1. Didie ke ediwak owo ẹda utom?

DIDIE ke ata ediwak owo ẹda utom ke ebiet emi odụn̄de? Ke ediwak idụt, mme owo ẹsịn idem ẹnam utom ẹkan nte ẹkesinamde ẹnyụn̄ ẹnam ke ediwak hour ẹkan nte ẹkesinamde. Mbon emi ẹnamde utom ẹkaha isiwakke ndinyene ini nduọk odudu, ndu ye ubon mmọ, m̀mê ndikpep mban̄a Abasi. (Eccl. 2:23) Mfịna en̄wen edi ke ndusụk owo imaha ndinam utom, ẹsinyụn̄ ẹyom n̄kpọ ẹtịn̄ ke enye anam mmimọ ikûnam utom.—N̄ke 26:13, 14.

2-3. Nso uwụtn̄kpọ ke Jehovah ye Jesus ẹnịm ẹnọ nnyịn kaban̄a utom?

² Ndusụk owo ke ererimbot ẹnam utom ẹkaha, ndusụk ẹsịn ifu ke utom mmọ. Edi kere nte Jehovah ye Jesus ẹdade utom. Imọfiọk ke Jehovah esima ndinam utom. Jesus ama anam inen̄ede ifiọk emi ini enye ọkọdọhọde ete: “Ete mi ke ananam utom tutu esịm emi, ami ke nnyụn̄ nnam utom.” (John 5:17) Kere adan̄a utom emi Abasi akanamde ini enye okobotde anana-ibat mme angel, ntantaọfiọn̄, ye mme ekondo. Imokụt n̄ko ediwak ndiye n̄kpọ emi Abasi okobotde ke isọn̄ emi. Andiwet psalm ikeduehe ini ọkọdọhọde ete: “Mme utom fo ẹwak didie, O Jehovah! Afo amanam kpukpru mmọ ke ọniọn̄. Isọn̄ ọyọhọ ye mme utom fo.”—Ps. 104:24.

³ Jesus ekekpebe Ete esie. Eyen Abasi, emi ẹtịn̄de ẹban̄a nte ọniọn̄ ke Mme N̄ke ibuot 8, ama etiene Abasi anam utom ini Abasi “anamde enyọn̄.” Enye okodu ye Jehovah “nte ata anamutom.” (N̄ke 8:27-31) Nte ini akakade, Jesus ama anam ata eti utom ini enye okodude ke isọn̄. Utom oro eketie nte udia ọnọ enye, mme utom emi enye akanamde ẹma ẹnyụn̄ ẹwụt ke Abasi okosio enye ọdọn̄.—John 4:34; 5:36; 14:10.

4. Nso ke ikeme ndikpep nto Jehovah ye Jesus mban̄a nduọkodudu?

⁴ Ndi Jehovah ye Jesus ndisịn idem nnam utom ọwọrọ ke ufọn idụhe nnyịn ndisiduọk odudu? Iwọrọke ntre. N̄kpọ isikakke  Jehovah yak edi se enye oyomde nduọkodudu. Edi Bible ọdọhọ ke Jehovah ama okobot enyọn̄ ye isọn̄ ama, ke “enye [ama] etre utom onyụn̄ ọduọk odudu.” (Ex. 31:17) Se itie Bible emi etịn̄de ọwọrọ ke Jehovah ama etre ndibot n̄kpọ onyụn̄ etie ese se enye okobotde onyụn̄ okop inemesịt. Kpa ye oro Jesus ekesinamde utom ọkpọsọn̄ ini odude ke isọn̄, enye ama esisio ini ada ọduọk odudu onyụn̄ adia udia ye mme ufan esie.—Matt. 14:13; Luke 7:34.

5. Nso isisọn̄ ediwak owo?

⁵ Bible ọdọhọ ikọt Abasi ẹma ndinam utom. Mme asan̄autom Abasi ẹkpenyene ndisịn idem nnam utom utu ke ndidi ifu. (N̄ke 15:19) Ekeme ndidi emenyene utom emi anamde ada ese aban̄a ubon fo. Onyụn̄ ana kpukpru mbet Christ ẹkwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi. Edi ana afo ọduọk odudu ọfọn n̄ko. Ndi esisọn̄ fi ndusụk ini ndifiọk udomo ini emi akpadade anam utom, aka ukwọrọikọ, onyụn̄ ọduọk odudu? Ikpanam didie ifiọk udomo ini emi ikpadade inam utom ye udomo ini emi ikpadade iduọk odudu?

