“Edinyan̄a Edi N̄kpọ Jehovah”

MME owo ẹsidori enyịn ukara ndinọ mmọ ukpeme ye ifụre ke ini afanikọn̄ etịbede ke idụt ye ndutịme ofụri ererimbot. Ke n̄kan̄ mmọ, ukara ẹsisịn idem ke ndutịm ẹnamde man ẹnyene ibetedem mme owo. Adan̄a nte mme utọ ndutịm emi ẹsịnde udọn̄ ẹnọ edu ufreidụt, ntre ke ẹdọdiọn̄ ẹsịn ifịk ndinam mme edinam ufreidụt.

Ke ini mbabuat idaha etịbede ke idụt, ọkpọsọn̄ uma-idụt esidian mme owo ọtọkiet onyụn̄ ọnọ mmọ odudu ndien emi ekeme ndisịn udọn̄ nnọ mmọ ndinyene edu edidianakiet ye edikere mban̄a mfọnọn̄kpọ idụt. Nte ededi, ibuotikọ kiet ke The New York Times Magazine ọdọhọ ke “uma-idụt esikpụhọde ke mbuari ukem nte ntụk efen ekededi, koro ke ndondo oro ufreidụt ọtọn̄ọde, emi ekeme ndisụn̄ọ ke ndiọi utịp.” Ufreidụt ekeme ndikabade ndi mme edinam oro ẹbiatde ifụre mbio obio ye ifụre ido ukpono ndusụk nditọisọn̄. Mme Christian akpanikọ ẹnen̄ede ẹdu ke mfịghe edikan̄ mme edinịm ke akpanikọ mmọ. Didie ke mmọ ẹsinam n̄kpọ ke ini utọ idaha oro otụkde ererimbot oro akande mmọ okụk? Mme edumbet ewe ke N̄wed Abasi ẹsin̄wam mmọ ndinam n̄kpọ ye ikike ndinyụn̄ mmụm nsọn̄ọnda mmọ ye Abasi n̄kama?

“Kûnụhọ Unọ Mmọ”

Ke ndusụk idaha, ndikọm ọfọn̄ etakubom idụt esidi ọsọ usụn̄ ndiwụt nte owo amade idụt esie. Edi mme ọfọn̄ etakubom ẹsiwak ndinyene mme mbiet n̄kpọ oro ẹdude ke heaven, utọ nte ntantaọfiọn̄, ọkọrọ ye mme mbiet n̄kpọ oro ẹdude ke isọn̄. Abasi ama etịn̄ ekikere esie kaban̄a edinụhọ nnọ mme utọ n̄kpọ oro ke ini enye okowụkde ikọt esie ete: “Kûnam edisọi n̄kpọ unọ idem fo, kûnyụn̄ unam mbiet baba n̄kpọ kiet eke odude ke heaven ke enyọn̄, ye eke odude ke isọn̄ ke idak, ye eke odude ke mmọn̄ ke idak isọn̄; kûnụhọ unọ mmọ, kûnyụn̄ unam n̄kpọ mmọ: koro ami Jehovah Abasi fo ndi Abasi ufụp [“Abasi oro oyomde san̄asan̄a utuakibuot,” NW].”—Exodus 20:4, 5.

Nte ndikọm m̀mê nditọn̄ọ edọn̄ ke iso ọfọn̄ etakubom oro edide idiọn̄ọ Ukara enen̄ede atuaha ye edinọ Jehovah Abasi san̄asan̄a utuakibuot? Nditọ Israel eset ẹma ẹnyene mme “idiọn̄ọ,” m̀mê mme ọfọn̄ etakubom, emi mme esien mmọ oro ẹkebaharede ẹdọn̄ ke otu ita ẹkesisopde idem ẹkan ẹkụk ke adan̄aemi ẹkedude ke wilderness. (Numbers 2:1, 2) Ke etịn̄de aban̄a mme ikọ Hebrew oro ẹdade ẹnọ mme utọ ọfọn̄ etakubom emi, Cyclopedia eke McClintock ye Strong ọdọhọ ete: “Nte ededi, mme ikọ emi ndomokiet inọhọ ekikere oro ‘ọfọn̄ etakubom’ mfịn esinọde nnyịn.” N̄ko-n̄ko, owo ikesidaha mme ọfọn̄ etakubom nditọ Israel ke edisana, m̀mê ndikabuan mmọ ye mme edinam ekededi. Mmọ n̄kukụre ẹkedi idiọn̄ọ oro ẹkesinamde nditọ Israel ẹfiọk ebiet emi mmọ ẹkpesopde idem.

