1. ˈKwa˗ pö ˈkwa zuʋ̈gblüdhi ꞊dede ꞊slɔɔ, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë? (Isaïe 48:​17, 18)

 KWA Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo, ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˗tosɛta kë zuʋ̈gblüdhi ˈgü ꞊dɛɛ waa ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. (Eccl. 3:​12, 13) ˗Yö ˗kɔmɔnwɔnbhasü ˗nu kwa ˗dhɛ kö ˈkwa ˈwɔn ˗së ꞊va kë. ˈˈKɛɛ ˗yö ˈti kwa ˗de ꞊kɔɔnsü waa ˗kɔ ˗yɛ pë ˈö ˈya˗ waa˗ ˗dhɛ ˈö ˗së ˗an ˗bha ˗sü ˈˈsɩ kë kwa ˗dhɛ. (Eccl. 8:9; Jér. 10:23) ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈkwa˗ pö zuʋ̈gblüdhi ꞊dede ˗yö kë kwa ˗gɔ, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ö ˗dhɔkë, ˈkwa ö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü.—Isaïe 48:​17, 18 ˗wo pö.

2. ˈWɔn yö ˗kɔ ˗mɛɛn ˈö Sɔtraan ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kë kwa ˗gɔ? ˈYö ˈmën Zoova ˗ya ˗kë?

² Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kë kwa ˈgü ꞊dhɛ zuʋ̈gblüdhi ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗gɔ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˈti Zoova ˗dhɔkë. ˗Ya ˈgo mü ˈkwa kwa ˗de ꞊kɔɔn, ˈwɔn ˗nu ˗dho ˗ɲan kwa ˗gɔ. (ˈWun. 3:​4, 5) Zoova ˗yö ö ˗kwaa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗zü kö ˗wo wo ˗de ꞊kɔɔn ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Sɔtraan ˈö bhë ꞊suamɛn ˗mü. ˈWɔn yaa ˗nu ˈö ˈwo go mɛnbhɩɩdhe ˗bha wo ˗de ꞊kɔɔnsü ˈgü bhë, kwa ˗an ˗yö. ˈˈKɛɛ Biblö ˗yö gɔɔn˗ ˗nu waa dhoo ˗nu ꞊va ꞊dede ˈwo Zoova ˗dhɔkë zuʋ̈gblüdhi ˈka ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. Yesu ˗kun ˗a mɛn do ˈka. ˈPë ˗kë ˈö Yesu ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ Zoova ˗dhɔkësü ˗bha kwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü. ˗Ya ˈgo mü, ˈpë ˗kë ˈö ˗së kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë kwa ˗dho ˗a yö ˈpö. ˗A ˗totaabhasü ˈgü, ˈwɔn ˈbha ˗nu ˈwo kwa ˗blü Zoova ˗dhɔkësü ˗bha kwa ˗dho ˗an yö.

ˈMËN ˗KË ˈÖ YESU ˗YÖ Ö ˗KƆ ˗YƐ ZOOVA ˗DHƆKËSÜ ˗BHA?

3. ˈMën Sɔtraan kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ nu Yesu ˗dhɛ? ˈYö ˈmën Yesu ˗ya ˗kë?

³ ˈDhɛ Yesu kun ˈˈsɛ ˗ta yö, ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ mɛn ˈö ö dua ˈdhö ˗mü kö ˈö˗ ˗dhɔkë ˗a ˗bha. ꞊Taabha ˈdhɛ Yesu ˗yö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˈö ˈˈtʋ̈ŋ  ˈnën ˈbha ˗yö ˗ʒiö, Sɔtraan ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ ˗ya ö ˗dhɔkë, ö ˗dho ˗gblüdëdhɛ ˈˈpɛpɛ ˈö ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗a nu ˗a ˗dhɛ. Yesu ˗ya ˗yɔ ˗bɔ ˈö˗ pö: «ˈGo n ˗bha Sɔtraan, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˗yö ˗bɛnzë ˗sü ˈka ˗Zlan ˗Wo ˈsëëdhɛ ˈgü ꞊dhɛ: ‹Zoova ü ˗bha ˗Zlan ˈnën ü dua ˈdhö ˗mü kö ˈü˗ ˗dhɔkë. Yö dosɛnŋ ˈˈkpaan ˈnën ü dua ˈdhö ˗mü kö ˈü˗ ˗dhɔkë.›» (Mat. 4:​8-10) ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˗ya pö ˈˈdhʋ̈? ˈPë ˗kë, ˗kwaa ˈbha ˗nu ˗ga.

