1. Mun lo kɛra Zeruzalɛmu halaki tuma na?

SAAN 607 Krista Tile Ɲɛ (K.T.Ɲ), Babilonɛkaw ka sɔrɔdasi caaman ye Zeruzalɛmu dugu minɛ. Masacɛ Nebukadnezar 2nan lo y’u ɲɛminɛ. Mɔgɔ caaman fagara o sen fɛ. Bibulu y’a fɔ o koo la ko: “[Nebukadnezar] y’u ka kanbelenw faga ni murujan ye Alabatoso kɔnɔ. A ma kanbelen to, a ma sunguru to, hali mɔgɔkɔrɔbaw ni kunsigigwɛtigiw. . . . U ye Ala ka soo jɛni, ka Zeruzalɛmu laminikogo ci, ka masasow bɛɛ jɛni, ani k’o yɔrɔ minan ɲanamanw bɛɛ cɛn.”—2 Til. Kib. 36:17, 19.

2. Jehova tun ye Yahutuw lasɔmi mun lo la, ani mun lo tun bena kɛ u la?

² Zeruzalɛmu halakili tun man kan ka bari dugumɔgɔw la. Saan caaman kɔnɔ, Ala ka kiraw tun ye Yahutuw lasɔmi ko n’u tora ka ban ka Ala ka sariyaw labato, a tun bena u don Babilonɛkaw bolo. Yahutu caaman tun bena faga ni murujan ye. Minw tun kisira, olu tun bena u sii tɔɔ bɛɛ kɛ jɔnya la Babilonɛ (Zer. 15:2). Ɲɛnamaya tun be cogo di jɔnya la? Yala kerecɛnw fana y’o jɔnya ɲɔgɔn kɛ wa? N’o lo, o kɛra tuma juman?

3. Israɛldenw tun ye jɔnya min kɛ Misira, ani u ye min kɛ Babilonɛ, mun na u fila tɛ kelen ye?

³ Kiraw ka kuma dafara. Yahutu minw tun bena taga jɔnya la, Jehova tɛmɛna kira Zeremi fɛ k’u ladi ko u ka sɔn u ka jɔnya la ani u k’u seko kɛ ka nafa sɔrɔ a la. A y’a fɔ ko: “Aw ka soow lɔ [Babilonɛ] ka don u kɔnɔ, ka nankɔw bɔ k’u kɔnɔfɛnw dumu, Ne y’aw bɔ ka taga dugu min kɔnɔ, aw k’o ɲa ɲini. Aw ka ne daali a ye. Bari n’a ɲana, aw fana ta le ɲana.” (Zer. 29:5, 7). Minw sɔnna Jehova ka kuma ma, u ma gwɛlɛya caaman sɔrɔ Babilonɛ dugu la. Babilonɛkaw y’a to u y’u ka jagokow fanba kɛ. U yɛrɛ tun be se ka yaala jamana kɔnɔ. Fɔlɔfɔlɔ la, Babilonɛ tun ye duguba ye jago tun be kɛ yɔrɔ min na. Sɛbɛri kɔrɔw b’a yira ko Yahutu caaman ye jago ni sanni kɛcogo degi yen le. O yɔrɔ lo la, dɔw yɛrɛ kɛra bololabaarakɛla ŋanaw ye. Yahutu dɔw yɛrɛ kɛra nafolotigiw ye. U ka jɔnya tun man gwɛlɛ ka se u bɛnbaw ta ma. Olu tun ye jɔnya kɛ Misira galen.—Ɛkizɔdi 2:23-25 kalan.

