1, 2. Nso ke ndise Jehovah ọwọrọ?

NNYỊN idu uwem ke “ndiọkeyo emi ọsọn̄de ndiyọ.” Edi n̄kpọ ọyọsọsọn̄ akan emi mbemiso Jehovah osobode idiọk ererimbot emi onyụn̄ anamde emem odu ke ofụri isọn̄. (2 Tim. 3:1) Ntre ọfọn ibụp idem nnyịn ite: ‘Anie ke nsise nyom an̄wam mi onyụn̄ ada mi usụn̄?’ Imekeme ndisọsọp ndọhọ, “Jehovah.” Ekpedi ntre, ọfọn etieti.

² Edi, nso ke ndise Jehovah ọwọrọ? Nso idin̄wam nnyịn ika iso ise Jehovah ke ini inyenede mfịna? Ediwak isua ko, owo kiet emi eketienede ewet psalm ama ọdọhọ ke ọfọn imenede enyịn ise Jehovah ke ini afanikọn̄. (Kot Psalm 123:​1-4.) Enye ekemen nnyịn ndise Jehovah odomo ye nte asan̄autom esisede eteufọk esie. Nso ke ikọ andiwet psalm oro ọkọwọrọ? Asan̄autom esise eteufọk esie iso sia enye ọdiọn̄ọ ke enye edinọ imọ udia onyụn̄ ekpeme imọ. Edi ana enye ese eteufọk esie iso n̄ko man ọfiọk se eteufọk esie oyomde enye anam, onyụn̄ anam ntre. Kpasụk ntre, ana itịn̄ enyịn ikpep Bible kpukpru usen man ifiọk se Jehovah oyomde nnyịn inam, inyụn̄ inam se enye oyomde. Emi edinam Jehovah an̄wam nnyịn ke ini afanikọn̄.​—Eph. 5:17.

3. Nso ikeme ndinam nnyịn ikûnen̄ede uwụk enyịn use Jehovah?

 ³ Kpa ye oro ifiọkde ke ọfọn iwụk enyịn ise Jehovah, n̄kpọ ekeme ndinam nnyịn iwọn̄ọde ikese itie en̄wen ndusụk ini. Se ikọwọrọde Martha emi ekedide ata ufan Jesus edi oro. Enye ama ayak ediwak n̄kpọ ẹtịmede enye. (Luke 10:​40-42) Edieke utọ n̄kpọ oro eketịbede ọnọ owo emi akamade Abasi ntre ke ini Jesus okodude do ye enye, akpana ifiọk ke utọ n̄kpọ oro ekeme ndiwọrọ nnyịn n̄ko. Nso ikeme ndinam nnyịn ikûnen̄ede uwụk enyịn use Jehovah? Ke ibuotikọ emi, iyeneme nte se mbon en̄wen ẹnamde ekemede ndinam nnyịn ikûwụk enyịn use Jehovah. Iyeneme n̄ko nte ikemede ndika iso nse Jehovah.

4. Ntak emi idem ekemede ndikpa nnyịn ndifiọk ke Moses ikodụkke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ?

⁴ Moses ama esiyak Jehovah ada enye usụn̄ onyụn̄ eteme enye se akpanamde. Bible ọdọhọ ke enye ama ọsọn̄ọ “ada nte n̄kpọ eke okụtde Enye emi enyịn owo mîkwe.” (Kot Mme Hebrew 11:​24-27.) Bible ọdọhọ n̄ko ke “baba prọfet kiet eke ebietde Moses ikadahake ida ke Israel, emi Jehovah ọfiọkde iso ye iso.” (Deut. 34:10) Kpa ye oro enye ekekperede Jehovah ntre, enye ikodụkke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. (Num. 20:12) Nso ikanam enye okûdụk?

5-7. Nso iketịbe esisịt ini ke nditọ Israel ẹma ẹkekpọn̄ Egypt, ndien nso ke Moses akanam?

⁵ Ikesịmke ọfiọn̄ iba tọn̄ọ nditọ Israel ẹkekpọn̄ Egypt ini akamba mfịna eketịbede. Mmọ ikakam isịmke Obot Sinai kan̄a. Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndiseme ke mmimọ ikwe mmọn̄ in̄wọn̄. Mmọ ẹma ẹsụk Moses uyo. N̄kpọ oro ama afịna Moses tutu enye eseme ọnọ Jehovah ete: “Ndinam nso ye mbon emi? Ayak esisịt mmọ ẹyetọn̄ọ mi ke itiat!” (Ex. 17:4) Jehovah ama eteme Moses se enye edinamde. Enye ọkọdọhọ Moses ada esan̄ esie akamia itiat ke Horeb ke mmọn̄ ọmọn̄ ọwọrọ. Bible ọdọhọ ete: “Moses anam ntre ke iso mbiowo Israel.” Mfịna oro ama etre sia nditọ Israel ẹma ẹn̄wọn̄ mmọn̄ enye ekem mmọ.​—Ex. 17:​5, 6. 