4-5. ˗Mën ˈbha ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn ˈgü Yesu ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ Zoova ˗dhɔkësü ˗bha?

⁴ Pë ˗blɛɛsü ˈö Yesu ˗blü Zoova ˗dhɔkësü ˗bha ˈnën ˗tɔ ˗dhɔ, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗a Dë ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo. (Zan 14:31) ˗Ya ˈgo mü Yesu ˗yö Zoova ˗dhɔkë, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö ˗së. (Zan 8:​28, 29; Dhɛ. 4:11) ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗këdhösü ˗gɔgodhɛ ˈka, ˈö ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˈˈgblusësü ˈka. (Ps. 33:4; 36:9; Zak. 1:17) Zoova ˗yö gagade ˗pö Yesu ˗dhɛ ˗kplawo, ˈö pë ˗sɛŋbɔ ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˗gɔ ˗a nu ˗a ˗dhɛ ˈpö. (Zan 1:14) ˈˈKɛɛ Sɔtraan ˗zë ˗yö ˈti˗ kë ꞊dhɛ Zoova ˈdhö. ˗Yö ˗nu ˈwɔnyaakësü waa ga ˗an ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗ta. ꞊Suamɛn ˈö pë ˈyaa˗ ˗zokun ˈö ö ˗zota ö ˗de ˗wɔn ˈgü, yö ˗mü. (Zan 8:44) Yesu ˗yö Zoova ˗dɔ ˗së ˈka, ˈö Sɔtraan dɔ ˈpö ˗së ˈka. ˈYaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ toŋtoŋdhö kö ˈö ˈto Sɔtraan ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗gban Zoova ˗gɔ.—Flp. 2:​5-8.

⁵ Pë ˈbha ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈö Yesu ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ Zoova ˗dhɔkësu ˗bha ˈnën ˗tɔ ˈwɔn ˗së ˈö dho go ˗a ˈgü. (Ebl. 12:2) ˗Yö ˗kun ˗a ˈwɔn dɔ ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˈya ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ö ˗dho ˗a ˈtɔ kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˈö saanˈˈ ˈˈpɛpɛ ˈö Sɔtraan ˗yö nu ˗a ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗ta bhë ˗a bho mü ˈˈpapadhö.

ˈMËN ˗KË ˈÖ ˗SË KÖ ˈKWA ZOOVA ˗DHƆKË

6-7. ˗Mën ˈö ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa Zoova ˗dhɔkë ꞊dɛɛ? ˈYö ˈmën ˗kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa Zoova dosɛnŋ ˗dhɔkë?

⁶ Mɛn ꞊vadhɛ ˈwo ꞊dɛɛ ˈwaa Zoova ˗dhɔkë ˈyö sü ꞊dhɛ ˈwaa˗ ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu dɔ, ˈö go mü ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö ˗an kë ˗ni ˈgü ˗an ˗dhɛ bhë ˈwaa ˗an ˈsuan˗ bho. ˗Wo kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˗zlanwopö ˗an ˗dhɛ Atɛnö ꞊kwɛŋzü bhë, ˗an ˈdhö.—Këw. 17:​19, 20, 30, 34.