6. Didie ke Mark 6:30-34 owụt ke Jesus ama ọfiọk nnennen nte adade utom ye nduọkodudu?

⁶ Enen̄ede oyom yak ifiọk nnennen nte ikpadade utom ye nduọkodudu. Jehovah ama ọnọ Edidem Solomon spirit esie ewet ete ke “ẹmenịm ini ẹnọ kpukpru n̄kpọ.” Enye ama asiak nditọ n̄kpọ, ndibọp ufọk, nditua eyet, ndisak imam, ndinek unek, ye mme n̄kpọ eken. (Eccl. 3:1-8) Se idude edi ke utom ye nduọkodudu ẹdi akpan n̄kpọ iba ke uwem emi. Jesus ama ọfiọk nnennen nte enye akpadade utom ye nduọkodudu. Enyene isan̄ kiet emi mme apostle esie ẹkenyọn̄de ukwọrọikọ ẹdi. Mmọ ẹma ẹnyene ekese ndinam tutu “inyeneke ini nduọkodudu ndikam ndia udia.” Ntre Jesus ama ọdọhọ mmọ ete: “Ẹdi ke idem mbufo ikpọn̄ ke ndobo ndobo ebiet ẹdiduọk odudu esisịt.” (Kot Mark 6:30-34.) Kpa ye emi mîdịghe kpukpru ini emi Jesus ye mme mbet esie ẹkeyomde ndiduọk odudu ke mmọ ẹkesikeme ndiduọk, Jesus ama ọfiọk ke kpukpru mmimọ imoyom nduọkodudu.

7. Ndikpep mban̄a ibet Sabbath ekeme ndin̄wam nnyịn inam nso?

⁷ Ndusụk ini, esiyom kpukpru nnyịn iduọk odudu m̀mê ikpụhọ se isinamde ke usen ke usen. Ndutịm kiet emi Jehovah akanamde ọnọ ikọt esie ke eset anam ikụt emi. Ndutịm oro ekedi ndinịm Sabbath kpukpru urua. Kpa ye emi Ibet Moses mîbọpke nnyịn, imosụk ikeme ndikpep n̄kpọ ke ini idụn̄ọrede se Bible etịn̄de aban̄a Sabbath. Se ikpepde ekeme ndin̄wam nnyịn ise m̀mê imada utom ye nduọkodudu nte ikpadade.

8. Exodus 31:12-15 owụt ke usen Sabbath ekedi usen nso?

⁸ Ikọ Abasi ọdọhọ ke Abasi ama etre ndibot n̄kpọ ke isọn̄ ke enye ama okobot n̄kpọ ke “usen” itiokiet. (Gen. 2:2) Edi, Jehovah amama ndinam utom, enye ke onyụn̄ “ananam utom” ke mme usụn̄ en̄wen. (John 5:17) N̄wed Genesis ọdọhọ ke Jehovah akanam utom “usen” itiokiet, ada ọyọhọ “usen” itiaba ọduọk odudu; Sabbath emi enye ọkọdọhọde nditọ Israel ẹsinịm okonyụn̄ etie ntre. Abasi ọkọdọhọ ke Sabbath edi idiọn̄ọ ke ufọt imọ ye nditọ Israel. Sabbath ekedi usen emi “ẹduọkde odudu ofụri ofụri. Enye [ekedi] edisana n̄kpọ ọnọ Jehovah.” (Kot Exodus 31:12-15.) Ikanaha  owo ndomokiet anam utom, esịnede nditọwọn̄ ye ifịn. Idem mme ufene ikanaha ẹnam utom. (Ex. 20:10) Oro ama anam ẹnen̄ede ẹnyene ini ẹnọ n̄kpọ Abasi.

9. Nso ukwan̄ ekikere ke ndusụk owo ẹkenyene ẹban̄a nte ẹkpenịmde Sabbath ke eyo Jesus?

⁹ Sabbath ama ọfọn ye ikọt Abasi; edi ediwak mme adaiso ido ukpono ke eyo Jesus ẹma ẹdian ata n̄kpọsọn̄ ibet ke nte ẹkpenịmde Sabbath. Mmọ ẹkedọhọ ke owo ndikam n̄kịbi ndusụk mbuot wheat ke usen Sabbath m̀mê ndikọk owo udọn̄ọ, edi idiọkn̄kpọ. (Mark 2:23-27; 3:2-5) Edi idịghe se Abasi okoyomde edi oro, Jesus ama onyụn̄ anam emi enen̄ede an̄wan̄a mbon emi ẹkemade ndikpan̄ utọn̄ nnọ enye.