4. Israɛlden murutininw ni mɔgɔ wɛrɛ jumanw tun be jɔnya la Babilonɛ? Ani mun lo tun b’u bali ka Ala bato bɛrɛbɛrɛ?

⁴ Yahutuw tun b’u makoya fɛɛnw sɔrɔ Babilonɛ. Nka, u ka Alako tun be cogo di? Jehova batosoba ni sarakabɔlan tun halakira. Sarakalasebagaw fana tun tɛ u ka baara kɛra cogo labɛnnin na tugun. Mɔgɔ minw tun tagara jɔnya la Babilonɛ, Jehova sagokɛla kantigiman dɔw tun b’u cɛma. U tun ma koo jugu si kɛ, nka u ni Yahutu tɔɔw tɔɔrɔla ɲɔgɔn fɛ. O n’a ta bɛɛ, u y’u seko kɛ walisa ka Ala ka sariyaw labato. Ɲɛyirali fɛ, sariya tun ko Yahutuw kana dumunifɛn dɔw dumu. Daniyɛli n’a tɔɲɔgɔn saba, Sadiraki, Mesaki ani Abɛdenego ma sɔn k’u dumu. An b’a lɔn fana ko Daniyɛli tora ka Jehova deli tuma o tuma (Dan. 1:8; 6:10). Nka, Yahutu minw tun be siran Ala ɲɛ, olu tun tɛ se ka sariya kɔnɔkow bɛɛ labato k’u to kafiriw ka kuntigiya kɔrɔ.

5. Jehova tun ye jigiya juman lo di a ka jama ma? Mun na o layidu tun be mɔgɔ kabakoya?

⁵ Israɛldenw tun bena se ka Ala bato bɛrɛbɛrɛ tugun loon dɔ wa? O wagati la, a tun be komi o tun tɛna kɛ ka ye sabu Babilonɛkaw tun tɛ u ka jɔɔnw hɔɔrɔnya abada. Nka, u tun tɛ Jehova lɔn le. Ale tun ye layidu ta ko a bena a ka jama hɔɔrɔnya ka bɔ Babilonɛ. A fana y’o lo kɛ, sabu Ala ye min fɔ, o be dafa tuma bɛɛ.—Ezayi 55:11.

6, 7. An tun be ni faamuyali min ye fɔlɔ la, mun na an ka ɲi ka yɛlɛmani don o la?

⁶ Yahutuw ye jɔnya min kɛ Babilonɛ, yala kerecɛnw y’o jɔnya ɲɔgɔn kɛ wa? Kabi saan caaman, an ka zurunali nin tun b’a fɔ ko Ala sagokɛlaw tagara jɔnya la Babilonɛ saan 1918 la ani ko u hɔɔrɔnyara saan 1919 la. Nka, barokun nin na ani barokun nata la, an bena a ye fɛɛn min kama an ka ɲi k’o faamucogo yɛlɛma.

⁷ Babilonɛba ye duniɲa kuru bɛɛ ka ngalon diinanw jɛnkulu lo ye. Saan 1918 la, Ala sagokɛlaw tun tɛ tagara jɔnya la Babilonɛba kɔnɔ sabu u tun b’u mabɔra ngalon diinan ka kalanw na. Koow b’a yira ko saan caaman ka kɔn duniɲa ka kɛlɛba fɔlɔ ɲɛ, kerecɛn mɔlenw tun y’a daminɛ k’u mabɔ Babilonɛba la. Tiɲɛn lo k’o kɛlɛba fɔlɔ la, u ye kerecɛn mɔlenw tɔɔrɔ. Nka, o tɔɔrɔ fanba ye faamanw nɔɔ lo ye, Babilonɛba tɛ. O kama, an be  se k’a fɔ ko Jehova sagokɛlaw ma taga jɔnya la Babilonɛba kɔnɔ saan 1918 la.