⁷ Pɔdhö ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ «˗Zlan ꞊në ˈö ˗tosɛa waa˗ ˈˈtɛɛ ˗sü ˗nu waa˗ pë ˈˈpɛpɛ ˈö mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗mawɔn ˗yö zun˗ ˗bha bha˗ nu˗ ˗nu ˗dhɛ.» ˗Ya ˗pö ˈzü: «Kwa ˗bha ˗tosɛa kë ˗sü waa˗ kwa ˗bha ˗pa diëë ˗sü ˗nu waa˗ ˈpë ˈö ˈkwa˗ ˈka ˗a ꞊gban˗ ˗go yö ꞊në˗ ˈgü.» ˗Zlan ˈnën ˗tɔ kwa ˗Damɛn. ‹Yö ꞊në gɔndënë do ˗da ˈö ˈˈkpʋngtaamɛ ˈˈpɛpɛ ꞊gban ˈwo go˗ ˈgü.› ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, Zoova dosɛnŋ ˈnën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ ˗dhɔkë.—Këw. 17:​25, 26, 28.

8. ˈMën Zoova ˈti ˗dho ˗a kë toŋtoŋdhö? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

⁸ Zoova ˗bha ˗kë kwa ˗Damɛn waa ˗Gblüdë ˈkpii˗ ˈka ˗sü ˈö bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˈö ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ kwa ˗ta kö ˈkwa ö ˗dhɔkë. ˈˈKɛɛ ˗yö ˈti ˗dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈ toŋtoŋdhö. Pë ˈö˗ ˗kë ˗ʒiaan ˈyö ˗tɔ ö ˗bha ˗këdhösü ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˗sü, ˈö go mü ˗kɔ ˈkwa ˗bha do do ˈka bhë kwa ˗dhɔkë ˗ya ˗kë. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ꞊va ꞊dede ˗wo kë ö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka ˗toëpö ˈka. (1 Tim. 2:​3, 4) ˗A ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗yö kwa ꞊klaŋkë kö ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö dho ˗an kë mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɛ bhë ˈkwa˗ blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ. (Mat. 10:​11-13; 28:​19, 20) ˗Yö ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˗ya kö ˈkwa ö ˗dhɔkë mü, kö mɛn zii ˗nu ˈö ˗dhɔkaadhe ˈdhö ˗an ˈgü ˗wo wo ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈.—Këw. 20:28.

9. Zoova ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁹ Zoova ˗yö ö ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn ˗ʒiaanwo mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗an ˗dhɛ pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈka. ˈWɔnzuan ˗nu ˈwo yö, ˗kwa ˗an ˗ga. ˈÖ bhɔ ˈˈdhʋ̈ ꞊kwɛŋzü, mɛn ˈˈmliya ꞊va ˗wo wo ˗ta ˗yö ˈwɔnman Zoova ˗ta ˗sü ˗bha ˈwo wo ˗kɔ ˗yɛ wo ˗de ˗bha ˈwɔn ˗së waa ˈwɔn yaa ˗an ˗bha. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗yö  ˗an ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan ˗bhɔ ˗dhɔkaadhe ˈgü kö ˗wo ˗tosɛta kë zuʋ̈gblüdhi ˈgü. (Mat. 5:​44, 45; Këw. 14:​16, 17) Zoova ˗ya ˗kë ˈö ˗an ˈˈtɔŋdë ˗nu waa ˗an ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗wo ˗dhɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˗Ya ˗kë ˈzü ˈwo ˗mɔn ˈnën ˈkpɔ ˗sü waa yökësü ˗bha, ˈwo ˗tosɛta ˗kë zuʋ̈gblüdhi ˈgü. (Ps. 127:3; Eccl. 2:24) ˗Ya ˗zɔn ˈkpakpadhö ꞊dhɛ kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë, mɛnbhɩɩdhe ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗dhɔ ˗ya ˗kë. (Ex. 34:6) Pë ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn ˈgü ˈkwa kwa ˗kɔ ˗yɛ Zoova ˗dhɔkësü ˗bha, kwa ˗dho ˗an yö. ˗Ya ˈgo mü ˗kɔ ˈö ˈdhuëë˗ kpɔ ˗a ˈka kwa ˗bha, kwa ˗dho ˗a yö ˈpö.

