I b’a lɔn wa?
Ka Bibulu niin bɔ a la, dalilu jumanw lo b’a yira ko Israɛldenw ye jɔnya kɛ Ezipiti?
Bibulu ko Madiyankaw tagara ni Yusufu ye Ezipiti. O kɔ, Yakuba n’a ka denbaya bɔra Kana ka taga sigi Ezipiti, Gosɛn mara la. O yɔrɔ lo la Nili baji be woyo ka don kɔgɔji la (Zɛnɛzi 47:1, 6). Isirayɛlidenw “tora ka buguya ani ka fanga sɔrɔ.” O kama, u siranya ye Ezipitikaw minɛ ani u y’u karaba k’u kɛ jɔɔnw ye.—Ɛkiz. 1:7-14.
Lɔnnikɛla minw be Bibulu ka fɔtaw sɔsɔ, u dɔw k’o maana ye nsiirin lo ye ani ko tiɲɛn tɛ. Nka, dalilu dɔw b’a yira ka gwɛ ko galen, Semitiw * tun ye jɔɔnw ye Ezipiti.
Sɛgɛsɛgɛrikɛlaw ye dugukolo wɔgɔbi ka taga bɔ dugu kɔrɔ dɔw kan Ezipiti saheli fan fɛ. Lɔnnikɛla John Bimson ko dalilu dɔw b’a yira ko Semitiw ka dugu 20 wala 20 ni kɔ tun b’o yɔrɔ la. Ezipiti kɔrɔlenkow sɛgɛsɛgɛrikɛla James K. Hoffmeier fana ko: “K’a ta saan 1800–saan 1540 fan fɛ ka kɔn Krista tile ɲɛ (K.T.Ɲ.), Ezipiti tun ye yɔrɔ cɛɲumanba ye. Sɛmu bɔnsɔn caaman bɔra Azi tileben fan fɛ ka taga sigi yen.” O sɛgɛsɛgɛrikɛla y’a fɔ fana ko: “O wagati be bɛn ‘cɛmɔgɔbaw ka wagati’ ma ani wagati min kofɔra Zɛnɛzi kɔnɔ.”
Dalilu wɛrɛ sɔrɔla Ezipiti worodugu fan fɛ. U ye sɛbɛ melekenin dɔ ye min sɛbɛra wagati nin fan fɛ: Saan 2000–saan 1600 K.T.Ɲ. Jɔɔn minw tun be baara kɛ soo dɔ kɔnɔ Ezipiti worodugu fan fɛ, olu dɔw tɔgɔ tun sɛbɛnin b’o sɛbɛ kan. U la mɔgɔ 40 ni kɔ tun ye Semitiw ye. O jɔɔnw tun be tobili kɛ, ka jese dan ani ka baara wɛrɛw kɛ. Hoffmeier ko: “Semiti 40 ni kɔ tun be baara kɛ soo kelen kɔnɔ Tebayid mara la [Ezipiti worodugu fan fɛ]. O kama, a be komi Semitiw tun ka ca kosɔbɛ Ezipiti mara bɛɛ la, sanko yɔrɔ min na Nili baji be taga don kɔgɔji kɔnɔ.”
Sɛgɛsɛgɛrikɛla David Rohl y’a sɛbɛ ko jɔɔn minw tɔgɔ yera o sɛbɛ kan, u dɔw “tɔgɔ bɔnin be tɔgɔ dɔw ma Bibulu kɔnɔ.” Ɲɛyirali fɛ, tɔgɔ dɔw tun b’o sɛbɛ kan minw bɔnin be nunu fɛ: Isakari, Asɛri ani Sifira (Ɛkiz. 1:3, 4, 15). David Rohl y’a ka kuma kuncɛ ko: “O ye dalilu barikaman ye min b’a yira ko Israɛldenw ye jɔnya kɛ Ezipiti.”
Lɔnnikɛla Bimson ko: “Bibulu be min fɔ ka ɲɛsin Israɛldenw ka jɔnya n’u bɔko ma Ezipiti, tarikikow b’a yira k’o ye tiɲɛn ye.”
^ dakun 4 Semitiw ye Sɛmu bɔnsɔnw lo ye. Nuhun tun be ni dencɛ saba ye ani Sɛmu tun y’u la dɔ ye. A be komi Elamkaw, Asirikaw, Kalideka fɔlɔw, Eburuw, Sirikaw ani Arabu siya caaman ye Sɛmu bɔnsɔnw ye.