1. Sori na kaŋa Joob naŋ da tu kyɛ wa baŋ Jehoova soŋ na la bo?

 JOOB nyɔvore zemmo zaa poɔŋ o neŋ noba da di la dama yaga, kyɛ dama na o neŋ Jehoova Naaŋmen naŋ da di na da eɛ dama naŋ da e a yoŋ. Ba dama diibu na poɔŋ, Jehoova da yelko la Joob ka o kaa o bon seɛlɛ na mine o naŋ maale na nyɛ. Ka lɛ na toɔ̃ soŋ Joob ka o nyɛ lɛ Jehoova naŋ taa yɛŋ seŋ, kyɛ la eŋ Joob sagediibu faŋa ka, Jehoova na baŋ ko la o puorebiiri bonzaa yɛlɛ naŋ ferɛ ba. Aŋa mannoo poɔŋ, Naaŋmen da teɛrɛɛ Joob ka ona la maŋ ko a dunni bondirii, azuŋ O na baŋ kaa la Joob meŋ zu. (Joob 38:39-41; 39:1, 5, 13-16) Joob naŋ da zanne baŋ Naaŋmen bonmaalee yɛlɛ na, a da somooŋ oŋ zanne baŋ gyog-sonne mine Naaŋmen naŋ taa.

2. Ananso la wala aŋ maŋ e kpeɛŋaa saŋa kaŋa ka te mãã te menne a kaa Naaŋmen bonmaalee na gaa tɔɔre a zanne a yɛlɛ?

² Ka teneeŋ meŋ maŋ mãã te menne a kaara Naaŋmen bonmaalee na soŋ, te na baŋ zannɛɛ yɛlɛ yaga a kyaaroo. Kyɛ saŋa kaŋa, a na maŋ eɛ kpeɛŋaa ka te e lɛ. Ka teneeŋ kpeɛrɛ teŋkpɛŋ poɔŋ a na maŋ eɛ kpeɛŋaa ka te nyɛ Jehoova bonmaalee bebiri zaa. Ka teneeŋ gbaŋ ba kpeɛrɛ teŋkpɛŋ poɔŋ, kyɛ aminekaŋaŋ te na maŋ teɛrɛŋ ka te koŋ nyɛ wagre kaa Jehoova bonmaalee na a zanne a yɛlɛ. Azuŋ yɛ vɛŋ ka te zanne nyɛ tɔnɔ naŋ bebe ka teneeŋ maŋ bɔ wagre kaa Jehoova bonmaalee na, a zanne a yɛlɛ. Te na zanne nyɛɛ lɛ Jehoova ane Yezu naŋ da tu bonmaalee eŋɛŋ kyɛ wuli noba, ane lɛ teŋ meŋ na baŋ zanne yɛlɛ yaga a yi Naaŋmen bonmaalee eŋɛŋ.

3. Boŋ wuli ka Jehoova da boɔrɔŋ ka Adama nyɛrɛ popeɛloŋ a yire o bonmaalee na eŋɛŋ?

³ Saŋa na Jehoova naŋ da maale Adama na, O da boɔrɔŋ ka o taa popeɛloŋ a yi o bonmaalee poɔŋ. O da kooŋ paradiisi naŋ veɛlɛ yaga zaa ka o kaara o zu a kyɛ maaloo ka o yɛleŋ. (Mun. 2:8, 9, 15) Hooŋ leɛteɛre nyɛ lɛ Adama poɔ naŋ na pɛle yaga zaa ka o nyɛ bonbie naŋ bulo, a nyɛ felaaware naŋ veɛlɛ yaga zaa. Nyɛ lɛ aŋ da e apoɔsori yaga zaa a ko Adama ka o kaara a Eeden gaadin na zu! Jehoova da yelko la Adama ka o ko a dunni yoe. (Mun. 2:19, 20) Jehoova meŋɛ da naaŋ baŋ toɔ̃ ko la a dunni yoe; kyɛ o da ko la Adama apoɔsori ka o toŋ a toma ŋa. Azuŋ nɔkpeɛne zaa kyebe ka sɛre kyɛ ka Adama na ko a duŋo kaŋa zaa yuori na, aseŋ ka o baŋ a duŋo waaloŋ ane lɛ o naŋ maŋ erɛ o yɛlɛ. Nɔkpeɛne zaa kyebe ka a toma ŋa da ko la Adama popeɛloŋ. A toma ŋa sereŋ da soŋ la Adama oŋ wa nyɛ lɛ Jehoova naŋ taa yɛŋ seŋ, ane lɛ Jehoova bonmaalee zaa naŋ veɛlɛ a kyɛ soma seŋ.

