Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode N̄wed Exodus
Ikọ Jehovah Enyene Uwem
Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode N̄wed Exodus
EMI edi mbụk akpanikọ aban̄ade edifak mbon oro ẹkenamde ‘ẹnam utom ke ufịk.’ (Exodus 1:13) Enye n̄ko edi aduai-owo-idem mbụk aban̄ade emana idụt. Mme enyene-ndyọ utịben̄kpọ, nti ibet, ye edibọp ataya utuakibuot ẹdi ndusụk ke otu mme edemede-owo-udọn̄ mbụk esie. Emi ẹdi mme akpan n̄kpọ oro ẹdude ke n̄wed Exodus eke Bible.
Exodus, n̄wed emi prọfet Hebrew oro Moses ekewetde, obụk mme ifiọk n̄kpọntịbe nditọ Israel ke ikpehe ini oro ọniọn̄de ebe isua 145—ọtọn̄ọde ke n̄kpa Joseph ke 1657 M.E.N. tutu esịm ini oro ẹkebọpde ataya ẹma ke 1512 M.E.N. Edi uwetn̄kpọ emi idịghe sụk ikpîkpu mbụkeset. Enye edi ubak ikọ, m̀mê etop, oro Abasi ọnọde ubonowo. Ke ntre, enye “enyene uwem, onyụn̄ ananam n̄kpọ.” (Mme Hebrew 4:12) Mmọdo, Exodus enen̄ede enyene se ọwọrọde ọnọ nnyịn.
“ABASI OKOP MMỤM MMỌ”
Mme andito ubon Jacob oro ẹdụn̄de ke Egypt ẹtọt ke ibat ata usọp usọp tutu edidem ọnọ ewụhọ ete ẹnọ mmọ ufen nte ifịn. Pharaoh akam ọnọ ewụhọ ete ẹwot kpukpru nsek nditọiren Israel. Moses, emi edide nsekeyen ọfiọn̄ ita ọbọhọ utọ n̄kpa oro, ndien adiaha Pharaoh emen enye ada nte eyen esie. Okposụkedi ẹbọkde enye ke ufọk ubọn̄, ke ini esịmde isua 40, Moses ọwọn̄ọde ada ye ikọt esie onyụn̄ owot eyen Egypt. (Utom 7:23, 24) Ke ẹnyịkde enye ndifehe, enye adaha aka Midian. Enye ada n̄wan do ọdọ onyụn̄ odụn̄ do nte ekpemerọn̄. Ke ikọt oro ikan̄ atade ke utịbe utịbe usụn̄, Jehovah ọdọn̄ Moses ete afiak aka Egypt akada nditọ Israel ọwọrọ ke ufụn. Ẹmek Aaron eyeneka esie ndidi etịn̄ikọ ke ibuot esie.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
3:1—Nso orụk oku ke Jethro ekedi? Ke eyo mme ete-ekpụk, ibuotufọk ekesidi oku ọnọ ubon esie. Ana in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke Jethro ekedi ibuotufọk eke esien Midian. Sia mbon Midian ẹkedide mme andito ubon Abraham oro Keturah akamande, eyedi mmọ ẹma ẹnyene ifiọk ẹban̄a utuakibuot Jehovah.—Genesis 25:1, 2.
4:11—Ke nso usụn̄ ke Jehovah ‘anam imụm, inan, ye nnan’? Okposụkedi Jehovah ndusụk ini akanamde mme owo ẹkabade nnan ye imụm, idịghe enye edi ntak ke kpukpru idaha emi mme owo ẹbiomode mme utọ ndo oro. (Genesis 19:11; Luke 1:20-22, 62-64) Emi ẹdi utịp ndammana idiọkn̄kpọ. (Job 14:4; Rome 5:12) Nte ededi, sia Abasi ayakde idaha emi odu, enye ekeme nditịn̄ mban̄a idemesie nte enye emi ‘anamde’ imụm, inan, ye nnan.