Mme mbiet cherub oro ẹkenịmde ke ataya ye ke temple Solomon ẹkenen̄ede ẹda ẹban̄a mme cherub eke heaven. (Exodus 25:18; 26:1, 31, 33; 1 Ndidem 6:23, 28, 29; Mme Hebrew 9:23, 24) Akpanikọ oro nte ke mme owo ke ofụri ofụri akanam ikekwe mme cherub emi ye nte ke owo inyeneke ndituak ibuot nnọ mme angel anam inen̄ede ikụt ke owo ikesituakke ibuot inọ mme mbiet emi.—Colossae 2:18; Ediyarade 19:10; 22:8, 9.

 Kere n̄ko ban̄a urụkikọt okpoho oro Moses akanamde ke ini isan̄ nditọ Israel ke wilderness. Mbiet oro ekedi idiọn̄ọ ndien ama enyene se ọwọrọde ke ntịn̄nnịm ikọ. (Numbers 21:4-9; John 3:14, 15) Owo ikokponoke m̀mê ndikama enye ke utuakibuot. Nte ededi, ediwak isua ikie ke eyo Moses ama ekebe, nditọ Israel ẹma ẹtọn̄ọ ndituak ibuot nnọ mbiet emi nte mîdotke, idem ẹfọpde incense ẹnọ enye. Ntem, Hezekiah, edidem Judah ama anam ẹnuak urụkikọt okpoho emi mbai mbai.—2 Ndidem 18:1-4.

Ndi ọfọn̄ etakubom edi sụk idiọn̄ọ oro enyenede ndusụk ufọn? Nso ke enye ada aban̄a? Ewetn̄wed oro J. Paul Williams ọkọdọhọ ete: “Ọfọn̄ etakubom edi akpan idiọn̄ọ edinam akpanikọ nnọ idụt ye akpan idiọn̄ọ utuakibuot.” The Encyclopedia Americana ọdọhọ ete: “Ọfọn̄ etakubom, ukem nte cross, edi edisana.” Ọfọn̄ etakubom edi idiọn̄ọ Ukara. Ke ntre, ndinụhọ nnọ m̀mê ndikọm enye edi edinam ido ukpono oro ẹtuakde ibuot ẹnọ Ukara. Utọ edinam oro owụt ke edinyan̄a oto Ukara inyụn̄ idụhe ke n̄kemuyo ye Bible ke ẹkerede ẹban̄a se enye etịn̄de aban̄a ukpono ndem.

N̄wed Abasi etịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ ete: “Edinyan̄a edi n̄kpọ Jehovah.” (Psalm 3:8) Owo ikpenyeneke ndikere ke edinyan̄a oto mme n̄ka ubọkowo m̀mê mme idiọn̄ọ mmọ. Apostle Paul ama ọnọ ekemmọ mme Christian item ete: “Ndima mme ufan mi, ẹfehe ẹkpọn̄ ido ndem.” (1 Corinth 10:14) Akpa mme Christian ikabuanake ke mme edinam utuakibuot nnọ Ukara. Ke n̄wed oro Those About to Die, Daniel P. Mannix ọdọhọ ete: “Mme Christian ẹma ẹsịn . . . ndiwa uwa nnọ abasi ukpeme edidem [Rome]—emi etiede nte edisịn ndikọm ọfọn̄ etakubom mfịn.” Ntre ke edi ye mme Christian akpanikọ mfịn. Man ẹnọ Jehovah san̄asan̄a utuakibuot, mmọ ẹsisịn ndikọm ọfọn̄ etakubom idụt ekededi. Ke ndinam ntre, mmọ ẹnịm Abasi akpa ke adan̄aemi ẹkade iso ndiwụt ukpono nnọ ukara ye mme andikara. Ke akpanikọ, mmọ ẹfiọk ke obiomo mmimọ ndisụk idem nnọ “mme enyene-odudu emi ẹkarade.” (Rome 13:1-7) Nte ededi, nso idi ekikere N̄wed Abasi kaban̄a edikwọ ikwọ ufreidụt?