ˈMËN ˗KË ˈKWA KWA ˗KƆ ˗YƐ ZOOVA ˗DHƆKËSÜ ˗BHA?

10. (1) ˗Mën ˗blɛɛsü ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈkwa Zoova gba? (Matiö 22:37) (2) ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈü ꞊slɔɔ Zoova ˗bha ö zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˗sü ˈgü? (Psaume 103:​13, 14)

¹⁰ ꞊Dhɛ Yesu ˈdhö, Zoova ˗dhɔ ꞊dede ˈö kwa ˈgü bhë ˈnën kwa ˗blü ˗a gba ˗sü ˗bha. (Matiö 22:37 ˗wo pö.) Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu draanˈˈ ˗sü ˈnën kwa ꞊ɲɔɔn ˗a ˈˈsuee. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ Zoova ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa kwa ˈˈpiʋ̈. ˈDhɛ Izraɛdhömɛn ˗nu ˈti ˈwɔnman ˗a ˗ta, ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «Ka dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈka ka ꞊yɛɛ˗ kë kö ˈka ˈˈkan ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˗bha.» (Jér. 18:11) Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha, ˈö˗ ˈwɔn dɔ ˈzü ꞊dhɛ ˈˈsɛ ˗bi ˗mü kwa ˈka. (Psaume 103:​13, 14 ˗wo pö.) ˈKwa kwa ˗zota Zoova ˗bha zuʋ̈saadhɛ waa ˗a ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo to ˗an ˈgü, ˈyaa kwa ˗blü ˗a ˗dhɔkësü ˗bha ˗toëpö ˈka ˗ee?

11. ˈMën ˗wɔn ˈgü ˈzü ˈö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗yɛ kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗a ˗dhɔkësü ˗bha?

¹¹ Kwa Zoova ˗dhɔkë ˈyö sü ꞊dhɛ pë ˗së ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë, yö ˗mü. (Mat. 4:10) ˗Ya ˈgo mü kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈkwa ˗klu Zoova ˗bha ˈwɔn ˗së ꞊va ꞊dede ˗go ˗a ˈgü ˈö ˈkwa˗ ˈtɔ kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Dügɔmɛn ˈö bhë ꞊suamɛn ˗mü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi. ˈKwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ Zoova ˗dhɔkësü ˗bha ꞊dɛɛ, kwa ˗dho ˗mɔn ˗a ˗dhɔkësü ˗bha ˈpö ˗toëpö ˈka.—Zan 17:3.

12-13. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Ʒanö waa Pamö ˗an ˗bha?

¹² Zoova ˗dhɔ ˗ya kwa kë ꞊dedewo kö ˈkwa ꞊kun ˈwlüünën ˈka, kwa ˈgla ˗ni ˈgü, ˗a ˗dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗dadhiʋ̈ ˈzü. ꞊Dhegblüzë ˗nu ꞊plɛ ˈwo ˗an ˗dhɛ Ʒanö waa Pamö ˗kwa ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. a ˈDhɛ Ʒanö ˗kwɛ ˗yö ˗kë 11 ˈö Pamö ˗bha ˗kë 10 bhë, ˗wo ˗ya Biblö draansü ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗an ˗mɛn ˗nu ˈti ˈˈwɩ Biblö draansü ˗bha, ˗wo wo ˗kwaa Ʒanö waa Pamö ˗an ˗zü kö ˗wo ˈdho Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha ˗bhɔkwëë ˗ta. ˈˈKɛɛ ˗an dua ˗mü ˈpö kö ˗wo kë wo ˗bha ˗zlanwokɔɔdhö ˈˈsiyi ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈka. Ʒanö ˗ya ˗pö: «Pë ˗nu ˈö Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu kun ˗an ˗zɔn ˗ni ˈgü n ˗dhɛ Biblö ˈgü bhë, ˗wo n ˗takun ˈa ˗gban n ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗bha ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ n ˗ta ˗sü waa ˈˈɲangüyaakësü ˗an ˗gɔ ꞊klaŋplöö.»