4. (a) Ananso na kaŋa aŋ seŋ ka te maŋ kaa Naanmen bonmaalee na gaa tɔɔre na la bo? (b) Naaŋmen bonmaalee buo soba hoŋ nɔŋ yaga?

⁴ Jehoova boɔbo la ka te maŋ kaara o bonmaalee na. O meŋɛ yelko teŋ ka, “Yɛ lagi yɛ nimie saazuŋ a nyɛ.” Kyɛ oŋ pãã da lɛ soore, ‘Nembuoŋ maale a boma ŋa?’ (Aiz. 40:26) A noɔre iribo pɛlɛɛŋ. Jehoova la maale bonzaa naŋ be sazuŋ, teŋɛzuŋ ane a koɔ̃ poɔŋ, teŋ na baŋ zanne yɛlɛ yaga yi a poɔŋ kyaaroo. (Yiem. 104:24, 25) Leɛteɛre lɛ na Naaŋmen naŋ maale te na. O maale teŋ teŋ na baŋ nyɛrɛ zie, a wono yɛlɛ, a siinni boma, a lɛnne boma nyɛ, a toɔ̃ nyunni boma meŋ gba, ka lɛ vɛŋ ka te na baŋ woŋ noɔ̃ a yi o bonmaalee eŋɛŋ.

5. Aŋa lɛ Urom 1:20 naŋ yel na, ka teneeŋ maŋ zanna Jehoova bonmaalee yɛlɛ, bo tɔnɔ teŋ na nyɛ?

⁵ A Baabole lɛ wuli teŋ ananso kaŋa a naŋ e nimizeɛ ka te maŋ bɔ wagre kaa Naaŋmen bonmaalee gaa tɔɔre. A maŋ wuli teŋ gyogri mine a kyaare Jehoova yɛlɛ. (Kanne Urom 1:20.) Aŋa mannoo poɔŋ, ka hooŋ kaa Jehoova bonmaalee, ho na nyɛŋ ka a eɛ seɛlee yaga zaa. A maŋ wuli teŋ lɛ Naaŋmen naŋ taa yɛŋ seŋ. Hooŋ leɛteɛre nyɛ bondi tɛɛtɛɛ na zaa Naaŋmen naŋ maale teŋ maŋ di woŋ noɔ̃ na. Ama ŋa zaa wulee lɛ Naaŋmen naŋ nɔŋ nensaaleba seŋ. Ka teneeŋ kaa Jehoova bonmaalee ka lɛ vɛŋ ka te nyɛ o gyogri o naŋ taa, a na soŋ teŋ ka te wa baŋ o soŋ a kyɛ tage peɛloo meŋ yaga zaa. Pampana ŋa, yɛ e ka te zanne nyɛ soe mine Jehoova naŋ maŋ tu o bonmaalee eŋɛŋ kyɛ wuli nensaaleba yelnimizeere mine.