Nso Idi Ikwọ Ufreidụt?

The Encyclopedia Americana ọdọhọ ete: “Ikwọ ufreidụt edi ikwọ ẹdade ẹtoro idụt esinyụn̄ awak ndisịne eben̄e ẹben̄ede ndausụn̄ ye ukpeme Abasi ẹnọ mbio obio m̀mê mme andikara. Ke nditịm ntịn̄, ikwọ ufreidụt edi ikwọ ẹkwọde m̀mê akam ẹbọn̄de ẹyom ufọn idụt. Ẹsikwọ ikwọ emi kpukpru ini ẹben̄e uforo n̄kpọ obụkidem ye anyan isua ẹnọ idụt. Nte mme Christian akpanikọ ẹkpenyene nditiene n̄kwọ mme utọ ikwọ akam oro?

Prọfet Jeremiah okodu uwem ke otu mme owo oro ẹkedọhọde ke inam n̄kpọ Abasi. Edi, Jehovah ama owụk enye ete: “Kûnam ndien n̄kpe-ubọk unọ mbio emi, kûnyụn̄ umenede eseme ye akam uban̄a mmọ, kûnyụn̄ ukpe mi ubọk: koro ami mmendikopke uyo fo.” (Jeremiah 7:16; 11:14; 14:11) Ntak ẹkenọde Jeremiah ewụhọ emi? Koro n̄kaowo mmọ ọkọyọhọ ye uyịpinọ, uwotowo, efịbe, uda un̄wọn̄ọ ke nsu, ye ukpono ndem.—Jeremiah 7:9.

Jesus ama enịm uwụtn̄kpọ ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Mmeben̄e Fi mban̄a mmọ, mben̄eke mban̄a ererimbot, edi mben̄e mban̄a mmọ oro ọkọnọde Mi.” (John 17:9) N̄wed Abasi ọdọhọ ke “ofụri ererimbot onyụn̄ esịne ke ubọk andidiọk” ndien ke enye “ke ebebe efep.” (1 John 2:17; 5:19) Didie ndien ke mme Christian akpanikọ ẹkpebọn̄ akam ẹben̄e uforo ye anyan isua ẹnọ utọ editịm n̄kpọ oro?

Nte ededi, idịghe kpukpru ikwọ ufreidụt ẹsịne mme ikọ eben̄e ẹnamde ẹnọ Abasi. Encyclopædia Britannica ọdọhọ ete: “Mme ikọ ikwọ ufreidụt ẹsikpụhọde ọtọn̄ọde ke akam ẹbọn̄de ẹban̄a edidem esịm mme ikọ ẹtịn̄de ẹban̄a mme akpan ekọn̄ oro idụt enyenede ndin̄wana m̀mê mme en̄wan ubọ ukara . . . ye mme ikọ ẹwụtde uma-idụt.” Edi, nte mbon oro ẹyomde ndinem Abasi esịt ẹkpenen̄ede ẹdat esịt ẹban̄a ekọn̄ ye mme edinam ukpụhọ ukara idụt ekededi? Isaiah ama ebem iso etịn̄ aban̄a ata mme andituak ibuot ete: “Mmọ ẹyeda ofụt mmọ ẹdom n̄kpọ ufụn̄ isọn̄, ẹda eduat mmọ ẹdom ikwa udiọn̄ vine.” (Isaiah 2:4) Apostle Paul ama ewet ete: “Ke akpanikọ nnyịn idodu uwem ke obụkidem, edi nnyịn in̄wanake ekọn̄  nte ido obụkidem edide (koro n̄kpọ-ekọn̄, eke idade in̄wana ekọn̄, idịghe n̄kpọ-ekọn̄ obụkidem).”—2 Corinth 10:3, 4.