4:16—Didie ke Moses ‘eketie nte Abasi’ ọnọ Aaron? Moses ekedi andida ke ibuot Abasi. Ntem, Moses ama akabade etie “nte Abasi” ọnọ Aaron, emi eketịn̄de ikọ ke ibuot Moses.
Mme Ukpepn̄kpọ Ẹdude ẹnọ Nnyịn:
1:7, 14. Jehovah ama an̄wam ikọt esie ke ini ẹkefịkde mmọ ke Egypt. Kpasụk ntre ke enye ọsọn̄ọ Mme Ntiense eke eyomfịn idem, idem ke mmọ ẹsobode ọkpọsọn̄ ukọbọ.
1:17-21. Jehovah esiti nnyịn “ke mfọn.”—Nehemiah 13:31.
3:7-10. Jehovah esikpan̄ utọn̄ ke eseme ikọt esie.
3:14. Jehovah isitreke ndinam mme uduak esie ẹsu. Ke ntre nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem nte ke enye ayanam idotenyịn nnyịn oro ọkọn̄ọde ke Bible osu.
4:10, 13. Moses ama enen̄ede anana mbuọtidem ke ukeme esie nditịn̄ ikọ tutu idem ke ini ẹkenọde enye nsọn̄ọ nte ke Abasi ayan̄wam enye, enye ama ekpe Abasi ubọk ete ọdọn̄ owo efen eketịn̄ ikọ ye Pharaoh. Kpa ye oro, Jehovah ama ada Moses onyụn̄ ọnọ enye ọniọn̄ ye odudu oro enye okoyomde man anam utom oro ẹkedọn̄de enye. Utu ke ndiwụk ntịn̄enyịn ke mme unana ukeme nnyịn, nnyịn ikpakam iberi edem ke Jehovah inyụn̄ ika iso ndinam utom edikwọrọ ikọ ye edikpep owo n̄kpọ oro enye ọnọde nnyịn.—Matthew 24:14; 28:19, 20.
MME ENYENE-NDYỌ UTỊBEN̄KPỌ ẸDA EDINYAN̄A ẸDI
Moses ye Aaron ẹsobo ye Pharaoh, ẹnyụn̄ ẹben̄e enye ẹte ayak nditọ Israel ẹka ẹkenam usọrọ ẹnọ Jehovah ke wilderness. Andikara Egypt oro ọsọn̄ esịt esịn. Jehovah ada Moses ndinọ nsio nsio n̄kpọsọn̄ ufen. N̄kukụre ke ẹma ẹkenọ ọyọhọ ufen duop ke Pharaoh ayak nditọ Israel ẹnyọn̄ọ. Nte ededi, ke mîbịghike enye ye udịmekọn̄ esie ẹbụmede ẹbịne mmọ. Edi Jehovah eberede akwa usụn̄ ubọhọ ke Ididuot Inyan̄ onyụn̄ anyan̄a ikọt esie. Mbon Egypt oro ẹbịnede mmọ ẹkpan̄a nte mmọn̄ oro afiakde ọtọ ofụk mmọ.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
6:3—Ke nso usụn̄ ke mîkanamke Abraham, Isaac, ye Jacob ẹfiọk enyịn̄ Abasi? Mme ete-ekpụk emi ẹma ẹsikot enyịn̄ Abasi ẹnyụn̄ ẹbọ mme un̄wọn̄ọ Jehovah. Kpa ye oro, mmọ ikọfiọkke m̀mê ndikụt ke Jehovah ekedi andinam mme un̄wọn̄ọ oro ẹsu.—Genesis 12:1, 2; 15:7, 13-16; 26:24; 28:10-15.
7:1—Didie ke ẹkenịm Moses ke ‘Abasi ẹnọ Pharaoh’? Abasi ama ọnọ Moses ukeme ye odudu ndikan Pharaoh. Ntem, ufọn ikodụhe enye ndikop ndịk mban̄a edidem oro.
