1-2. ˈMën dho ˗a kë kö kwa ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗yö kë ˗a ˗dhɛ ˗së?

 ˗WO KPÖ ˈö ˗kë «˗Zlan ˗dhɔkësü» ˈka bhë ˈka˗ man, ˗mën ˈö ka ˗zo ˗yö ˗da ˗a ˈˈpiʋ̈? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ka ka ˗zota kwa ꞊dhegblü ˈbha ˈö yö ˗sü ˈka ö kpɔn ˈgü ˈö bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ ö ˗gɔ ˈkɔɔ, ˗a ˈgü. Ɛɛnˈˈ ˈzü kö ka ka ˗zota ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈwo Biblö draanˈˈ ˗ni ˈgü ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˈdhö dhi ˗sü ˈka, ˗a ˈgü.

² Bhɛɛsü waa Biblö draansü ˗wo ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˈbha ˗nu ˈka. Zoova ˗dhɔkë ˗kɔ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗wɩ ˗an ˗bha ˗ee? ꞊Ii, kö ˗wa kë ˗bɛ ˗sü ˈka ˗a dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˗bha. ˈGo mü ˈzü, Zoova ˗dhɔ ꞊yaa˗ ˗mɛn kë, ꞊yaa˗ ꞊bhlëë ˗ya, ˗yö ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha ö ˗dhɔkësü ˗bha. Zoova ˗dhɔ kwa ˗kë ꞊dedewo. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kwa dua ˗mü ˈkwa˗ ˗dhɔkë. ˈˈKɛɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö kwa ˗bha ˗a ˗dhɔkë ˗kɔ ˗yö kë ˗a ˈdhɛ ˈö˗ ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo ˗a ˈka.

3. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

³ ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho Zoova ˗dhɔkë ˗kɔ ˈö ˗wɩ ˗a ˗bha ꞊kwɛŋzü waa˗ ˗dhɔkë ˗kɔ ˈˈsaaga ˈö ˗wɩ ˗a ˗bha ꞊dɛɛ, ˗an yö. Kwa ˗an draanˈˈ ˗ni ˈgü, mɛn ˈö ˗dhö ˗yö ö ˗zota ˗kɔ ˈö dho ˗a kë˗ ˈka kö ˗a ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˗yö kë ˗së ˈzü, ˗a ˈgü. ˈPë ˗kë ˈö ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ꞊dede ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi, kwa ˗dho ˗a yö ˈpö.

4. Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo kun ˈkpa kö Yesu ˈti nu ˈˈsɛ ˗ta ꞊köŋ bhë, ˗wa ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö wo ˗kë, ˈö ˈwo˗ ꞊bhlëë ˗ya?

⁴ Kö Yesu ˈti nu ˈˈsɛ ˗ta ꞊köŋ, ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ Abɛdhö, Noe, Ablaamö waa Zɔbö ˗nu ˈdhö, ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ˗yö wo ˗kë, ˈö ˈwo˗ ꞊bhlëë ˗ya. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Wo ˈwɔn  ˗man ˗Zlan ˗ta, ˈwo wo ˗zo yö ˗a ˗dhɛ, ˈwo wo ˗kɔ bho pë ꞊vadhɛ ˈgü ˗a ˗wɔn ˈgü. Pë ˗nu ˈwo ˗an ˗kë ˗Zlan ˗dhɔkësü ˈgü Biblö ˈti˗ ꞊gban blɛɛˈˈ. ˈˈKɛɛ ˗wo wo ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈwo Zoova ꞊bhlëë ˗ya, ˈyö Zoova ˗yö ˗wɩ ˗an ˗bha ö ˗dhɔkësü ˗bha. ꞊Taabha, Zoova ˗bɔ Moizö ˗ta ˈö ˈtɔŋ˗ dɔ Izraɛdhömɛn ˗nu ˗ta, ˈyö ˗kɔ ꞊dede ˈö ˗wa ö ˗dhɔkë ˗a ˈka ˈö dho ö ˗zokun ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ.

5. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo ö ˗dhɔkë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ ˈDhɛ Yesu ga ˈö go ga ˈgü, Zoova ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha ˈzüdho kö ö ˗dhɔkësü ˗yö ˗gban ˈtɔŋ˗ ˈö˗ nu Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ˈkpa, ˗a ˗ta. (Wlɔ. 10:4) ˈTɔŋ˗ ˗dɛɛ ˈö ˗kë ‹Klisi ˗bha ˈtɔŋ˗› ˈka, ˈyö kletiɛn ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈. (Ga. 6:2) ˈTɔŋ˗ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈyaa ˈtɔŋ˗ ˈö ˈwo˗ kun wo zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈, ɛɛnˈˈ ˈtɔŋ˗ ˈö ˈsëëdhɛ ˗ta ˈö ˈwo˗ pö ˗kaa kë ꞊ni ɛɛnˈˈ ˈka ˗dho kë ꞊ni, ˗a ˈka. ˗A ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˈnën ˗tɔ ˗to Yesu ˗bha ˈwɔnzuan waa˗ ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü. ꞊Dɛɛ ˈpö, kletiɛn ˗nu ˗wo wo ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈwo to Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo kë Zoova ˗dhɛ ˗së, ˈwo ˗ya wo «˗dɩ ˈflëë˗ ˈgü.»—Mat. 11:29

6. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a draanˈˈ ˗sü ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁶ Kwa ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˈˈpian ˈdhɛ ˗dhö kwa˗ draanˈˈ ˗ni ˈgü, ˗kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «N ˗gɛn ˗ya ˈdho ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˈgü ˗ee? ˗A ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa˗ ˈˈslö ꞊mɛɛn kö n ˗man ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ kë ˗së ˈzü ˗ee?» ˗A ˈdhɛ ˈkwa˗ kë ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi. ˈˈKɛɛ kwa dua ˗mü ˈzü ˈkwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗kɔ ˈö ˈkwa dho ˗a kë˗ ˈka kö kwa ˗gɛn ˈdho ˈˈdhiʋ̈, ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ.

7. Zoova ˗yö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈwo go kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü ˗an ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ Kwa bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ, kö kwa˗ ˗dhɔkë ˗ni ˈgü. Biblö ˗yö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗zɔn ˗dhasiklɔɔ suu ˈwo˗ ansansö ˗kë, ˈö ˈwo kun ˗a ˈˈgʋ ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ ˈgü ꞊kwɛŋzü, ˗a ˈka. (Ps. 141:2) Ansansö ꞊fii ˗kun Zoova ˗dhɛ ˗së. ˗Kɔ do ˈö bhë˗ ˈka, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗bha bhɛɛwo ˗yö ˗kë ˗bhaasü, ˗ya kë ˈwɔn ˈö go kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü ˗a ˈka, ˗yö ˗kë Zoova ˗dhɛ ˗së. (Prov. 15:8; Deut. 33:10) ˗A ˗dhɔ waa˗ ˈˈnuɛ bho ˗wo ˗nu ˈwo kwa ˗gɔ kwa˗ pö ˗ni ˈgü, ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ ˈˈtʋ ˗to ˗a ˗bha ˗sü ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö kwa zuʋ̈totaabhawɔn ˗nu waa˗ pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ˈˈpiʋ̈, ˈkwa˗ ꞊gban blɛɛˈˈ ö ˗dhɛ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈˈsanni ˈkwa ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha kö ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa kwa ˗zota ˗së ˈka pë ˈö ˈkwa dho ˗a pö ˗a ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bha bhɛɛwo ˗dho kë ꞊dhɛ ansansö ꞊fii ˗së ˗sü ˈö ˈkwa˗ ˗gʋ̈ kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗dhɛ, ˗a ˈdhö.

8. ˗Zlan ˈtɔ bhɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗mɛɛn ˈö kwa ˗gɔ?