¹³ ˈDhɛ ˗kwɛ ˈdɔɔni ˗yö ˗ʒiö, ˈnëndhoo ˗nu ꞊plɛ ˈwo bhë ˗wo ˗ya ˗zlanwopösü ˗bha. ꞊Taabha, ˗wo ˗kë ˗yödhiʋ̈ ˗nu ˈka ˈö ˈwo kun wo ˗zokë ˗ni ˈgü ˈpö wo ˗mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˈˈpiʋ̈. ˗Dhɛ ˈö ö ˗zota ˈwɔn ˗nu ˈwo bɔ ˗an ˈgü bhë ˗an ˈgü, Ʒanö ˗ya ˗pö: «Pë ˗blɛɛsü ˈa˗ ꞊draan ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ꞊dedewo ö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈgü. ˈÖ go mü, ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö 2 Timote 2:19 ˗ya pö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö: ‹Kwa Dëmɛ ˗yö ˈmɛ ˈwo˗ ˗bha ˈka ˗a ˗nu ˗dɔ.›» ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˈö ˈwo˗ gba bhë, ˗yö ö ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈.

14. Kwa ˗dho ˗dhii bho Zoova ˈtɔ ˗bha kwa ˈˈdhiwo waa kwa këwɔn ˗nu ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)

¹⁴ Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˗wo gagade ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˗a dɔ. ˗Kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˈwɔn ˈö yö ˗a ˈgü. Kwa ˈˈtɔŋdë do ˈbha ˗yö ˗dhö ˈö˗ gblü ˈdhö ˗së, ˈö ˈwɔn ˗së ˗kë mɛn  ˗nu ˗dhɛ, ˈö mɛn ˗nu ˗bhawɔn to. ˈˈKɛɛ ˈö yi do ˈka ˈö mɛn ˈbha ˗ya pö ꞊dhɛ kwa ˈˈtɔŋdë ˈö bhë ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈya˗ ˈö ꞊flüüwɔn ˗nu ˗kë. ˈKwa˗ man ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? Kwa ˗dho ˗a ˗ta ˗ko zë. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈdhɛ Sɔtraan waa ö ˈˈpiʋ̈ ˗mɛn ˗nu ˈwo Zoova ˈtɔ zë ꞊suawɔn ˗nu ˗dɔ ˗a ˗bha ˗sü ˈka, kwa gagade ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˗a ˗pö ˈö ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa˗ ˈtɔ kë ˗së. (Ps. 34:1; Is. 43:10) Kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka kwa ˈˈdhiwo waa kwa këwɔn ˗nu ˈgü.

15. ˈDhɛ bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˈwɔn ˗nu bho ˈˈgblʋʋ ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˗an ꞊slɔɔ? (Filipö 3:​7, 8)

¹⁵ Kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha kö ˈkwa ˈwɔn ˈbha ˗nu bho ˈˈgblʋʋ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa ˈˈdhiaa ˗yö kë Zoova ˈgü ɛɛnˈˈ kö ˈkwa˗ ˗bha yö ꞊va kë. ˗A wɔnzuan ꞊nɛn: Bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ö ꞊kwaa˗ ˗duɛɛ ˈkpii˗ ˈzü Zuifö ˗nu ˗bha ˗zlanwo ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˈö Zoova ˗dhɔkë. (Ga. 1:14) ˈWɔn ˗së ˈö˗ ꞊slɔɔ ˗a ˈgü ˈyö ˗tɔ Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ ˗a ˗bha ˈö waa Klito ˈwo dho gblüdëdhɛ kë dhaŋ˗ ˈgü. ˗A zuʋ̈ˈˈ ˈti ˈto ꞊zlöö toŋtoŋdhö Zoova dhɔkësü ˗wɔn ˈgü. Kwa ˗de ˈpö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë, ˗yö ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha.—Filipö 3:​7, 8 ˗wo pö.

16. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Ʒulia ˗ya ˗da kwa ˗bha? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)

¹⁶ ˈKwa Zoova ˗bha yö ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˗yö ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha ꞊dɛɛ, ˈö˗ kpɔ kwa ˗bha ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒulia, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. Kö Ʒulia ꞊kun ˈnëndhiëŋ ˈˈtɩtɩ ˈka, ˗yö ˗kun ˈˈtan bho ˗ni ˈgü wo ˗bha ˗zlanwokɔɔdhö. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˗wo ˗kun ˗së bhë, ˗wa ˗draan kö ˗yö kë ˗zlanwo ˈˈtanbhomɛn ˈkpii˗ do ˈka. ˗A yi ˈti ꞊gwëë ˈö Ʒulia ˈtɔ ˗yö ˗ya bhɔ ˗sü ˗bha, ˈö ˈˈtan ˗nu bho ˗dhɛ  ˗tiaandhö ˗nu ˈgü. Yi do ˈka kö ˗yö ˈˈtanbhosü ꞊klaŋkɔ ˈkpii˗ do ˈgü, ˗a ˈˈtɔŋdhe do ˗yö ˗Zlan ˈwɔn ˗blɛɛ ˗a ˗dhɛ, ˈö˗ pö ˗a ˈtɔ Zoova. ˗A ˗dhɛ ˈti ꞊gwëë ˈö Ʒulia ˗yö ˗ya Biblö ˗draan ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha ˗gɛnɲan ˈka ꞊plɛ ˈˈdhoogɔ do ˈgü. ꞊Taabha, Ʒulia ˗yö ö ˗bha ˗tosɛta ˗nu Zoova ˗dhɔkësü ˗dhɛ ˈö ˗kan ˈtɔbhɔdhe mɛɛnˈˈ ˗sü ˗bha ˈˈtanbhosü ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈyaa kun ˈˈplëëplë. Ʒulia ˗ya ˗pö: «Mɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗pö n ˗dhɛ ꞊dhɛ a n ˗man ˗wo ˗së ˗dhɛ ˈgü shiʋ̈ˈˈ ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɔkësü ˈka. Man ˗zë a ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈa n ˗man ˗tosɛta ꞊gban nu Zoova ˗dhɛ.» Pë ˈö Ʒulia ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha ˈö ˗kwɛ ˗ya kë 30 ꞊dɛɛ bhë, ˗kɔ ˗mɛɛn ˈö˗ ˈka ö ˗de ˈgü ˗a ˗wɔn ˈgü? ˗Ya ˗pö: «Man zuʋ̈waanusü ꞊dede ꞊slɔɔ, ˈa ˈdhaŋ˗ bho ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö n zuʋ̈ˈˈ ˈdhö bhɔ ˗ni ˈgü ˗a ˗bha bhë Zoova ˗dho ˗a nu n ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü.»—Ps. 145:16.

˗KWA ZOOVA ˗DHƆKË ˗KPLAWO

17. ˈˈTʋ̈ŋ ˗bha ˗to ꞊klöö˗ ˗sü ˈö bhë ˗yö pa mɛn ˗nu ˈwo wo ˗kɔ ˗yɛ Zoova ˗dhɔkësü ˗bha waa mɛn ˗nu ˈwo ˈti˗ kë ˈˈdhʋ̈ ꞊köŋ ˗an ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁷ ˈKwa yö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü shiʋ̈ˈˈ ˗sü ˈˈtʋ̈ŋ ˈka ꞊klöö˗. Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö: «˗A ˈˈtʋ̈ng ꞊ya ˈto ˈdɛdɛ, ˈdɛdɛ ꞊dedewo kö ˈmɛ ˈö˗ nu ˗wɔn ˈdhö ˈdhö bha ˗yö nu, ˈyii ˈdho ꞊gwëë mü ˈzü.» (Ebl. 10:37) ˗Wo ˈö bhë ˗yö ˗gban kwa ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈˈTʋ̈ŋ ˈö to mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗gɔ kö ˗wo wo ˗kɔ ˈˈyɛ Zoova ˗dhɔkësü ˗bha, ˈyaa ꞊va ˈzü. (1 Ko. 7:29) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ ˗Zlan ˗dhɔkë ˗sü ˗bha ˈsaadhö, ˈkö ˗kë  ꞊dhɛ kwa ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˗kwaa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya ˈto «ˈdɛdɛ ꞊dedewo.»