⁶ Exodus 17:7 ọdọhọ ke Moses okokot “ebiet oro Massah ye Meribah, ke ntak utọk emi nditọ Israel ẹketọhọde, ye ke ntak emi mmọ ẹkedomode Jehovah, ẹdọhọ ẹte: ‘Nte Jehovah odu ke ufọt nnyịn m̀mê idụhe?’” Enyịn̄ mbiba oro ama odot sia Massah ọwọrọ “Idomo,” Meribah ọwọrọ “Utọk.”

⁷ Jehovah akada didie se nditọ Israel ẹkenamde oro ke Meribah? Enye akada ke mmọ ikabatke imọ ke n̄kpọ, ke mmọ ẹkesọn̄ ibuot ye imọ, idịghe ye Moses. (Kot Psalm 95:​8, 9.) Se mmọ ẹkenamde oro ama ọdiọk etieti. Nte Moses akanamde n̄kpọ isan̄ enye oro ama ọfọn sia enye ama obụp Jehovah se imọ ikpanamde onyụn̄ anam nnennen se Jehovah ọkọdọhọde.

8. Nso iketịbe ke nditọ Israel ẹma ẹkekpere ndisịm Isọn̄ Un̄wọn̄ọ?

⁸ Ke n̄kpọ nte isua 40 ama ekebe, ukem n̄kpọ oro ama afiak etịbe ini nditọ Israel ẹkekperede ndisịm Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Mmọ ẹma ẹkesịm ebiet emi ẹkotde Meribah. Meribah en̄wen edi emi. Meribah enye emi ekekpere Kadesh emi okodude ekpere Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. * Nditọ Israel  ẹma ẹfiak ẹseme ẹte mmimọ ikwe mmọn̄ in̄wọn̄. Nso ke Moses akanam isan̄ enye emi? (Num. 20:​1-5) Enye ama anam ata akamba ndudue.

9. Nso ke Jehovah ọkọdọhọ Moses anam, edi nso ke enye akanam? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁹ Nso ke Moses akanam ini nditọ Israel ẹkefiakde ẹsọn̄ ibuot? Enye ama afiak ese Jehovah ete eteme imọ se ikpanamde. Edi isan̄ emi Jehovah ikọdọhọke enye amia itiat. Jehovah ọkọdọhọ enye emen esan̄ esie, okot nditọ Israel obon ke iso itiat oro, onyụn̄ etịn̄ ikọ ọnọ itiat oro. (Num. 20:​6-8) Edi utu ke nditịn̄ ikọ nnọ itiat oro, Moses ama ofiori ke iyatesịt ete: “Ẹkpan̄ utọn̄, mbufo mbon nsọn̄ibuot! Nte nnyịn idisio mmọn̄ ke akamba itiat emi inọ mbufo?” Enye ama amia itiat oro ofụri ikaba.​—Num. 20:​10, 11.

10. Jehovah akanam n̄kpọ didie ini Moses ọkọsọn̄de ibuot?

¹⁰ Jehovah ama ayat esịt etieti ye Moses. (Deut. 1:37; 3:26) Nso ikanam Jehovah ayat esịt ntre? Etie nte ntak kiet ekedi ke Moses ikamaha ndinam se Jehovah ọkọdọhọde enye anam isan̄ enye oro.

11. Ntak emi Moses ndikamia itiat oro mîkayakke mme owo ẹnen̄ede ẹfiọk utịben̄kpọ emi Jehovah akanamde?

¹¹ Etie nte enyene ntak en̄wen oro akanamde Jehovah ayat esịt. Itiat oro okodude ke Meribah emi ekekperede Rephidim ama asat ata etieti. Idụhe owo emi ekpekerede ke mmọn̄ ekeme ndiwọrọ ke utọ itiat oro ekpedi ẹmia se ẹmamia. Edi idịghe utọ itiat oro okodu ke Meribah ọyọhọ iba emi. Itiat oro okodude ke Meribah enye emi ikenen̄ekede isat, ama onyụn̄ enyene ata n̄kpri n̄kpri ndudu. Mmọn̄ esisan̄a ke mme ndudu utọ itiat oro ọkọdiọhọ ke idakisọn̄ itiat oro. Edieke ẹyomde mmọn̄, ẹkeme nditịbi odudu ke itiat oro ndien mmọn̄ oyoto do ọwọrọ. Ntre, ini Moses akamiade itiat oro ikaba yak mmọn̄ ọwọrọ, okûdi nditọ Israel ẹkeda ke mmọn̄ emi ọkọdiọhọde ke itiat oro okotop ọwọrọ, ke idịghe Abasi anam utịben̄kpọ? * Nnyịn inen̄ekede ifiọk.