10. Matthew 12:9-12 owụt ke Jesus akada Sabbath didie?

¹⁰ Jesus ye mme mbet esie emi ẹkedide mme Jew ẹma ẹsinịm Sabbath sia Ibet Moses ama ọbọp mmọ. * Edi Jesus ama anam onyụn̄ etịn̄ ediwak n̄kpọ emi ẹkewụtde ke idiọkke nditua owo mbọm nnyụn̄ n̄n̄wam owo ke usen Sabbath. Enye ama etịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ ete: “Ibet enyịme ete ẹnam eti n̄kpọ ke sabbath.” (Kot Matthew 12:9-12.) Enye ikadaha ke nditua owo mbọm nnyụn̄ n̄n̄wam owo ke usen Sabbath edi idiọkn̄kpọ. Mme n̄kpọ emi Jesus akanamde ẹwụt ke ama an̄wan̄a enye ata akpan ntak kiet emi akanamde Abasi ọdọhọ ikọt esie ẹsiduọk odudu ke usen Sabbath. Mmọ nditre utom usen oro ama anam mmọ ẹnen̄ede ẹnyene ini ẹnọ n̄kpọ Abasi. Imenịm ke ubon mme Jesus ẹma ẹsida usen Sabbath  ẹnen̄ede ẹkpere Abasi. Se ikotde iban̄a Jesus ini enye odude ke Nazareth obio emana esie anam idiọn̄ọ emi. Bible ọdọhọ ete: “Nte ido [Jesus] edide ke usen sabbath, enye odụk synagogue, onyụn̄ adaha ada ndikot n̄wed.”—Luke 4:15-19.

11. Anie ekenịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ Jesus ke ndinam utom ọkpọsọn̄?

¹¹ Imenịm ke nte Joseph ebe eka Jesus ekekpepde Jesus utom kapenta, ke enye ama anam Jesus ọfiọk nte Abasi adade utom. (Matt. 13:55, 56) Jesus ama esinyụn̄ okụt Joseph anamde utom ọkpọsọn̄ kpukpru usen man ese aban̄a akamba ubon esie. Nte ini akakade, Jesus ama ọdọhọ mme mbet esie ke “anamutom odot n̄kpọ eyenutom.” (Luke 10:7) Imenen̄ede ikụt ke Jesus ama ọfiọk ndinam utom ọkpọsọn̄.

12. Mme itie Bible ewe ẹwụt nte Paul akadade ndinam utom ọkpọsọn̄?

¹² Apostle Paul n̄ko ama ọfiọk ndinam utom ọkpọsọn̄. Ata akpan utom esie ekedi ndinam mme owo ẹfiọk Jesus ye se Jesus ekekpepde. Kpa ye oro, enye ama anam utom man ese aban̄a idemesie. Mme Christian ke Thessalonica ẹma ẹfiọk ke enye ama ‘anam ọkpọsọn̄ utom onyụn̄ an̄wana idem,’ anam utom “okoneyo ye uwemeyo” mbak enye ididori owo ndomokiet “ndodobi mbiomo” ke idem. (2 Thess. 3:8; Utom 20:34, 35) Etie nte utom udọk ufọkọfọn̄ ke Paul ekewet aban̄a emi. Ini enye okodude ke Corinth, enye okodụn̄ ye Aquila ye Priscilla, onyụn̄ “anam utom ye mmọ, koro mmọ ẹkedide mme anam ufọkọfọn̄” n̄ko. Paul ndidọhọ ke ikanam utom “okoneyo ye uwemeyo” iwọrọke ke enye ekesinam utom inyeneke nduọkodudu. Enye ama esitre utom ndusụk usen, utọ nte ke usen Sabbath. Usen oro ama esinam enye enyene ifet ọkwọrọ ikọ ọnọ mme Jew, sia mmọ n̄ko ikesinamke utom ke usen Sabbath.—Utom 13:14-16, 42-44; 16:13; 18:1-4.

13. Nso ke ikeme ndikpep nto Paul?

¹³ Apostle Paul ama enịm eti uwụtn̄kpọ. Akana enye anam utom, edi enye ama esikụt ete ke imanam “edisana utom eti mbụk Abasi.” (Rome 15:16; 2 Cor. 11:23) Enye ama ọdọhọ mbon en̄wen ẹnam ntre n̄ko. Aquila ye Priscilla ẹkedi “mme nsan̄autom [esie] ke Christ Jesus.” (Rome 12:11; 16:3) Paul ama ọdọhọ nditọete ke Corinth ẹnyene “ekese ndinam ke utom Ọbọn̄.” (1 Cor. 15:58; 2 Cor. 9:8) Jehovah ama akam ọnọ apostle Paul edisana spirit ewet ete: “Edieke owo ekededi mîmaha ndinam utom, yak enye okûdia n̄kpọ.”—2 Thess. 3:10.