8. Kerecɛn sɔbɛw ye tiɲɛn sira bila cogo min na, o ɲɛfɔ. ( Jaa lajɛ, barokun daminɛ na.)

⁸ Saan 33 Pantekɔte loon na, mɔgɔ waa caaman tuubira ka kɛ kerecɛnw ye ani hakili senu jigira u kan. O kerecɛn batizenin kuraw “wolomana ka kɛ Setigi Ala ka sarakalasebagaw, ni siya senuman ye.” (1 Piyɛri 2:9, 10 kalan). Yezu ka cidenw tun be sii la wagati min na, u ye kafow kɔrɔsi koɲuman. Nka u sanin kɔ, cɛɛ dɔw wulila u cɛma ka “galon tigɛ, waasa ka kalandenw caaman sama ka tugu u yɛrɛ kɔ.” (Kɛw. 20:30; 2 Tes. 2:6-8). U caaman tun ye kɔrɔsibagaw ye kafow kɔnɔ. Kɔfɛ, olu lo kɛra “evɛkiw ye.” Legilizi kuntigiw jɛnkulu dɔ y’a daminɛ ka bɔ kɛnɛ kan. K’a sɔrɔ Yezu tun y’a fɔ a ka kalandenw ye ko “aw bɛɛ ye balimaw ye.” (Mat. 23:8). Aristote ni Platon tun be mɔgɔw kalan adamadenw ka hakilitigiya la. O kalanw tun ka di legilizi kuntigi minw ye, olu y’a daminɛ k’o kalanw kɛ legiliziw kɔnɔ. Dɔɔni dɔɔni, o kalanw ye Ala ka Kuma senuman nɔɔ ta.

9. Ɔrɔmu ka gofɛrɛnɛman ye kerecɛn murutininw dɛmɛ cogo di? Mun lo sɔrɔla o la do?

⁹ Saan 313 Krista Tile La (K.T.L), Ɔrɔmu masacɛ Kɔnsitantɛn ye kerecɛn murutininw ka diinan daga a ka mara kɔnɔ. Kabi o tuma, legilizi ni Ɔrɔmu ka gofɛrɛnɛman tora ka baara kɛ ɲɔgɔn fɛ. Ɲɛyirali fɛ, masacɛ Kɔnsitantɛn ye lajɛnba dɔ kɛ ni diinan kuntigiw ye. O lajɛnba be weele ko Concile de Nicée. O lajɛn kɔ, masacɛ ye mɔnpɛricɛ Arius gwɛn ka taga jamana wɛrɛ la sabu ale tun ma sɔn ko Yezu Krista ye Ala ye. O kɔ, Théodose fɔlɔ kɛra Ɔrɔmu masacɛ ye (saan 379-395 K.T.L). A ka masaya la, katolikiw ka legilizi kɛra Ɔrɔmu mara ka diinan ye. O diinan fana ka kalanw basiginin tɛ Bibulu kan. Lɔnnikɛlaw b’a fɔ ko Ɔrɔmukaw tun ye kafiriw ye ani ko saan kɛmɛkulu 4nan K.T.L, u kɛra kerecɛn tɔgɔtigiw ye. Nka min kɛra tiɲɛn na, o ye ko kerecɛn murutininw lo sɔnna kafiriw ka lannakow ma. U fila farala ɲɔgɔn kan ka kɛ Babilonɛba kɔnɔ. O n’a ta bɛɛ, kerecɛn mɔlenw jɛnkulu dennin dɔ tun b’u seko kɛra ka Ala bato. Nka, komi mɔgɔw tun be Babilonɛba ka jɔnya la, mɔgɔ si tun tɛ u lamɛnna. O kerecɛn mɔlenw tun be i n’a fɔ sumansi, Yezu tun ye min kofɔ. (Matiyo 13:24, 25, 37-39 kalan). Tiɲɛn na, u tun be jɔnya la Babilonɛ!

10. Mɔgɔ kɔnɔgwɛ dɔw tun be basigi mun lo kan ka legilizi ka lannakow sɔsɔ?

¹⁰ Saan kɛmɛkulu damanin Krista sanin kɔ, mɔgɔ caaman tun be se ka Bibulu kalan Latɛn ani Gɛrɛkikan na. O la, u tun be se ka legilizi ka lannakow suma ni Bibulu ka kalanw ye. Dɔw y’a ye ko legilizi ka kalanw tun ye ngalon ye minkɛ, u banna u la. Nka k’o fɔ mɔgɔw ye, faratiba tun b’o la ani u yɛrɛ tun be se ka faga o kosɔn.