12. Nso en̄wen ikeme ndidi ntak emi Jehovah akayatde esịt ye Moses ye Aaron?

¹² Enyene n̄kpọ en̄wen emi ikerede ke enye akanam Jehovah ayat esịt ye Moses ye Aaron. Moses ọkọdọhọ nditọ Israel ete: “Nte nnyịn idisio mmọn̄ ke akamba itiat emi inọ mbufo?” Ini Moses ọkọdọhọde “nnyịn,” etie nte enye eketịn̄ aban̄a idemesie ye Aaron. Ikọ esie okowụt ke enye ikponoke Jehovah emi akanamde utịben̄kpọ oro. Etie nte se itịn̄de emi ekem ye se Psalm 106:​32, 33 ọdọhọde ete: “Mmọ ẹnam enye [Jehovah] ayat esịt ke mmọn̄ Meribah, ntre ọdiọk ye Moses ke ntak mmọ. Koro mmọ ẹkeyatde enye [Moses] esịt ndien enye ọtọn̄ọ ndida inua esie ntịn̄ ikọ ke ibụmede.” * (Num. 27:14) Se Moses akanamde oro ikayakke mme owo ẹnọ Jehovah ukpono oro enye odotde. Jehovah ọkọdọhọ ke Moses ye Aaron ‘ikokopke uyo imọ.’ (Num. 20:24) Se mmọ ẹkenamde oro ama ọdiọk tutu!

13. Ntak emi se Jehovah ekebierede ọnọ Moses okodotde?

¹³ Akana Moses ye Aaron ẹnịm ata eti  uwụtn̄kpọ ẹnọ mbon en̄wen sia mmọ ẹkedi mme adausụn̄. (Luke 12:48) N̄kọ emeti ke Jehovah ikayakke kpukpru nditọ Israel oro ẹkesọn̄de ibuot ye enye ẹdụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ! (Num. 14:​26-30, 34) Ntre ama odot nte Jehovah ekebierede ukem ikpe oro ọnọ Moses ke ntak nsọn̄ibuot esie. Enye ikayakke Moses odụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ukem nte enye mîkayakke mbon oro ẹkebemde iso ẹsọn̄ ibuot do ẹdụk.

14, 15. Nso ikanam Moses ọsọn̄ ibuot ye Jehovah?

¹⁴ Nso ikanam Moses ọsọn̄ ibuot ntre ye Jehovah? Fiak se se Psalm 106:​32, 33 ọdọhọde. Itie oro ọdọhọ ete: “Mmọ ẹnam enye [Jehovah] ayat esịt ke mmọn̄ Meribah, ntre ọdiọk ye Moses ke ntak mmọ. Koro mmọ ẹkeyatde enye [Moses] esịt ndien enye ọtọn̄ọ ndida inua esie ntịn̄ ikọ ke ibụmede.” Kpa ye oro nditọ Israel ẹkesọn̄de ibuot ye Jehovah, Moses ama emen esịt ayat. Enye ama etịn̄ se mîkpetịn̄ke sia mîkomụmke idem ikama.

¹⁵ Moses ama ayak se mme owo ẹnamde anam enye okûwụk enyịn use Jehovah. Enye ama anam n̄kpọ ọfọn akpa ini emi nditọ Israel ẹkesụkde enye uyo. (Ex. 7:6) Edi ke enye ama akada mbon nsọn̄ibuot oro usụn̄ ke ediwak isua, etie nte ido mmọ ama anam uwem odorode enye. Ndi enye akatak ke ndikere nte nditọ Israel ẹkọn̄de enye ibuot utu ke ndikere nte enye ọkpọnọde Jehovah ubọn̄?

16. Ntak emi ọfọnde ikere iban̄a se Moses akanamde?

¹⁶ Edieke n̄kpọ akanamde owo nte Moses emi ekenen̄erede ama Jehovah etre ndiwụk enyịn nse Jehovah, n̄kpọ onyụn̄ ekeme ndinam nnyịn n̄ko itre ndiwụk enyịn nse Jehovah. Ukem nte Moses ekekperede ndidụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, nnyịn n̄ko imekpere ndidụk obufa ererimbot emi Jehovah ọn̄wọn̄ọde. (2 Pet. 3:13) Idụhe owo nnyịn ndomokiet emi mîyomke ndidụk obufa ererimbot. Edi ana ika iso iwụk enyịn ise Jehovah inyụn̄ inam se enye amade kpukpru ini. (1 John 2:17) Ndudue emi Moses akanamde ekpep nnyịn nso?