Ikwọ ufreidụt esiwak ndimenede idụt ke enyọn̄ m̀mê ndiwụt ke idụt kiet ọfọn akan idụt eken. Idaha ekikere emi inyeneke nsọn̄ọ ke N̄wed Abasi. Ke utịn̄ikọ oro enye ọkọnọde ke Areopagus, apostle Paul ọkọdọhọ ete: “[Jehovah Abasi ama] anam kpukpru mme idụt ẹto ke ekpụk kiet ẹwọrọ ẹdidụn̄ ke ofụri iso isọn̄.” (Utom 17:26) Apostle Peter ama ọdọhọ ete: “Abasi iten̄eke owo enyịn: edi ke kpukpru idụt Enye adadara owo ekededi eke abakde Enye onyụn̄ anamde nti ido.”—Utom 10:34, 35.

Ke ntak oro mmọ ẹfiọkde Bible, ediwak owo ẹnam ọkpọkpọ ubiere nditre nditiene mbuana ke edikọm ọfọn̄ etakubom ye ke edikwọ ikwọ ufreidụt. Edi didie ke mmọ ẹkpenam n̄kpọ ke ini ẹsobode mme idaha oro ẹyomde mmọ ẹkọm ọfọn̄ etakubom ẹnyụn̄ ẹkwọ ikwọ ufreidụt?

Sịn Ndinam Emi ye Ukpono

Ke ukeme ndisọn̄ọ edidianakiet obio ukara esie, Edidem Nebuchadnezzar eke Babylon eset ama owụk akwa mbiet o-gold ke unaisọn̄ Dura. Ekem enye ama odiomi usọrọ, emi enye okokotde mme satrap, mme andikara mme esien, mme etubom, mme ebiereikpe, ye ikpọ owo ukara esie eken. Kpukpru owo ẹkenyene ndinụhọ nnyụn̄ ntuak ibuot nnọ mbiet oro ke ẹkopde uyo n̄kpọmbre ikwọ. N̄kparawa Hebrew ita—Shadrach, Meshach, ye Abednego—ẹma ẹsịne ke otu mbon oro akanade ẹdu do. Didie ke mmọ ẹkewụt ke mmimọ iketieneke ibuana ke edinam ido ukpono emi? Ke ini ẹketọn̄ọde n̄kpọmbre ikwọ, mbon oro ẹkesopde idem do ẹnyụn̄ ẹnụhọde ke iso mbiet oro, nditọ Hebrew ita oro ẹkesụk ẹdada.—Daniel 3:1-12.

Mfịn, ẹsiwak ndidian ubọk ke n̄kan̄, ke ọkpọiso m̀mê ke esịt ke ini ẹkọmde ọfọn̄ etakubom. Ke ndusụk idaha, esinyene san̄asan̄a usụn̄ oro ẹyomde owo ada. Ke ndusụk idụt, ẹsiyom nditọ ufọkn̄wed ẹtọn̄ọ edọn̄ ẹtịm ọfọn̄ etakubom inua. Ke ndida sụn̄ ke adan̄aemi mbon eken ẹkọmde ọfọn̄ etakubom, mme Christian akpanikọ ẹwụt ke mmimọ idi mme andida nse oro ẹwụtde ukpono.

Nso edieke ẹnamde edinam edikọm ọfọn̄  etakubom ke utọ usụn̄ oro ndikam ndada owụtde ke nnyịn imetiene ibuana? Ke uwụtn̄kpọ, yak idọhọ ke ẹmek eyen ufọkn̄wed kiet ẹte ọkọm ọfọn̄ etakubom oro owụhọde ke an̄wa ke ibuot ofụri ufọkn̄wed ke adan̄aemi ẹyomde nditọ ufọkn̄wed eken oro ẹdude ke esịt ubet ukpepn̄kpọ ẹda nnennen. Owo ndikam ndada ke idaha enye emi ediwụt ke enye enyịme eyen ufọkn̄wed oro adade ke an̄wa ọkọm ọfọn̄ etakubom ke ibuot kpukpru owo. Do, ndidada ediwụt ke owo oro etiene abuana ke edinam emi. Ke edide ntre, mbon oro ẹyomde ndidi sụk mme andida nse oro ẹwụtde ukpono ẹyesụk ẹtetie. Nso edieke edide otu nditọ ufọkn̄wed oro ẹkesụk ẹdada mbemiso utọ edinam oro ọtọn̄ọde? Ke utọ idaha enye emi, nnyịn ndisụk ndada idiwụtke ke nnyịn imetiene ibuana.