⁸ Kwa Zoova ˈtɔ bhɔ ˗ni ˈgü, kö kwa˗ ˗dhɔkë ˗ni ˈgü. (Ps. 34:1) ˗Kɔ ˈö Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu waa˗ këyö ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa kë ˗a ˈka, kwa˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˗dhɛ, kö kwa˗ ˈtɔ bhɔ ˗ni ˈgü. ˈWɔn ˗së ˗nu ˈö ˗an ˗kë kwa ˗dhɛ ˈkwa ˗an dɔ, kwa ˗dho ˗mɔn ˗a ˈtɔ bhɔ ˗sü ˗bha. ˈKwa kwa ˗zota ˈwɔn ˗së ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ꞊yaa˗ kë kwa ˗dhɛ ˗a ˈgü, kwa ˗dho ˗a ˈtɔ bhɔ ˗gɛn ꞊va yö. ˗Zlan ˗wopösü ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha «ˈkwa [˗Zlan] ˈtɔ bhɔ mɛ kpö ˈgü kö ˗yö kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈˈsaa˗ pë ˈdhö,» ˗a ˈka. (Ebl. 13:15) ꞊Dhɛ ˗kɔ do ˈö ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈka kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü bhë ˗a ˈdhö, ˈˈsanni ˈkwa ˈdho ˗zlanwopö, kwa dua mü ˈpö ˈkwa kwa ˗zota ˗së ˈka ˈpë ˈkwa dho ˗a pö mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗a ˈgü. Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˗bha ‹˗Zlan ˈtɔ ˗bhɔ mɛn kpö ˈgü ˗sü› ˗yö kë ˈˈsaa˗ pë ˗së ꞊dede ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa gagade ˗zɔn ˗ni ˈgu mɛn ˗nu ˗dhɛ, kwa dhiaŋ ˗zë ˗an ˗dhɛ kwa zuʋ̈ga ˈka.

9. ꞊Dhɛ Izraɛdhömɛn ˗nu ˈdhö, ˗nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü ˈwɔn ˗së ˗kë kwa ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˈwɔnzuan do ˈö ˗gban ü ˗bha ˗a blɛɛˈˈ.

⁹ ˈKwa nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, kwa ˗Zlan ˈtɔ ˗bhɔ.  ꞊Kwɛŋzü, ˗Zlan ˗ya ˗pö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ: «˗Kwɛ do ˈgü, gɔɔn˗ ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗dho ˈdho Zoova ˗kuu ˈˈdhiʋ̈ ˗dhɛ ˈö ö ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha ˗a ˈgü, ˗gɛn ˗ɲaan ˈka ˗yaaga.» (Deut. 16:16) ˗An dua ˗mü kö ˗wo wo ˗bha ˈkɔ waa ˈbhladhɛ ˗nu ˈto kö ˗wo ˈdho. ˈˈKɛɛ Zoova ˗ya ˈˈplüün ˗bho ˗an ˗dhɛ ˈö˗ pö: «ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈka dho ˗a kë Zoova ˗kuu ˈˈdhiʋ̈ bhë ˗a ˈka, mɛn ga do ˈti ˗dho ˗ya ka ˗bha ˈbhladhɛ ˗dhɔ ˈka.» (Ex. 34:24) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗wo ˗kun wo ˗zo yö ˗ni ˈgu ꞊dedewo Zoova ˗dhɛ, Izraɛdhömɛn ˗nu ˗kun ˈdho ˗ni ˈgü ˗a ˗bha ˈwlaan˗ ˗nu ˗ta ˗kwɛ ˈˈpɛpɛ ˈka. ˗Wo ˗kun ˈwɔn ˗së ꞊va ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈgü, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wa ˈdho ˗wo ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗draan, ˈö ˈwo wo ˗zota ˗a ˗bha ˈˈgblüsëdhɛ ˈgü, ˈö waa wo ꞊dhegblü ˗nu ˈö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˈwo wo ˈko ˗nu ꞊faanmën. (Deut. 16:15) ˈKwa pë ˈˈpɛpɛ kë ˈkwa nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈwɔn ˗së suu do ˈö bhë kwa˗ ˗slɔɔ ˈpö. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü ˈkwa ˈwɔn ˗daa ꞊klöö ˗së ˈö go kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ ˗a kë, ˗yö ˗kë Zoova ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo.