6. Lɛ na nuuli mine naŋ maŋ ɛge yi ziyuo a gaa zi-zaala na, bo teŋ na baŋ zanne yi be?

⁶ Yɛlɛ zaa Jehoova naŋ boɔrɔ ka a nyɛ eebo, o maŋ sɛgrɛɛ wagre ana yɛlɛ na kaŋa zaa naŋ na nyɛ eebo. Yuoni zaa a yi February ane May kyuure na kpakyagaŋ, a Izerayɛl biiri da maŋ nyɛɛ nuuli mine ba naŋ boɔlɔ zuŋyaaree bee kulyaaree aŋ ɛgrɛ gɛrɛ samun-gɔɔ seŋ. Naaŋmen da yelko la a Izerayɛl biiri ka, ‘Haali zuŋyaaree bee kulyaaree naŋ be sagbaniŋ baŋɛɛ o wagrebinii.’ (Jer. 8:7) Aŋa lɛ Jehoova naŋ sɛgre wagre biŋ a ko a nuuli ŋa, aŋ maŋ baŋ wagre na a naŋ seŋ ka a yi zie na a naŋ be a ɛge gaa zi-zaala na, lɛ meŋ la ka Jehoova sɛgre wagre biŋ oŋ na de di sɛrɛɛ zaa. Azuŋ zenɛ ŋa meŋ, ka saŋa kaŋaŋ wa ta ka te nyɛ nuuli naŋ ɛgrɛ yire zie a naŋ be a gɛrɛ zi-zaala, a na baŋ soŋ teŋ ka te sagedi ka Jehoova meŋ sɛgrɛɛ wagre biŋ oŋ na de a donfaa ŋa wane o baaraa.​—Hab. 2:3.

7. Ka teneeŋ wa nyɛ nuulee naŋ ɛgrɛ bo yɛlɛ teŋ na baŋ zanne yi be? (Aizeeya 40:31)

⁷ Jehoova maŋ ko la o puorebiiri faŋa. Jehoova da tu la Aizeeya zie a kyɛ eŋ noɔre ko O noba ka, ka ba eŋɛŋ wa kyoɔre O na eŋ baŋ faŋa, “ba na de la kpaŋkpama do sazu aŋa kakyigiri” bee tuu-kpoŋ. A Izerayɛl biiri da maŋ nyɛɛ kakyigiri bee tuu-kpoŋ saseɛ naŋ maŋ soŋaa aŋ toɔ̃ ɛge do gaa tɔɔre yaga zaa ka a ba bale. (Kanne Aizeeya 40:31.) Jehoova na baŋ ko la o puorebiiri faŋa, aŋa lɛ oŋ maŋ ko ana nuuli ŋa faŋa aŋ baŋ ɛge gaa tɔɔre na. Ka hooŋ wa nyɛ nuuli kpoŋ kaŋa, naŋ ɛgrɛ duoro sazu yaga zaa kyɛ ba vaara o kpaŋkpama bee begɛ yaga, teɛre baŋ ka Jehoova meŋ na baŋ ko boŋ faŋa ka ho meŋ toɔ̃ are ho yelkpeɛne zaa noɔreŋ.

8. Joob naŋ da teɛre Naaŋmen bonmaalee yɛlɛ gaa tɔɔre na, bo yɛlɛ oŋ da zanne yi be? Ka bo yɛlɛ teŋ meŋ na baŋ zanne yi be?

⁸ Aseŋ ka te dɛle Jehoova. Jehoova da soŋɛɛ Joob oŋ maaleŋ dɛle O yaga zaa. (Joob 32:2; 40:6-8) Joob ane Naaŋmen dama diibu na poɔŋ, Naaŋmen da yelee O bonmaalee na mine yɛlɛ yaga zaa a koo. A mine la ŋmarbie, saluoni, ane saa nyigroo yɛlɛ. Jehoova da yelee dunni meŋ yɛlɛ aŋa mɔnaabo ane wiri. (Joob 38:32-35; 39:9, 19, 20) A yɛlɛ ŋa zaa ba wulo Naaŋmen faŋa yoŋ, a maŋ wulee o nɔmmo ane lɛ o naŋ taa yɛŋ seŋ. Joob ane Naaŋmen dama diibu na da somooŋ oŋ maaleŋ dɛle Naaŋmen yaga zaa. (Joob 42:1-6) Azuŋ ka teneeŋ meŋ zanne Naaŋmen bonmaalee yɛlɛ, a na baŋ soŋ teŋ ka te wa nyɛ ka, Jehoova taa la yɛŋ ane faŋa yaga zaa a gaŋ te. A kyɛ la wa nyɛ ka, o na baŋ vɛmeŋ ka te yelwonii zaa baare, o na eɛ lɛ meŋ. Ana yɛlɛ ŋa zaa na baŋ soŋ teŋ ka te maaleŋ dɛle Jehoova yaga zaa.