7:22—M̀mọ̀n̄ ke mme oku Egypt ẹkeda mmọn̄ oro owo mîkanamke akabade iyịp? Ekeme ndidi mmọ ẹkeda ndusụk mmọn̄ oro ẹto Akpa Nile mbemiso ufen emi. Nte an̄wan̄ade, ẹkpekekeme ndinyene eti mmọn̄ n̄ko nto ẹdidọk mme obube mmọn̄ ke mbịtmbịt isọn̄ oro okodude akanade Akpa Nile.—Exodus 7:24.
8:26, 27—Ntak emi Moses ọkọdọhọde ke uwa Israel edidi n̄kpọ ‘mbubiam ọnọ Egypt’? Ẹma ẹsituak ibuot ẹnọ ediwak nsio nsio unam ke Egypt. Ntem nditịn̄ mban̄a uwa ama esịn odudu ye mbukpek ke Moses ndikọsọn̄ọ nyịre nte ẹyak Israel ẹnyọn̄ọ ẹkewa uwa ẹnọ Jehovah.
12:29—Mmanie ke ẹkebat nte mme akpan? Irenowo kpọt ke ẹkebat nte mme akpan. (Numbers 3:40-51) Owo ikowotke Pharaoh ke idemesie emi ekedide akpan. Enye ama enyene ubon. Ke ọyọhọ ufen duop oro, idịghe ibuotufọk akakpa ke ubon, edi akpan akakpa.
12:40—Nditọ Israel ẹkedu ẹbịghi adan̄a didie ke isọn̄ Egypt? Isua 430 oro ẹsiakde mi esịne ini oro nditọ Israel ẹkedude ‘ke isọn̄ Egypt ye ke isọn̄ Canaan.’ (Ikọ idakisọn̄ NW, Reference Bible) Abraham oro ekedide isua 75 ekebe Akpa Euphrates ke 1943 M.E.N. ke usụn̄ isan̄ esie ndika Canaan. (Genesis 12:4) Tọn̄ọde ke ini oro tutu esịm ini emi Jacob oro ekedide isua 130 okodụkde Egypt ekedi isua 215. (Genesis 21:5; 25:26; 47:9) Emi ọwọrọ ke nditọ Israel ẹma ẹbiat isua 215 efen ke Egypt.
15:8—Nte mmọn̄ Ididuot Inyan̄ oro ‘akabaride’ ama ọsọn̄ nte ice? Ikọedinam Hebrew oro ẹkabarede nte “abari” ọwọrọ ndiboho m̀mê ndisọn̄. Ke Job 10:10, ẹda ikọ emi ẹtịn̄ ẹban̄a mmọn̄eba emi abaride. Ntem, mmọn̄ oro abaride inen̄ekede iwọrọ mmọn̄ oro ọsọn̄de nte ice. Edieke “ofụm ikọtabak” oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Exodus 14:21 ekpekebịtde ekem ndinam mmọn̄ oro ọsọn̄ nte ice, eyịghe idụhe nte ke ẹkpeketịn̄ ẹban̄a nte enye ekenen̄erede ebịt. Sia baba n̄kpọ kiet oro ẹkụtde ke enyịn mîkodụhe ndimụm mmọn̄ oro n̄kama, eketie nte enye ababari, oboboho, m̀mê ọsọsọn̄.
Mme Ukpepn̄kpọ Ẹdude ẹnọ Nnyịn:
7:14–12:30. Mme Ufen Duop oro iketịbeke sụk ke mbuari. Ẹma ẹbem iso ẹtịn̄ ẹban̄a mmọ ndien mmọ ẹketịbe nnennen nnennen nte ẹkebemde iso ẹtịn̄. Edida mmọ ndi owụt odudu oro Andibot enyenede in̄wan̄-in̄wan̄ didie ntem ndikara mmọn̄, un̄wana utịn, n̄ken̄, mme unam, ye mme owo! Mme ufen oro ẹwụt n̄ko nte ke Abasi ekeme ndisat mme asua esie nsobo ke adan̄aemi ekpemede mme andituak ibuot nnọ enye.