10. ˈMën ˗kë ˈö ˈˈtanbhosü ˈdhö kwa ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˈˈpian ˗wɔngbɩɩsü do ˈka?

¹⁰ Kwa ˈˈtan bho ˗ni ˈgü kwa ˈkwëë˗, kö kwa Zoova ˗dhɔkë ˗ni ˈgü. (Ps. 28:7) Izraɛdhömɛn ˗nu ˗kun ˈˈtanbhosü yö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dhɔkësü ˈˈpian ˗wɔngbɩɩsü ˈbha ˈdhö. ˗Gblüdë Davi ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ Dhevimi ˗nu 288 ˗bha kö ˗wo kë ˈˈtanbhomɛn ˗nu ˈka ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ ˈgü. (1 Chron. 25:1, 6-8) ꞊Dɛɛ, kwa ˗Zlan ˈtɔ bhɔ ˈˈtan ˗nu bho ˗ni ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˈkwa˗ ˗kan kwa ˈˈdhi ˗gɔ. Kwa ˗wo ˗bha ˗kë ˗së -sü ˈyaa ˈnën˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˈwɔnzuan do ꞊nɛn: Kwa ˈˈpɛpɛ ‹kwa ˗pö dhiaŋ zë ˗sü ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka.› ˈˈKɛɛ ˈkwaa zë ˗a ˗wɔn ˗dhɛ kö ˈkwa kwa bo dhiaŋ zë ˗sü ˈka ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ɛɛnˈˈ ˗zlanwopö ˗dhɛ ˗nu ˈgü. (Zak. 3:2) ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa˗ pö kwa ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗wo ˈyaa ˗së kö ˈkwa kwa bo Zoova ˈtɔ bhɔ ˗tan ˗nu bho ˗sü ˈka.

11. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö Psaume 48:13 ˗ya pö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, ˈmën ˗kë kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa Biblö draanˈˈ kwa ˗bha ˈkɔdhi ˈgü?

¹¹ Zoova ˗dhɔkë ˗kɔ ˈbha ˈnën ˗tɔ Biblö draanˈˈ ˗sü waa ˈwɔn ˈö ˗gban ˗a ˗bha ˗a ˗zɔn kwa ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ ˗sü. ꞊Glooyi -nu ˈka ꞊kwɛŋzü, Izraɛdhömɛn ˗nu ˈwaa yökë, ˈpë ˈwo˗ ˗kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ waa Zoova wo ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗gɛn ˗gban ˗sü. (Ex. 31:16, 17) ˗A mɛn ˗nu ˈwo kun ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha, ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ꞊klaŋkë ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗gban Zoova waa˗ ˗bha ˈˈgblüsëdhɛ ˗bha, ˗an ˈka. ꞊Dɛɛ ˈpö, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa Biblö ˗wo pö, ˈkwa˗ draanˈˈ kwa ˗de ˈˈpiʋ̈. ˗Yö kwa ˗bha Zoova ˗dhɔkë ˗kɔ ˈbha ˈka, ˈgo mü ˈzü ˗yö kwa ˗takun ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˗a ˗bha. (Ps. 73:28) Kwaa kwa ˗bha ˈnën ˗nu ˈkwa ˗Zlan ˗Wo draanˈˈ kwa ˈko ꞊bhaa ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ˗an ˗takun kö waa kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë, ˗an ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗.—Psaume 48:13 ˗wo pö.