9-10. Bo ka a ŋmenaa ane saa wulo te a kyaare Jehoova?

⁹ Yezu da baŋɛɛ Naaŋmen bonmaalee yɛlɛ yaga zaa. O naŋ e “neɛ naŋ baŋ toma nimiri yaga” na, o da nyɛɛ apoɔsori a soŋ o Saa baŋ maale boma zaa. (Yeng. 8:30) A puoriŋ, saŋa na Yezu naŋ wa a donɛɛ zu kyɛ na, o da tu la Naaŋmen bonmaalee eŋɛŋ kyɛ wuli o potuuribo na o Saa yɛlɛ yaga. Te nyɛ yɛlɛ na mine o naŋ da wuli ba.

¹⁰ Jehoova maŋ wulee o nɔmmo korɔ neɛzaa. Yezu Taŋazu Yelyaga na poɔŋ, o da tage la o potuuribo teɛroŋ gaa ŋmenaa ane saa naŋ e boma noba yaga naŋ ba de a tegroŋ yaga ba zemmo poɔŋ. A boma ŋa ayi maŋ soŋ teŋ teŋ taa nyɔvore. Jehoova na baŋ zagreŋ ka o de ana boma ŋa ko noba naŋ ba puoruu na. Kyɛ o ba maŋ e lɛ, o maŋ yi la nɔmmo poɔŋ a vɛŋ ka ŋmenaa puri ka saa meŋ wa ko nensaaleba zaa. (Mat. 5:43-45) Yezu da deɛ ana yɛlɛ ŋa wuli o potuuribo na ka, Jehoova boɔrɔŋ ka te maŋ wulo nɔmmo korɔ neɛzaa. Ka ŋmenaaŋ wa puri soŋ zaa ko te bee ka saaŋ wa ka zie mãã ko te, te na baŋ leɛteɛrɛɛ Jehoova nɔmmo o naŋ taa a ko  nensaaleba zaa. O ewuli soŋ ŋa na baŋ soŋ teŋ, ka te meŋ wulo a nɔmmo ŋa tɔ korɔ noba, a maŋ moɔlɔ a duorisoŋ korɔ neɛzaa.

11. Ka teneeŋ maŋ mãã te menne a kaara nuuli sobuo aŋ na baŋ eŋ te faŋa?

¹¹ Jehoova maŋ korɔ teŋ boma yɛlɛ naŋ fɛre te te zemmo poɔŋ. A Yezu taŋazu yelyaga na poɔŋ, o da la yeleeŋ ka: “Yɛ leɛ kaa nyɛ a sazu bon-ɛgre, a ba borɔ bee a kyeɛrɛ, bee eŋnɛ boma bugri poɔ meŋ; kyɛ a yɛ sazu Saa guolo a la.” Aminekaŋaŋ noba na naŋ da kyɛllɛ Yezu yelbie na da nyɛɛ nuuli naŋ ɛgrɛ wa gɛrɛ saŋa na oŋ da soore ba ka: “Yɛ ba seɛ a bon-ɛgree ama yaga zaa bee?” (Mat. 6:26) A e la nɔmmo sori Yezu naŋ da tu kyɛ eŋ te faŋa ka te baŋ ka, Jehoova na kaa la te zu. (Mat. 6:31, 32) A yɛlɛ ŋa teŋ zanne yi Naaŋmen bonmaalee eŋɛŋ na naŋ kyɛnɛ eŋnɛɛ Naaŋmen yelmeŋɛ puorebiiri faŋa. Te yɔɔpɔge kaŋa naŋ e baapaalaa a be Spain paaloŋ a e paaneɛ eŋɛ da kyoɔrɛɛŋ saŋa na aŋ da e kpeɛŋaa koo ka o nyɛ zisoŋ a kpeɛrɛ na. Kyɛ saŋa na oŋ da nyɛ nuuli mine naŋ dire bonbie ane tewɔmmɔ na, a da emooŋ faŋa yaga zaa. O da yeleeŋ ka, “Saŋa na maŋ wa nyɛ a nuuli ŋa na, a da leɛteɛre maŋ ka Jehoova la kaara a nuuli ŋa zu azuŋ Jehoova na kaa la N meŋ zu.” A da ba kɔɔre kyɛ ka te yɔɔpɔge ŋa da nyɛ kpɛ zie.