11. Mun lo y’a to a tun man nɔgɔ mɔgɔw fɛ ka Bibulu kalan?

¹¹ Wagati dɔ nana se, mɔgɔw tun tɛ Latɛn ni Gɛrɛkikan fɔ tugun. Mɔgɔw tun be kaan minw fɔ, legilizi kuntigiw banna ko Ala ka Kuma tɛ bayɛlɛma o kaanw na. O kama, legilizi kuntigiw ani mɔgɔ kalannin damanin dɔrɔn lo tun be se ka Bibulu kalan u yɛrɛ ma. Legilizi kuntigiw bɛɛ yɛrɛ tun tɛ se ka kalangwɛ ni sɛbɛri  kɛ ka ɲɛ. Mɔgɔ min tun ma sɔn legilizi ka kalanw ma, u tun be tɔɔrɔ la a kan. Kerecɛn mɔlen kantigiw tun be ɲɔgɔn lajɛn dogo la le. Dɔw yɛrɛ tun tɛ se ka ɲɔgɔn lajɛn pewu. Ka Yahutuw to jɔnya la Babilonɛ, u tun tɛ se ka Ala bato bɛrɛbɛrɛ. O cogo kelen na, kerecɛn mɔlen minw bena kɛ sarakalasebagaw ni masacɛw ye, olu tun tɛ se k’u ka baara kɛ cogo labɛnnin na. Mun na do? Sabu mɔgɔw tun be jɔnya la Babilonɛba kɔnɔ.

12, 13. Koo fila jumanw lo y’a to Babilonɛba ka fanga dɔgɔyara mɔgɔw kan? A ɲɛfɔ.

¹² Yala loon dɔ, kerecɛn sɔbɛw tun bena se ka Ala bato bɛrɛbɛrɛ kɛnɛ kan wa? Ɔnhɔn! Koo fila y’a to yeelen y’a daminɛ ka bɔ dɔɔni dɔɔni Alako ta fan fɛ. A fɔlɔ, saan 1450 fan fɛ, ɛnprimɛriw bɔra kura ye. Sanni o mansin ka se tubabu jamanaw na, mɔgɔw lo tun b’u sɔbɛ don ka Bibulu kɔnɔkow sɛbɛ koɲuman n’u bolo ye. O kama, Bibulu sɔngɔ tun ka gwɛlɛ ani a tun sɔrɔ man di. A fɔra ko sɛbɛrikɛla ŋana tun be kalo tan lo kɛ walisa ka Bibulu den kelen dɔrɔn sɛbɛ n’a bolo ye. Ka fara o kan, u tun be Bibulu sɛbɛ bɛgɛn golo lo kan ani o sɔngɔ tun ka gwɛlɛ. Nka, ɛnprimɛri ni papiye nafa ka bon kosɔbɛ. Ɛnprimɛri ɲuman tun be se ka sɛbɛ ɲɛɛ 1 300 bɔ papiye kan loon kelen!

¹³ A filanan, saan 1500 daminɛ fan fɛ, cɛɛ dɔw y’u jaa gwɛlɛya ka Bibulu bayɛlɛma mɔgɔw ka kaanw na. Mɔgɔ caaman y’u niin bila farati la walisa k’o baara kɛ. O ye legilizi kuntigiw dusu gwan kosɔbɛ! U tun be siranna ko ni Bibulu donna Ala ɲɛsiranbagaw bolo, o tun bena kɛ faratiba ye olu fɛ. Tiɲɛn na,  mɔgɔw ye Bibulu sɔrɔ k’a kalan tuma min na, u tun b’u yɛrɛ ɲininga ko: “Bibulu yɔrɔ juman lo be kuma niin saniyayɔrɔ (purgatoire) koo la? Bibulu yɔrɔ juman lo b’a fɔ ko mɔgɔ ka ɲi ka legilizi kuntigi dɔ sara walisa a ka mɛsi kɛ mɔgɔ saninw tɔgɔ la? Papu ni kardinal koo fɔra yɔrɔ juman Bibulu kɔnɔ?” Legilizi kuntigiw fɛ, o tun ye nɛnini lo le. Olu minw ye legilizi kuntigiw ye, jama be kɛ di k’olu sɔsɔ! O tun b’u kɔnɔ gwan yɛrɛ le! O lo kama, u wulila o mɔgɔw kama. Komi mɔgɔ dɔw banna legilizi ka kalanw ma, u bagara u ma ko u ye mɔgɔ murutininw ye. Legilizi ka kalan dɔw tun basiginin lo Aristote ni Platon ka kafiriya lannakow lo kan. O cɛɛw tun ye ɲɛnamaya kɛ sanni Yezu yɛrɛ ka wolo. Minw banna legilizi ka kalanw ma, legilizi kuntigiw ko olu ka kan ka faga ani jamana kuntigiw fana y’u faga. Legilizi kuntigiw ka laɲinita tun ye ka mɔgɔw fari faga walisa u kana Bibulu kalan ani u kana legilizi ka lannakow sɔsɔ. U ka nanbarako fanba ɲɛna u bolo. Nka, mɔgɔ damanin y’u jaa gwɛlɛya ani u banna ka kolo Babilonɛba ye. O mɔgɔw tun ye koo dɔw faamu Ala ka Kuma kɔnɔ ani u tun b’a fɛ ka koo caaman faamu tugun! Koow tun be sen kan walisa mɔgɔw k’u mabɔ ngalon diinan na.

