KE INI ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba, owoekọn̄ Nazi kiet ama ọdọhọ ndusụk Mme Ntiense Jehovah ete: “Owo mbufo ndomokiet ekpesịn nditiene n̄kan̄wana ye France m̀mê England, ana ẹwot kpukpru mbufo.” Kpa ye emi mbonekọn̄ Nazi eken ẹkedade ẹkpere ẹben̄e idem nditop mmọ, eyenete nnyịn ndomokiet ikenyịmeke nditiene n̄n̄wana. Ata uko ekedi oro! Se nditọete oro ẹkenamde owụt nte Mme Ntiense Jehovah ẹdade ekọn̄. M̀mê nso utọ ekọn̄ ke ererimbot ẹn̄wana, ubọk nnyịn isan̄ake do. Ọkpọkọm ẹdọhọ ke ẹmọn̄ ẹwot nnyịn nnyịn mînyịmeke ndin̄wana, nnyịn isisụk in̄wanake.

1. KPUKPRU IKỌT ABASI ẸKEDU KE IDỤT KIET

Ke eset, idụt Israel kpọt ke Jehovah ekemek ete ẹdi ikọt imọ, okonyụn̄ ọdọhọ ke mmọ ẹdi “akpan inyene [imọ] ke otu kpukpru mme owo.” (Ex. 19:5) Abasi ama onyụn̄ ọnọ mmọ san̄asan̄a itie ẹdụn̄. Ntre Abasi ọkpọdọhọ nditọ Israel ẹken̄wana ekọn̄ ye idụt en̄wen, mmọ ikesiwotke nditọ Israel eken emi ẹketienede ẹkpono Jehovah. a

Mfịn, mbon emi ẹkponode Jehovah ẹto “kpukpru idụt ye esien ye obio ye usem.” (Edi. 7:9) Ikọt Abasi ẹkpeka ekọn̄, mmọ ẹkeme  ndikan̄wana ye nditọete mmọ mîdịghe ẹkam ẹwowot mmọ.

2. JEHOVAH EKESIDỌN̄ NDITỌ ISRAEL EKỌN̄

Ke eset, Jehovah ekesibiere ini emi nditọ Israel ẹkpekade ekọn̄ ye ntak emi anade mmọ ẹken̄wana. Ke uwụtn̄kpọ, ikedịghe edịbe ke mbon Canaan ẹkesikpono mme demon, ẹnam ata oburobụt idan̄, ẹnyụn̄ ẹwa nditọwọn̄. Abasi ama ọdọhọ nditọ Israel ẹken̄wana ye mbon Canaan oro man ida oro ibiere ikpe inọ mmọ. Jehovah ama ọdọhọ nditọ Israel ẹwot mbon emi ẹkedude ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ẹnam utọ ndiọi n̄kpọ oro man nditọ Israel ke idemmọ iditiene inam. (Lev. 18:24, 25) Ke nditọ Israel ẹma ẹkedụn̄ ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, ndusụk ini Jehovah ama esidọhọ mmọ ẹken̄wana ye mme asua mmọ man mme asua oro idisịn mmọ ufụn. (2 Sam. 5:17-25) Edi akananam Jehovah ikayakke mmọ ẹtie ke idemmọ ẹbiere ndika ekọn̄. Mmọ ẹkpedaha ẹka ikpọn̄, ama esidiọk enyịn.​—Num. 14:41-45; 2 Chron. 35:20-24.

Mfịn, Jehovah idọn̄ke mme owo ekọn̄. Mme idụt emi ẹkade ekọn̄ ẹsiyom ufọn idem mmọ idịghe eke Abasi. Mmọ ẹkeme ndika ekọn̄ man ẹken̄wana ẹbọ isọn̄ ẹdian ke eke mmọ, man ẹnen̄ede ẹnyene okụk, mîdịghe ẹn̄wana ke ntak pọlitiks. Enyene mbon emi ẹdọhọde ke in̄wana inọ Abasi, man owo idisabade ido ukpono Abasi mmimọ, mîdịghe ke in̄wana man iwot mme asua Abasi. Enye oro? Jehovah eyekpeme mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ enye, oyonyụn̄ osobo mme asua esie ke ekọn̄ Armageddon emi edide ke iso. (Edi. 16:14, 16) Ke ekọn̄ oro, udịmekọn̄ Abasi emi ẹdude ke heaven kpọt ẹdin̄wana, idịghe ikọt Abasi ke isọn̄.​—Edi. 19:11-15.

3. NDITỌ ISRAEL IKESIWOTKE MBON EMI ẸKEBUỌTDE IDEM YE JEHOVAH

Ke eset, mbonekọn̄ Israel ikesiwotke mbon emi ẹkebuọtde idem ye Abasi, sụk mbon emi Jehovah ọkọdọhọde mmọ ẹkûnịm uwem ke ẹkesiwot. Se uwụtn̄kpọ iba mi. Kpa ye emi Jehovah ọkọdọhọde ẹsobo Jericho, nditọ Israel  ikowotke Rahab ye mbon ubon esie ke ntak mbuọtidem Rahab. (Josh. 2:9-16; 6:16, 17) Aka ko, nditọ Israel ikonyụn̄ iwotke owo ndomokiet ke obio Gibeon sia mbon Gibeon ẹma ẹbak Abasi.​—Josh. 9:3-9, 17-19.