Nso edieke owo mîdọhọke owo ọkọm ọfọn̄ etakubom edi omomụm enye akama ọnọ mbon en̄wen ẹkọm, edide ke ini isan̄ m̀mê ke ubet ukpepn̄kpọ m̀mê ke ebiet en̄wen ekededi. Utu ke ‘ndifehe n̄kpọn̄ ido ndem,’ nte N̄wed Abasi owụkde, emi ediwọrọ edinen̄ede nsịn idem ke edinam oro ọyọhọ ọyọhọ. Ukem oro ke edi ye editiene nnam isan̄ ufreidụt. Mme Christian akpanikọ idinamke emi koro emi ọkpọwọrọ edinọ se ẹdade isan̄ oro ẹtuak ibuot ẹnọ, ibetedem.

Ke ini ẹbrede ikwọ ufreidụt, ediwak ini ofụri se ẹsiyomde owo anam man owụt ke imọ imenyịme mme ikọ ikwọ oro esidi ndidaha nda. Ke mme utọ idaha oro, mme Christian ẹdisụk ẹtetie. Nte ededi, edieke edide mmọ ẹkesụk ẹdada mbemiso ẹbrede ikwọ ufreidụt, ufọn ididụhe mmọ ndisụhọde ntie. Iditiehe nte n̄kpọ eke mmọ ẹkemekde-mek ndidada kaban̄a ikwọ oro. Ke n̄kan̄ eken, edieke ẹyomde otu owo ẹdaha ẹda ẹkwọ ikwọ oro, do ndidaha nda ke ntak ukpono ye unana edikwọ ikwọ oro idiwọrọke ke imenyịme mme ikọ ikwọ oro.

“Ẹnyene Eti Ubieresịt”

Ke ama eketịn̄ nte edituak ibuot nnọ se ubọk owo anamde mînyeneke ufọn, andiwet psalm ọkọdọhọ: “Mmọ eke ẹnamde mmọ ẹyebiet  mmọ, kpa kpukpru owo eke ẹbuọtde idem ke esịt.” (Psalm 115:4-8) Do, nte an̄wan̄ade, mme andituak ibuot nnọ Jehovah idinyịmeke utom ekededi oro enen̄erede abuana edibot mme n̄kpọ utuakibuot, esịnede ọfọn̄ etakubom. (1 John 5:21) Mme idaha ẹkeme n̄ko ndidu ke itieutom oro mme Christian ke ukpono ẹdiwụtde ke mmimọ isituakke ibuot inọ ọfọn̄ etakubom m̀mê se enye adade ọnọ edi ke isituak ibuot inọ Jehovah kpọt.

Ke uwụtn̄kpọ, eteutom ekeme ndidọhọ anamutom ete okot m̀mê osụhọde ọfọn̄ etakubom oro ẹwụkde ke itieutom. Edide owo ayanam emi m̀mê idinamke ọkọn̄ọ ke nte enye esede mme idaha oro ẹbuanade. Edieke edikot m̀mê edisụhọde ọfọn̄ etakubom edide ubak akpan edinam, oro mme owo ẹdade nnennen m̀mê ẹkọmde ọfọn̄ etakubom oro, do edikot m̀mê edisụhọde ọfọn̄ etakubom emi ediwọrọ editiene mbuana ke edinam emi.

Ke n̄kan̄ eken, edieke edinam ndomokiet mîbuanake ke edikot m̀mê edisụhọde ọfọn̄ etakubom oro, do edinam emi edidi ukem nte edinam mme utọ utom nte edidiọn̄ ufọkutom man ẹda ẹnam utom, edikpọhọde ye edikọbi mme usụn̄ufọk, ye ediberede ye ediberi mme window. Ke mme utọ idaha oro, ọfọn̄ etakubom edi sụk idiọn̄ọ Ukara, ndien edikot m̀mê edisụhọde enye ke adianade ye mme utom ofụri usen eken edi ọkpọkpọ ubiere ọkọn̄ọde ke se ubieresịt oro Bible ọnọde ukpep etemede. (Galatia 6:5) Ubieresịt Christian ekeme ndinụk enye ndiben̄e eteutom esie ete anam anamutom en̄wen okot m̀mê osụhọde ọfọn̄ etakubom oro. Christian en̄wen ekeme ndikere ke ubieresịt imọ ayak imọ ikot m̀mê isụhọde ọfọn̄ etakubom oro adan̄a nte edinam ndomokiet mîbuanake. Se ededi ẹbierede, ata mme andituak ibuot ẹkpenyene ‘ndinyene eti ubieresịt’ ke iso Abasi.—1 Peter 3:16, NW.