12. Aŋa lɛ na Matio 10:29-31 naŋ yel na, bo yɛlɛ ka daviime wulo te a kyaare Jehoova?

¹² Te kaŋa la kaŋa zaa eɛ nanee yaga a ko Jehoova. Sɛre ka Yezu na bare o potuuribo na ka ba yi te moɔle a duorisoŋ na, o da soŋ baŋ baŋ nyɛ ka a ba seŋ ka ba zoro noba naŋ na iri zɔɔrɔ ne ba na dabeɛ̃. (Kanne Matio 10:29-31.) Sobuo oŋ da tu a e lɛ? O da yelee nuuli mine naŋ da pori yaga zaa a Izerayɛl paaloŋ poɔŋ yɛlɛ. Ana nuuli na la daviime. Yezu saŋa na, ana nuuli ŋa da ba taa tɔnɔ yaga. Kyɛ Yezu da yelko la o potuuribo na ka: “Kyɛ a kaŋa zaa koŋ baŋ kpi ka a yɛ Saa ba baŋ ne a.” Yezu pãã da eŋɛɛ o potuuribo faŋa ka, ba kaŋa la kaŋa zaa eɛ nanee yaga a ko Jehoova, azuŋ a ba seŋ ka ba zoro dɔgroŋ dabeɛ̃. Saŋa na Yezu potuuribo naŋ da moɔlɔ a duorisoŋ teŋbɛrɛ ane korihi pooreŋ na, ka ba naŋ wa nyɛ daviime, ba na leɛteɛrɛɛ yɛlɛ na Yezu naŋ da yelko ba na. Azuŋ ka hooŋ wa nyɛ nuuli bile zaa, leɛteɛre ka ho eɛ nanee yaga zaa a ko Jehoova bonso ho meŋ “taa la tɔnɔ yaga zaa a gaŋ a daviime.” O na soŋ boŋ ka ho taa nyaa ka nobaŋ wa iri zɔɔrɔ ne bo.​—Yiem. 118:6.

13. Boŋ na baŋ soŋ te ka te zanne yɛlɛ yi Naaŋmen bonmaalee eŋɛŋ?

¹³ Te na baŋ zannɛɛ yɛlɛ yaga a kyaare Jehoova a yi o bonmaalee eŋɛŋ. Sobuoŋ? A dɛndɛŋ soba, aseŋ ka te maŋ bɔ wagre a kaara Naaŋmen bonmaalee. Aseŋ ka te la mãã te menne a teɛre yɛlɛ na a naŋ wulo te kyaare Jehoova. Te yɔɔpɔge kaŋa yuori naŋ di Géraldine naŋ yi Cameroon paaloŋ yeleeŋ ka, “Teŋkpɛŋ poɔŋ la ka N baa, azuŋ a ba maŋ e mɔlɔ fẽẽ zaa ka N nyɛ Naaŋmen bonmaalee a toɔ̃ kaa a.” Te yɔɔdɔɔ kaŋa yuori naŋ di Alfonso naŋ e a lantaapuoruu neŋkpoŋ kaŋa yeleeŋ ka, “N wa nyɛɛŋ ka aseŋ ka N bɔ wagre biŋ saŋa maŋ na maŋ e N yoŋ, ka lɛ vɛŋ ka N toɔ̃ kaa Jehoova bonmaalee  a kyɛ teɛre a yɛlɛ gaa tɔɔre ka a baŋ wuli ma yelkaŋa a kyaare Jehoova.”