17. Nso idin̄wam nnyịn imụm idem ikama ke ini ẹnamde se iyatde nnyịn?

¹⁷ Mụm idem kama ke ini ẹnamde se iyatde fi. Ekpedi enyene n̄kpọ emi esiwakde ndinam esịt ayat nnyịn, “ẹyak nnyịn ikûkpa mba ke edinam eti n̄kpọ, koro ke edikem ini nnyịn iyọdọk mbun̄wụm edieke nnyịn mîkpaha mba.” (Gal. 6:9; 2 Thess. 3:13) Ndi imesikere kan̄a mbemiso itịn̄de ikọ ke ini n̄kpọ ekededi m̀mê owo ekededi esiwakde ndinam esịt ayat nnyịn? (N̄ke  10:19; 17:27; Matt. 5:22) Ana ikpep ‘ndiyak ufan̄ nnọ iyatesịt’ ke ini mme owo ẹduede nnyịn. Edi iyatesịt anie? Iyatesịt Jehovah. (Kot Rome 12:​17-21.) Edieke iwụkde enyịn ise Jehovah, iyayak ufan̄ inọ iyatesịt esie, inyene ime ibet enye enen̄ede n̄kpọ obon ke edikem ini esie. Oro oyowụt ke imokpono enye. Nnyịn ndidomo ndisio usiene ke idem nnyịn owụt ke nnyịn ikponoke Jehovah.

18. Nso ke ikpesiti ke ini esop Abasi ẹdọhọde ẹnam n̄kpọ?

¹⁸ Tịn̄ enyịn nam n̄kpọ nte ẹdọhọde ẹnam idahaemi. Ndi imesitịn̄ enyịn  inam n̄kpọ nte ẹdọhọde ẹnam idahaemi? Ekpedi ntre, nnyịn idisikọn̄ke iyịre ke nte ikesinamde n̄kpọ akpa. Edi iyọsọsọp inam se esop Jehovah ẹdọhọde ẹnam idahaemi. (Heb. 13:17) Iyonyụn̄ ikpeme n̄ko mbak nnyịn ‘idinam n̄kpọ ibe se ẹwetde.’ (1 Cor. 4:6) Nnyịn ndinam kpukpru emi owụt ke imowụk enyịn ise Jehovah.

19. Nso ke ikpanam mbak nnyịn ididian̄ade ikpọn̄ Jehovah ekpedi mme owo ẹnam se ẹnanam?

¹⁹ Kûyak ndudue emi owo anamde adian̄ade fi ọkpọn̄ Jehovah. Edieke iwụkde enyịn ise Jehovah, nnyịn idiyakke ndudue emi mme owo ẹnamde anam nnyịn iyat esịt mîdịghe anam nnyịn idian̄ade ikpọn̄ Jehovah. Akpana inen̄ede ikpeme ekpedi imenyene ifetutom ukem nte Moses ekenyenede. Imọfiọk ke ana nnyịn owo kiet kiet ‘ika iso isan̄a ke ndịk ye nnyekidem inam edinyan̄a nnyịn ọwọrọ usụn̄,’ edi inaha ifre ke enyene mme n̄kpọ emi Abasi esisede mbemiso enye ebierede ikpe ọnọ owo. (Phil. 2:12) Ana iti ke nte utom oro inyenede ke esop okponde aka, ke ntre ke Jehovah oyom idọdiọn̄ inịm eti uwụtn̄kpọ. (Luke 12:48) Edieke inen̄erede ima Jehovah, idụhe n̄kpọ ndomokiet emi edinamde nnyịn idian̄ade ikpọn̄ enye, inyụn̄ idụhe n̄kpọ ndomokiet emi edinamde enye etre ndima nnyịn.​—Ps. 119:165; Rome 8:​37-39.

20. Nso ke ikpebiere ndinam?

²⁰ Ẹyak iwụk enyịn ise enye “emi odụn̄de ke mme heaven” man ifiọk se enye oyomde nnyịn inam ke ndiọkeyo emi ọsọn̄de ndiyọ mi. Ẹyak nnyịn ikûdedei uyak se mme owo ẹnamde adian̄ade nnyịn ọkpọn̄ Jehovah. Akpana ida idem ifiọk ke se ikọwọrọde Moses. Utu ke ndiyat esịt nnam se nnyịn mîkpanamke m̀mê nditịn̄ se nnyịn mîkpetịn̄ke ke ini mme owo ẹnamde ndudue, ẹyak ikam ibiere ndiwụk ‘enyịn nse Jehovah Abasi nnyịn tutu enye atua nnyịn mbọm.’​—Ps. 123:​1, 2.