N̄wed Abasi ibiọn̄ọke edinam utom m̀mê edidu ke mme ufọk ukara oro ẹsiwụkde ọfọn̄ etakubom, utọ nte ufọkutom unịme ikan̄, ọfis ukara n̄kann̄kụk, ye ufọkn̄wed. Ọfọn̄ etakubom ekeme n̄ko ndidu ke stamp, nọmba ubomisọn̄, m̀mê mme n̄kpọ en̄wen oro ukara osion̄ode. Ndida mme utọ n̄kpọ oro nnam n̄kpọ inamke mme owo ẹtiene ẹbuana ke mme edinam utuakibuot. Se idide akpan n̄kpọ mi, idịghe ọfọn̄ etakubom m̀mê mbiet esie, edi edi nte owo anamde n̄kpọ aban̄a enye.

Ẹsiwak ndiwụk ọfọn̄ etakubom ke mme window, usụn̄ufọk, ubomisọn̄, okpokoro ukotn̄wed, m̀mê ke mme n̄kpọ en̄wen. Ẹkeme n̄ko ndidep mme ọfọn̄ oro ẹmịn̄de mbiet ọfọn̄ etakubom ke idem. Ke ndusụk idụt, ndisịne mme utọ ọfọn̄ oro ikemke ye ibet. Idem ọkpọkọm edisịne ọfọn̄ emi idibiatke ibet, nso ke oro okpowụt aban̄a idaha oro owo adade ye ererimbot? Jesus ama etịn̄ aban̄a mme anditiene enye ete: “Mmọ idịghe eke ererimbot, kpa nte Ami mmendịghe eke ererimbot.” (John 17:16) Owo ikpenyeneke ndifụmi utịp oro utọ edinam oro ekemede ndinyene ke idem ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ. Ndi oro ekeme ndinọ ubieresịt ndusụk owo unan? Ndi oro ekeme ndinam ubiere mmọ ndisọn̄ọ nda ke mbuọtidem emem? Paul ama ọnọ mme Christian item ete: ‘Ẹdomo ẹfiọk se ifọnde ikan, kpan̄ mbufo ẹdi ediden̄i ẹkûnyụn̄ ẹnyene ndudue tutu esịm usen Christ.’—Philippi 1:10.

‘Ẹnyene Sụn̄-Sụn̄ Ido ye Kpukpru Owo’

Nte mme idaha ererimbot ẹkade iso ndidiọk ke “ndiọk eyo” emi, etie nte edu ufreidụt eyenen̄ede ọsọn̄ ubọk. (2 Timothy 3:1) Akpakam mbon oro ẹmade Abasi idehede ifre ke edinyan̄a edi n̄kpọ Jehovah. Enye odot ndibọ san̄asan̄a utuakibuot. Ke ini ẹkedọhọde mme apostle Jesus ẹnam n̄kpọ oro akatuahade ye uduak Jehovah, mmọ ẹma ẹdọhọ ẹte: “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi n̄kan uyo owo.”—Utom 5:29.

Apostle Paul ama ewet ete: “Owo Ọbọn̄ inyeneke ndidi owo utọk; enye enyene ndinyene sụn̄-sụn̄ ido ye kpukpru owo.” (2 Timothy 2:24) Ntem, mme Christian ẹsidomo nditie emem emem, ukpono ukpono, nnyụn̄ nnyene sụn̄sụn̄ ido nte mmọ ẹberide edem ke ubieresịt mmọ oro Bible ọnọde ukpep ke ndinam mme ọkpọkpọ ubiere ke se iban̄ade edikọm ọfọn̄ etakubom ye edikwọ ikwọ ufreidụt.

[Ndise ke page 23]

Ke ẹsọn̄ọde ẹda ukpono ukpono, nditọ Hebrew ita ẹma ẹmek ndinem Abasi esịt

[Ndise ke page 24]

Didie ke Christian akpanam n̄kpọ ke ini edinam ufreidụt?