14. Bo ka Deevid da zanne saŋa na oŋ da teɛre Naaŋmen bonmaalee yɛlɛ gaa tɔɔre na?

¹⁴ Deevid da maŋ teɛrɛɛ Naaŋmen bonmaalee na yɛlɛ gaa tɔɔre. O da yelko la Jehoova ka: ‘Ka maaŋ teɛre ho saluoni yɛlɛ, ho nubie toma na, a teɛre kyuu ane ŋmarbie ŋa hoŋ maale biŋ na yɛlɛ, bo la nensaalaa ka ho teɛroŋ be o zieŋ?’ (Yiem. 8:3, 4) Teŋsogɔ zaa Deevid da maŋ kaa la saluoni, kyɛ a ŋmarbie kaabo yoŋ naaneŋ da maŋ e o noɔ̃. O da maŋ teɛrɛɛ a yɛlɛ gaa tɔɔre a zanne yelkaŋa a yi be a kyaare Jehoova. O da wa zanne nyɛɛ lɛ Jehoova naŋ taa kpeɛ̃o seŋ. Saŋa kaŋa meŋ poɔŋ, Deevid da lɛ teɛrɛɛ yɛlɛ gaa tɔɔre a kyaare lɛ o ma naŋ taa o poɔ lɛɛŋ a wa dɔgoo. Saŋa na oŋ da teɛre yɛlɛ gaa tɔɔre a kyaare lɛ na Jehoova naŋ maale o eŋdaa na, a da vɛŋɛɛŋ oŋ maaleŋ pugi Jehoova yaga zaa.​—Yiem. 139:14-17.

15. Manne wuli lɛ ho naŋ nyɛ Jehoova gyogri a yi o bonmaalee eŋɛŋ. (Yieme 148:7-10)

¹⁵ Aŋa Deevid, a ba e kpeɛŋaa ko te meŋ ka te nyɛ Naaŋmen bonmaalee a teɛre a yɛlɛ gaa tɔɔre. Naaŋmen bonmaalee yaga bebeŋ teŋ na baŋ tu a eŋɛŋ a zanne Jehoova yɛlɛ soŋ. Aŋa mannoo poɔŋ, ho na baŋ nyɛɛ lɛ Naaŋmen naŋ taa kpeɛ̃o seŋ ka ŋmenaaŋ wa puri a vɛŋ ka a zie tuli. (Jer. 31:35) Ka hooŋ wa nyɛ nuulee naŋ wooro o kyog, maŋ leɛteɛre nyɛ lɛ aŋ wulo Jehoova yɛŋ. Ka hooŋ wa nyɛ lɛ balee naŋ deɛnɛ ne o zuure, ho na baŋ nyɛŋ ka Jehoova eɛ popeɛloŋ soba. Maŋ puore Jehoova bareka o nɔmmo o naŋ taa ko te ka hooŋ wa nyɛ bi-ma naŋ deɛnɛ ne o bie. Te taa la apoɔsoe yaga teŋ na baŋ tu kyɛ zanne Jehoova yɛlɛ a yi o bonmaalee naŋ e bɛrɛ ane bilii, ana naŋ be tɔbɔ ane ana naŋ peɛle te zaa.​—Kanne Yieme 148:7-10.

16. Bo aŋ seŋ ka te e siri ka te na eŋ?

¹⁶ Te Naaŋmen na taa la yɛŋ, nɔmmo ane kpeɛ̃o, ka bonzaa meŋ oŋ maale veɛlɛ. Te na baŋ zannɛɛ a gyogri ŋa ane Naaŋmen gyogri yaga ka teneeŋ maŋ kaara Naaŋmen bonmaalee na. Azuŋ te zaa maŋ bɔ wagre, a kaa Naaŋmen bonmaalee, a teɛre a yɛlɛ gaa tɔɔre, a zanne yelkaŋa yi be. Ka teneeŋ wa erɛ lɛ, a na soŋ teŋ ka te maaleŋ tage peɛle Jehoova. (Gyi. 4:8) A zannoo naŋ tɔnne na poɔŋ, te na nyɛɛ lɛ bidɔgreba naŋ na baŋ de Naaŋmen bonmaalee wuli ba biiri Jehoova yɛlɛ ka ba toɔ̃ tage peɛloo.