Mfịn, mme idụt ẹkpen̄wana ekọn̄, esidi iso owot edem, edem owot iso. Mbon emi ẹbuọtde idem ye Abasi ẹsikpa ẹdian. Ndien ndusụk ini mme idụt ẹkpen̄wana, ẹsikam ẹwot mbon emi mîdịghe mbonekọn̄.

4. AKANA NDITỌ ISRAEL ẸTIENE IBET EKỌN̄ EMI ABASI ỌKỌNỌDE MMỌ

Ke eset, Jehovah okoyom nditọ Israel emi ẹkade ekọn̄ ẹtiene ibet imọ. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk ini Abasi ama esidọhọ mmọ ‘ẹtan̄a emem’ ẹnọ obio emi mmọ ẹkade en̄wan. (Deut. 20:10) Jehovah ama onyụn̄ oyom nditọ Israel ẹkụt ẹte ke nnaekọn̄ mmọ asana, ke mmọ inyụn̄ inamke oburobụt ido ndomokiet. (Deut. 23:9-14) Mme idụt emi ẹkekande mmọ ẹkụk ẹkesidi ẹkpeka ekọn̄ ẹkekan, mmọ ẹyedan̄ iban ke obio oro. Edi Jehovah ama ọdọhọ nditọ Israel ẹkûdedei ẹnam utọ n̄kpọ oro. Nditọ Israel ẹkpekan obio ke ekọn̄ ndien eyen Israel omụm eyenan̄wan do, akana enye ebet ọfiọn̄ kiet ebe mbemiso enye ekekemede ndidọ eyenan̄wan oro.​—Deut. 21:10-13.

Mfịn, ediwak idụt ẹnyene ibet emi mmọ ẹsịnde ubọk ẹn̄wọn̄ọ ke iyetiene ikpan̄wana ekọn̄. Kpa ye emi ẹnamde ibet oro man ẹkpeme mbon emi mîdịghe mbonekọn̄, se idude edi ke ediwak ini mme idụt oro isitieneke ibet oro.

5. ABASI AMA ESIN̄WANA ỌNỌ IKỌT ESIE

Ke eset, Jehovah ama esin̄wana ọnọ nditọ Israel, ama esinyụn̄ ndinam utịben̄kpọ man mmọ ẹkan. Ke uwụtn̄kpọ, didie ke Jehovah akan̄wam mmọ ẹkan Jericho? Ke mmọ ẹma ‘ẹkefiori akwa n̄kpo ekọn̄’ nte Jehovah ọkọdọhọde, ‘ibibene Jericho ama ọtọn̄ọ ndiduọ.’ Oro ama anam emem mmọ utom ndikan obio oro. (Josh. 6:20) Nditọ Israel ẹkenam didie ẹkan mme Amorite? “Jehovah [ama] anam ikpọ itiat ẹto ke enyọn̄ ẹditọ mmọ . . . Mbon oro ẹkekpan̄ade ke edịm itiat ẹma ẹwak ẹkan mbon oro nditọ Israel ẹkewotde ke akan̄kan̄.”​—Josh. 10:6-11.

ATA MME CHRISTIAN ẸDI MBON EMEM

Imokụt ke nte n̄kpọ etiede ye nnyịn enen̄ede okpụhọde ye nte n̄kpọ eketiede ye nditọ Israel ke eset. Edi idịghe n̄kpọ ition emi inemede do ẹdi n̄kukụre ntak emi nnyịn mîsikaha ekọn̄. Efen efen do. Ke uwụtn̄kpọ, Abasi ama ọdọdọhọ ke mme akpatre usen ke mbon emi imọ idikpepde n̄kpọ ‘idikpepke aba ekọn̄,’ man ẹkedọdọhọ ke ẹyeketiene ẹn̄wana. (Isa. 2:2-4) N̄kpọ efen edi ke Christ ama ọdọhọ ke mme mbet imọ ‘ididịghe ubak ererimbot’; mmọ idinyeneke ubọk ke ekọn̄ ererimbot emi.​—John 15:19.

Christ ama ọdọhọ mme mbet esie ẹnam ẹkan oro. Enye ama ọdọhọ mmọ ẹkûnyene mme edu emi ẹdinamde mmọ ẹsịn owo ke esịt, ẹyat esịt, enyụn̄ ẹka ekọn̄. (Matt. 5:21, 22) N̄kpọ efen edi ke enye ama ọdọhọ mmọ ẹdi “mme anam emem” ẹnyụn̄ ẹma mme asua mmọ.​—Matt. 5:9, 44.

Ikpanam n̄kpọ didie mfịn? Ekeme ndidi ididọn̄ke nnyịn ndika ekọn̄, edi ndi enyene owo emi idade nte asua ke esop nnyịn ndien oto ke oro nnyịn ida mfịna idi esop mîdịghe itọ ubahade ke esop? Ẹyak ika iso inam se ikekeme man isio utọ ido oro ifep ke esịt nnyịn.​—Jas. 4:1, 11.

Utu ke nditiene ererimbot n̄n̄wana ekọn̄, idi mbon emem imesinyụn̄ ima idem nnyịn. (John 13:34, 35) Ẹyak inen̄ede ibiere ke nnyịn iditieneke in̄wana ekọn̄, ke iditie ibet usen emi Jehovah edinamde kpukpru ekọn̄ ẹtre ke nsinsi nsinsi.​—Ps. 46:9.