14. Nso ke ikọ Jesus ke John 14:12 ọkọwọrọ?

¹⁴ Utom emi edide akpan n̄kpọ akan ke mme akpatre usen emi edi ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ nnam mme owo ẹdi mbet Christ. Jesus ama onyụn̄ etịn̄ prọfesi ete ke mme mbet imọ ẹyenam utom emi edikponde ikan eke imọ! (Kot John 14:12.) Ikọ esie ikọwọrọke ke nnyịn iyesinam utịben̄kpọ nte enye akanamde. Utu ke oro, ọkọwọrọ ke mme itie emi mme mbet esie ẹdikwọrọde ikọ inyụn̄ ikpep mme owo Ikọ Abasi ayawak akan eke esie, mbon emi mmọ ẹdikwọrọde inọ ẹyewak ẹkan eke esie, mmọ ẹyenyụn̄ ẹkwọrọ ke anyan ini ẹkan enye.

15. Mme mbụme ewe ke ikpobụp idem nnyịn? Ntak ikpobụpde?

¹⁵ Ekpedi emenyene utom, bụp idemfo mme mbụme emi: ‘Ndi mbon itieutom nnyịn ẹdiọn̄ọ mi nte owo emi esisịnde idem anam utom? Ndi mmesikụre utom mi ke ini nnyụn̄ nsịn ofụri ukeme mi nnam utom?’ Edieke afo ekemede ndibọrọ ih, ọwọrọ eteutom fo ekeme ndiberi edem ke afo. Oro  onyụn̄ ekeme ndinam mbon itieutom mbufo ẹma ndikop eti mbụk Obio Ubọn̄. Bụp idemfo mme mbụme emi n̄ko ban̄a ukwọrọikọ ye ndikpep owo n̄kpọ: ‘Ndi ẹdiọn̄ọ mi nte owo emi esisịnde idem ọkwọrọ ikọ? Ndi mmesitịm idem ọfọn mbemiso n̄kwọrọde ikọ nnọ owo ke akpa ini? Ndi mmesisọp mfiak mbịne mbon emi ẹkemade ndikop ukwọrọikọ? Ndi mmesiwak nditiene nda nsio nsio usụn̄ n̄kwọrọ ikọ?’ Ekpekeme ndibọrọ ih, ọwọrọ ukwọrọikọ eyenem fi.

16. Didie ke nte Jesus ye mme apostle esie ẹkedade nduọkodudu okpụhọde ye nte ediwak owo mfịn ẹdade?

¹⁶ Jesus ama ọfiọk ke imọ ye mme apostle imọ imoyom nduọkodudu ndusụk ini. Edi ediwak owo ini oro ye ke eyo nnyịn emi ẹbiet owo inyene emi Jesus ọkọnọde uwụtn̄kpọ aban̄a. Ete oro ọkọdọhọ idemesie ete: “Duọk odudu, dia, n̄wọn̄, kop inemesịt.” (Luke 12:19; 2 Tim. 3:4) Se ikedide akpan n̄kpọ ikan ke uwem esie ekedi nduọkodudu ye udia-uwem. Edi, idịghe ndinem idem esịt ekebehe Jesus ye mme apostle esie akan.

17. Nso ke isida ini emi nnyịn mînamke utom inam?

¹⁷ Didie ke isidomo ndikpebe Jesus mfịn? Edi ndisida usen emi nnyịn mîsikaha utom nduọk odudu nnyụn̄ mfiak nnam nti n̄kpọ, oro edi, ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ ndụk mbono esop. Ndinam mme owo ẹdi mbet Christ ye ndidụk mbono esop ẹdi ata akpan n̄kpọ ẹnọ nnyịn, oro esinam isịn ofụri ukeme nnyịn inam mme n̄kpọ emi. (Heb. 10:24, 25) Idem ke ini ikade isan̄, nnyịn isitreke ndidụk mbono esop ke ebiet ekededi emi idude, imesinyụn̄ iyom ifet ikwọrọ ikọ inọ mbon emi ikụtde.—2 Tim. 4:2.

18. Nso ke Christ Jesus emi edide Edidem nnyịn oyom nnyịn inam?

¹⁸ Enem nnyịn etieti nte Christ Jesus emi edide Edidem nnyịn mîyomke nnyịn inam se isọn̄de ikan nnyịn, enye onyụn̄ an̄wam nnyịn ifiọk nnennen nte ikpadade utom ye nduọkodudu! (Heb. 4:15) Enye oyom nnyịn iduọk odudu ọfọn. Enye onyụn̄ oyom inam utom ọkpọsọn̄ man ise iban̄a idem nnyịn inyụn̄ inam inem inem utom edinam mme owo ẹdi mbet esie. Ke ibuotikọ emi etienede, iyeneme se Jesus anamde man anyan̄a nnyịn osio ke ata idiọk ufụn emi isịnede.