọkke se ‘ikọ Bible’ emi . . . ọwọrọde ibọhọke ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ọyọhọ isua ikie 20 E.N., kpa ata akpa ini oro ẹkedọkde n̄kpọ oro ẹkewetde pîm ke usem Hebrew ẹsio ke isọn̄.” Prọfesọ oro aka iso ete: ‘Edieke ẹketịbide-tịbi mbụk Bible emi ẹwet ke eyo mbon Greece ye Rome, n̄kpọ emi akasan̄a didie ndien edisịne ke Bible Usem Hebrew? Nte ededi, owo ekeme ndidọhọ ke pîm edi n̄kpọ kiet kpọt. Ih, nnyịn ifan̄ake, edi kûfre ke tep tep esiyọhọ aban̄.’

[Ndise ke page 29]

Pim kiet ekedi n̄kpọ nte mbak shekel iba ke itie ita