11:2; 12:36. Jehovah ọdiọn̄ ikọt esie. Nte an̄wan̄ade enye ama anam nditọ Israel idahaemi ẹbọ utịp utom oro mmọ ẹkenamde ke Egypt. Mmọ ẹkedụk idụt oro nte mbon oro ẹnyenede ifụre, ikedịghe nte mbuotekọn̄ oro ẹdade ẹka ufụn.
14:30. Nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem nte ke Jehovah ayanyan̄a mme andituak ibuot nnọ enye ke “akwa ukụt” emi edide.—Matthew 24:20-22; Ediyarade 7:9, 14.
JEHOVAH ETỊM ESOP UKARA ABASI
Ke ọyọhọ ọfiọn̄ ita nte ẹkenyan̄a mmọ ẹsion̄o ke Egypt, nditọ Israel ẹnam nna ke unaisọn̄ Obot Sinai. Mmọ ẹbọ Ibet Duop ye mme ibet eken do, ẹdụk ediomi ye Jehovah, ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi idụt ukara Abasi. Moses abiat usen 40 ke obot ndibọ item kaban̄a utuakibuot akpanikọ ye edibọp ataya Jehovah, kpa ekpri temple. Kan̄a ke emi, nditọ Israel ẹbot ẹnyụn̄ ẹtuak ibuot ẹnọ eyenenan̄ o-gold. Ke otode obot osụhọde, Moses okụt emi onyụn̄ ayat esịt etieti tutu enye anuak itiatn̄wed iba oro Abasi ọkọnọde enye. Ke ẹnọde mme anamidiọk oro ufen oro odotde, enye afiak ọdọk obot ọkọbọ mme itiatn̄wed efen. Moses osụhọde edi, ẹtọn̄ọ ndibọp ataya. Ke utịt akpa isua uwọrọ ufụn Israel, ẹkụre edibọp utịbe utịbe ataya emi ye kpukpru n̄kpọmbana esie. Ndien Jehovah ada ubọn̄ esie ọyọhọ ataya oro.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
20:5—Didie ke Jehovah ada “ukwan̄n̄kpọ mme ete” odori mme emana ini iso ke idem? Ke esịmde isua ubiom mbiomo, ẹsibiere ikpe ẹnọ owo kiet kiet ẹtiene edu ye ido uwem esie. Edi ke ini idụt Israel ọkọwọn̄ọrede ebịne ukpono ndem, emana oro eketienede ama ọbọ idiọk utịp ke ntak emi. Idiọk utịp oro ama akam otụk mme anam-akpanikọ nditọ Israel koro nsọn̄ibuot ido ukpono eke idụt oro ama anam ọsọn̄ mmọ ndimụm nsọn̄ọnda n̄kama.
23:19; 34:26—Nso ke ewụhọ oro nte ẹkûtem eyen ebot ke mmọn̄eba eka esie ọkọwọrọ? Ẹdọhọ ke editem eyen ebot (m̀mê eyen unam efen) ke mmọn̄eba eka esie ekedi ido edinam ukpono ndem oro ẹkekerede nte ẹkesidade ẹsịn edịm. Akan oro, sia ẹkenọde eka mmọn̄eba man ada ọbọk eyen esie, ndida enye ntem eyen esie ọkpọwọrọ ibak. Ibet emi ama an̄wam ndiwụt ikọt Abasi nte ke akpana mmọ ẹnyene esịtmbọm.
23:20-23—Anie ekedi angel oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi, ndien didie ke enyịn̄ Jehovah ‘okodu enye ke idem’? Eyedi angel emi ekedi Jesus mbemiso ekedide owo. Ẹkeda enye ndikpeme nditọ Israel nda n̄ka Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. (1 Corinth 10:1-4) Enyịn̄ Jehovah ‘odu ke idem’ Jesus koro enye edide akpan owo emi ọsọn̄ọde omụm onyụn̄ anamde enyịn̄ Ete esie asana.