14. a) Minw tun b’a fɛ ka Bibulu ka kalanw faamu, olu ye mun lo kɛ? b) Balimacɛ Russell y’a ɲini ka tiɲɛn kalanw faamu cogo min na, o ɲɛfɔ.

¹⁴ Minw tun b’a fɛ ka Bibulu ka kalanw faamu, u caaman bolila ka taga jamana dɔw la, yɔrɔ minw na mɔgɔ tun tɛna u bali k’o kɛ. U tun b’a fɛ ka Bibulu kalan k’a sɛgɛsɛgɛ ani ka baro kɛ a kan. U tun t’a fɛ mɔgɔ k’a fɔ u ye u ka ɲi ka la min na. U bolila ka taga jamana minw na, o dɔ ye Etazini ye. Charles Taze Russell n’a tɔɲɔgɔnw y’a daminɛ ka Bibulu sɛgɛsɛgɛ cogo labɛnnin na o yɔrɔ le la. O kɛra saan 1870 la. A daminɛ na, balimacɛ Russell tun b’a fɛ k’a lɔn diinan juman ka kalanw lo ye tiɲɛn ye o wagati la. A ye diinan caaman ka kalanw suman koɲuman ni Bibulu kɔnɔkow ye, hali diinan minw tun tɛ kerecɛnw ye. A ma mɛɛn, a y’a faamu ko diinan si tun tɛ tugu Bibulu ka fɔta kɔ. Russell n’a tɔɲɔgɔnw tun ye Bibulu ka kalan dɔw faamu ani u y’u ka kafodenw kalan o la. Wagati dɔ la, Russell kumana ni diinan kuntigi dɔw ye sabu a jigi tun b’a la ko u tun bena sɔn o kalanw ma. Nka, o diinan kuntigiw ma sɔn o ma. Bibulu Kalandenw y’a faamu k’olu tɛ se ka jɛn ni mɔgɔw ye minw nɔrɔnin lo ngalon diinan na.—2 Korɛntikaw 6:14 kalan.

15. a) Tuma juman lo kerecɛnw tagara jɔnya la Babilonɛba la? b) An bena ɲiningali jumanw lo jaabi barokun nata la?

¹⁵ Dakun tɛmɛninw na, an y’a ye ko Yezu ka ciden laban sanin kɔ le, kerecɛn sɔbɛw tagara jɔnya la Babilonɛ. Nka, an bele b’an yɛrɛ ɲininga ko: Dalilu jumanw lo b’a yira ko saan caaman ka kɔn saan 1914 ɲɛ kerecɛn mɔlenw tun y’a daminɛ k’u mabɔ Babilonɛba la? Duniɲa ka kɛlɛba fɔlɔ wagati la, Jehova sagokɛlaw ka baara lɔra dɔɔni. Jehova tun dimina a sagokɛlaw kɔrɔ o kosɔn wa? Yala o wagati la, an balima dɔw y’u seen don kɛlɛkow la ani Jehova dimina u kɔrɔ wa? Ni Ala sagokɛlaw tagara jɔnya la Babilonɛba la saan kɛmɛkulu filanan na le, tuma juman lo u hɔɔrɔnyara ka bɔ a kɔnɔ? O ye ɲiningali ɲumanw ye. An bena u jaabi barokun nata kɔnɔ.