12. Mɛn ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɔkëdhɛ dɔ ꞊kwɛŋzü, ˗yö ˗an ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈYö ˗glëŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

¹² Zoova ˗dhɔkë ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ ˗a ˗dhɔkëdhɛ ˗nu dɔ ˗sü waa ˗an ˗kun ˗së ˗sü. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dhɔkë ˗a ˈgü sɔ ˈkɔ dɔ ˗sü waa yö ˈˈpɛpɛ ˈwo˗ ˗kë ˗a ˈgü, ˗wo ˗kun «yö ꞊bhlëësü» ˈka. (Ex. 36:1, 4) ꞊Dɛɛ ˈpö, Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëgükɔ ˗nu ɛɛnˈˈ ö ˗bha ˈkɔ ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu dɔ ˗sü ˗yö ꞊dhɛ ö ˗dhɔkë ˗kɔ ˈbha ˈdhö. Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˗wo ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗kë wo ˗de ˗nu yö ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗dhɛ ˗sü ˗bha. ˗An ˗bha wo ˗kɔ ˗da ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗yö ˈgü ˗kɔ ˈö bhë ˗yö kwa ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü, ˗wo wo ˗de ˗nu ˗zlanwopösü ˗dhɛ. ˗A ˗de ˗ʒiaan ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˈˈpiʋ̈ ˈwo kë ˗yödhiʋ̈ ˈka. Mɛn zii ˗nu dua ˗mü kö ˗wo wo ˗kɔ ˗ya ˈkɔ dɔ ˗yö ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗gɔ. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo yö ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu bhë ˗an kë ˗ni ˈgü, ꞊waa˗ pö ˈwo kë ˗yödhiʋ̈ ˈka mɛn zii ˗nu ˗wo ˈˈwɩ ˗a ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˈkɔ dɔ ˗dhɛ ˗dɔ ɛɛnˈˈ ˈkwaa˗ dɔ, mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkwa kwa ˗bha ˗bhɔkwëëkëgükɔ ˗nu kun ˗së, ˈö ˈkwa ˗an ꞊baa.

13. Gbɔɔdhe ˗nu ˈö ˈkwa ˗an kë ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗yö ˗dhɛ bhë, kwa dua ˗mü ˈkwa ˗an ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

 ¹³ ˈKwa gbɔɔdhe ˗nu kë ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da ˗a ˈka ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗yö ˗nu ˗dhɛ, kö kwa Zoova ˗dhɔkë ˗ni ˈgü. Izraɛdhömɛn ˗nu ˈwaa kun ˈdho ˗ni ˈgü Zoova ˈwëëdhö wo ˗kɔ ˈˈfuöö ˈka. (Deut. 16:16) Gbɔɔdhe ˈdhɛ ꞊slɔɔ ˗an ˗gɔ ˗wo ˗kun nu ˗ni ˈgü ˗a ˈka. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ -sü ˗kun ˗a ˗zɔn ˗ni ˈgü ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˗an ˗dhɛ bhë, ˗wa ˈˈnuɛ ˗bho ˗a ˗bha. Kwa ˗dho Zoova ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Ya ˈgo mü ˈzü, pë ˗së ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˗nu ˗ni ˈgü kwa ˗dhɛ bhë, kwa dho ˗a ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˗zɔn ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ gbɔɔdhe ˈö ꞊slɔɔ kwa ˗gɔ ˗a nu ˗sü kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da ˗a ˈka kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi waa ˗Zlan ˗bha yö ˈö kë ˗ni ˈgü ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü ˗a ˗dhɛ. Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ «ˈpë ˈö mɛ ˗ya ꞊gbaɔ ˗Zlan ˗gɔ bha˗ ˈˈdhia ˈö ma˗ ˈgü bha ˗yö ˗gban ˈpë ˈö˗ ˗mɛ ˗gɔ ꞊në˗ ˗bha. ˗A ˈdhɛ ˈyaa ˈmɛ ˈö˗ ˗gɔ ˈyaa˗ ˈˈpɔ kë˗ ˗mɛ ˈˈdhiʋ̈.» (2 Ko. 8:4, 12) Gbɔɔdhe ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa˗ sü kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü ˈkwa˗ ˗kë Zoova ˗dhɛ, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ˈˈtɩtɩ, ˗ya ˗dhɛ ꞊bhlëësü.—Mak. 12:42-44; 2 Ko. 9:7.

14. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Proverbes 19:17 ˈgü, gbɔɔdhe ˗nu ˈkwa ˗an kë ˗ni ˈgü kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ bhë, Zoova ˗yö ˗an ˗sü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁴ Zoova ˗dhɔkë ˗kɔ ˈbha ˈnën ˗tɔ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˗sü. Zoova ˗ya ˗pö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˈö ˗ya ˈˈfleemɛn ˗nu ˗takun, ö ˗dho ˈwɔn ˗së kë ˗a ˗dhɛ. (Deut. 15:7, 10) ꞊Ii, ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈka kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗ya kë ˗kpla ˈgü ˈkwa nu ˗a ˗dhɛ, Zoova ˗ya ˗yö ꞊dhɛ gbɔɔdhe ˈkwa˗ ˗kë ö ˗dhɛ, ˗a ˈdhö. (Proverbes 19:17 ˗wo pö.) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈdhɛ Pɔdhö kun ˗kasho ˈgü, ˈö kletiɛn ˗nu ˈwo kun Fidhipö ˈwo gbɔɔdhe ˗nu bɔ ˗a ˗dhɛ, Pɔdhö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «ˈwun ˗së ˈö˗ ˗wun ˈyi ˗yö ˗kan ˗Zlan ˈdhi, ˈö ˗we ˗a ˗wun ˗bha» yö ˗mü. (Fdh. 4:18, NTBL) ˗Kwa ˗dhɛ ˗ga kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü kö ˈkwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «Mɛn ˈbha ˗yö ˗dhö ˈa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa˗ ˗takun ˗ee?» ˈKwa kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ, kwa ꞊faan, pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an kë ˗dhɛ dɔ waa kwa ˗bha ꞊nɔɔnpë ˗nu ˈsü ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˗an ˈka, ˗yö ˗kë Zoova ˗dhɛ ˗së. ˗Ya ˗sü ꞊dhɛ ö ˗dhɔkë ˗kɔ ˈbha ˈdhö.—Zak. 1:27.

15. Kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ waa ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha kö ˈkwa ˗Zlan ˗dhɔkë, ˈˈkɛɛ ˗a kë ˗sü ˈyaa ˈˈgbɩɩ. ˈMën ˗kë?

¹⁵ ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ꞊dede kë, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ waa ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗a kë ˗sü ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗. (1 Zn. 5:3) ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ˈnën kwa ˗blü ˗a gbasü ˗bha. ˗Kwa kwa ˗zota ˈnëngɔnnën ˈˈtɩɩ do ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö pë ˈbha nu ö dë ˗dhɛ ˗a ˈgü. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈˈlɛlɛ ꞊va ˗kë pë ˈˈbin ˈbha ˗yökësü ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗yö ˈti ˗dho ˈmën ˗a ˈka. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a dë ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˈgo mü ˈzü gbɔɔdhe ˈö bhë, ˗a ˗nu ˗a ˗dhɛ ˗sü ˗ya zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˈkwa kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ waa kwa ꞊faan ˗nu ˈsü ˈkwa˗ gba, kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da.

16. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Eblö 6:10 ˈgü, pë ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa˗ kë ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ bhë, ˗ya ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁶ ˈNënmɛn ˗nu ˈwaa˗ pö ˈˈgbɩɩdhɛ ˈka ꞊dhɛ ˗an ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗bha gbɔɔdhe ˗kë wo ˗dhɛ ˗kɔ ˗yö kë do. ˗Wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗ta ˈyaa do ɛɛnˈˈ pë ˈwo ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˈyaa do. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗yö ˈwɔn ˗nu ˈgüman kwa ˗gɔ. ˗A ˈbha ˗ya kë, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka pë ꞊vadhɛ ˗kë ˈka ˗ʒiö ˗a ˈka mɛn ˗nu ˈö ˈka ˗an dɔ ɛɛnˈˈ ˈö ˗an ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë, ˗an ˗ta. Ɛɛnˈˈ kö ka ˗kwɛ, ka kwigüdhɛ ɛɛnˈˈ ˈzü ka ˗bha ˈkɔdhigüwɔn ˈbha ˗nu ˗wɔn ˈgü, ˈkaa˗ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka pë ꞊va kë ꞊dhɛ mɛn ˗kpɛɛ ˗nu ˈdhö. Ka ˈgü ˈya ˗dho ga. (Ga. 6:4) Zoova ˗zo ˈti ˗dho bhɔ yö ˈka˗ ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗a ˈka. ˈPë ˈka ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha, ˈka˗ kë ka zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ˗yö ˗dho kë ˗a ˗dhɛ ˗së. (Eblö 6:10 ˗wo pö.) ˈWɔn ˗nu  ˗de ˗ʒiaan ˈö ˗an kë ˗dhɔ ˈdhö ka zuʋ̈ˈˈ ˈgü, Zoova ˗yö ˗an ˗yö. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö pë ˈdhɛ ˈka ˗mɔn ˗a ˗bha ˈka˗ kë ö ˗dhɛ, ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗a ˗wɔn ˈgü.

17. (1) ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˈbha kë ˗sü ˗ya kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? (2) ˈKɔnën ˈö ˗gɔ ˗kë « ˗Kwa kwa ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˗dadhiʋ̈» ˈka bhë, ˗yö ü ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁷ Kwa ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkësü ˈˈpian ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ Biblö ˗draan kwa ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗sü ɛɛnˈˈ ˗zlanwopö ˈˈdhɛɛtasü ˗nu ˈdhö bhë ˗wa kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈka˗ kë? ˈKwa ˗an kë ˗kplawo, ˗an ˈˈdhiaa ˗dho ˗da kwa ˈgü, ˈö ˗an kë ˗sü ˈwɔn ˗së ˗kë kwa ˗dhɛ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkwa kwa ˗bha ˗zlanwopösü ˗zɔn ˈˈtanbhokapë ˈbha zë ˗sü draansü ˈka. Kwa ˈti˗ zë zoodhö zoodhö, kwa ˗gɛn ˈti ˗dho dho ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˈgü. ˈˈKɛɛ kö ˈkwa˗ zë ˗sü draanˈˈ ˗dhɛkpaɔyi ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈka, ˗mën ˈö dho kë? ˗A ˈbha ˗ya kë ˗a zübhodhɛ ˈgü, minitö kwa ˗dho ˗a kë ˗a ˗bha ˈyii ˗dho kë ꞊va. ˈˈKɛɛ ˗ya yö mü, kö ˗yö kë ˗ni kwa ˗dhɛ ˈˈdhiaasü, kwa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va kë ˗ni ˈgü ˗a ˗bha. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈkwa˗ ˗gban kwa ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗bha.

18. Pë ˗wɔngbɩɩsü ˈö ˈdhö kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˈyö ˗tɔ ˗mën? ˈYö ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ꞊trɔɔn ˗mɛɛn ˈö ˈkwa˗ ꞊slɔɔ?

¹⁸ Pë ˗wɔngbɩɩsü ˈö ˈdhö kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˈyö ˗tɔ Zoova ˗dhɔkësü ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka. ˈKwa˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈, kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da ˈö ˈkwa kwa ˗zoyö ˈpö ꞊dhɛ kwa ˗dho Zoova ˗dhɔkë ˗toëpö ˈka. (Prov. 10:22) Kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈwaannu ˗sü ˈka ˈsaadhö, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a ˈwɔn kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wa kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˗yö ˗an ˗takun. (Is. 41:9, 10) Kwa Dë ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈö˗ ˗dhɛ ˈdhö˗ ˗bha kö ˗a ˗dapë ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗wa ‹ˈtɔ bhɔ kö ˗wa ꞊bhlëë ˗ya› bhë, ˗a ˗dhɛ ˗mü kö ˗a ˗dhɔkësü ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi.—˗Dhɛ. 4:11.