32:1-8, 25-35—Ntak emi owo mîkọnọhọ Aaron ufen ke ndikobot eyenenan̄ o-gold oro? Aaron ikenyịmeke ukpono ndem oro. Ke ukperedem, enye nte an̄wan̄ade ama adiana ye mme Levite ke ndida ke n̄kan̄ Abasi nnyụn̄ mbiọn̄ọ mbon oro ẹkebiọn̄ọde Moses. Ke ẹma ẹkewot mbon oro ẹkeduede isop, Moses ama afiak eti mme owo oro nte ke mmọ ẹma ẹnam akwa idiọkn̄kpọ, owụtde ke mbon eken, adianade ye Aaron n̄ko, ẹma ẹbọ mbọm Jehovah.
33:11, 20—Didie ke Abasi okosion̄o nneme ye Moses “iso ye iso”? Ikọ emi owụt ntotụn̄ọ nneme owo iba. Moses eketịn̄ ikọ ye andida ke ibuot Abasi onyụn̄ ọbọ item oto Jehovah ebe ke enye. Edi Moses ikekwe Jehovah, sia ‘owo ndomokiet mîkwe Abasi iso idu uwem.’ Ke nditịm ntịn̄, Jehovah ke idemesie iketịn̄ke ikọ ye Moses. Galatia 3:19 ọdọhọ ke “ẹkeda mme angel ẹnọ ibet, ke ubọk owo emi esịnede ke ufọt.”
Mme Ukpepn̄kpọ Ẹdude ẹnọ Nnyịn:
15:25; 16:12. Jehovah esise aban̄a ikọt esie.
18:21. Ana irenowo oro ẹmekde ndikama ifetutom ke esop Christian ẹdi n̄ko mbon oro ẹnyenede ikike, ẹbakde Abasi, se ẹkemede ndiberi edem, ye mbon ntatubọk.
20:1–23:33. Jehovah edi akakan Ọnọ-Ibet. Ke ini ẹkesụkde ibuot ẹnọ enye, mme ibet esie ẹma ẹn̄wam nditọ Israel ndituak ibuot nnọ enye ke eti usụn̄ nnyụn̄ nnyene idatesịt. Jehovah enyene esop ukara Abasi mfịn. Nditiene ndausụn̄ esie anam nnyịn inyene inemesịt ye ifụre.
Se Enen̄erede Ọwọrọ ọnọ Nnyịn
Nso ke n̄wed Exodus ayarade aban̄a Jehovah? Enye owụt Jehovah nte ima ima Andinọ, anana-mbiet Andinyan̄a, ye Andisu mme uduak esie. Enye edi Abasi esop ukara esie.
Nte afo anamde edikot Bible eke urua ke urua ke nditịm idem nnọ Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi, eyịghe idụhe nte ke se afo ekpepde oto n̄wed Exodus eyenen̄ede otụk fi. Ke ini odụn̄ọrede se ẹtịn̄de ke ikpehe oro ọdọhọde “Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde,” se idude ke ndusụk ubak udịmikọ N̄wed Abasi ẹyenen̄ede ẹn̄wan̄a fi. Se ẹtịn̄de ke ikpehe oro ọdọhọde “Mme Ukpepn̄kpọ Ẹdude ẹnọ Nnyịn” ẹyewụt fi nte afo ekemede ndibọ ufọn nto edikot Bible eke urua oro.
[Ndise ke page 24, 25]
Jehovah ọkọdọn̄ sụn̄sụn̄ owo oro Moses ada nditọ Israel ọwọrọ ke ufụn
[Ndise ke page 25]
Ufen Duop oro okowụt odudu oro Andibot enyenede ndikara mmọn̄, un̄wana utịn, n̄ken̄, mme unam, ye mme owo
[Ndise ke page 26, 27]
Jehovah akada Moses etịm nditọ Israel esịn ke idụt ukara Abasi