18. ˈMën Zoova waa Yesu ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ kë?

¹⁸ Yesu ˈti ö ˗bha ꞊gwëë ˗nu ꞊faanmën dosɛnŋ kö ˗wo ˗ya ˗ʒiö ö ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha, ˈˈkɛɛ ˗yö ˗an ꞊faanmën ꞊ʒiaan kö ˗wa kë ˈˈdhʋ̈ ˗kplawo. (Mat. 16:24) ˗A ˗wɔn ˈgü ˗ya kë ꞊dhɛ ˗a ˗kwɛ ˗ya ʒiö ꞊va ˈö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗ni ˈgü, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈto ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. Kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa ˈto kwa ˗wo ˗ta. ˗A kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈyaa ˈˈplëëplë. ˈˈKɛɛ ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˈdhuëë˗ ꞊va ꞊slɔɔ ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ꞊dɛɛ.—Ps. 35:27.

19. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Ʒene ˗bha?

¹⁹ Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö ꞊dhɛ ˈwa Zoova ˗dhɔkë, wo ˈti ˗dho zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka ꞊kun ˈwlüünën ˈka, ka˗ ˗pö ka ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈka Zoova ˗dhɔkë ka ˗bha ˗tosɛta ˈti ˗dho kë ˗së ˗ee? Kwa ꞊dhegblü wlüünën do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒene ˗ya ˗pö: «A˗ ˗pö n ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗kë Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka ˗sü ˈö bhë ˗yö mɛn ꞊kɛɛ˗ ˗kan ˈwɔn ꞊va kë ˗sü ˗bha. A˗ ˗yö ꞊dhɛ n ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈyi ˗gla yi ˈkwëë˗ bhë, ˗wo ˗dho ˈwlaan˗ ˗nu ˗ta, ˈˈnɔnbɔ ˗nu waa ˗mlaanbɔ ˗wo ˗an ˗gɔ, ˈwo video trʋʋˈˈ ˈˈvaanvan ˗nu ˗kë, ˈˈkɛɛ kö man ˗zë a n ˗man ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü ˈa dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈa ˗zlanwopö.» ˗Zotakɔ ꞊suu ˈö bhë ˗yö ˗pa Ʒene ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Ʒene ˗ya ˗pö: «A ˗ya ˗tosɛta ꞊plɛ kë ˗sü ˗bha, ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈdɛdɛ ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗kë n ˗dhɛ ˗së. ˈˈKɛɛ n ˈti zuʋ̈gblüdhi ꞊dede ꞊slɔɔ. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈ a ˗ya n ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗sü ˗bha ˈwɔn ˗së ˗nu ˈa ˗an ꞊slɔɔ Biblö ˗wo ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈgü bhë ˗an ˈgü, ˈa˗ pö a ˗dho Zoova ˗dhɔkë n zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka. ˈÖ sü yi ˈö bhë ˗a ˗bha, ˗yö ˗kë ꞊dhɛ ˈpë Zoova ˗yö n ˗man bhɛɛwo ˈˈpɛpɛ ˗daakë ˗a ˈdhö.»

20. ˈMën ˈkwa dho kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa˗ ˗kë?

²⁰ Psaume ˗bɛnzëmɛn do ˗yö ˈˈtan ˗bho Zoova ˗dhɛ ˈö˗ pö: «Mɛn ˈü ü ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha, ˈü ˗a ꞊ɲɔɔn ü ˈˈsuee kö ˗yö kë ü ˗bha ˈˈkwɛnŋdhö bhë, ˗a ˗bha ˗yö ˗së.» (Ps. 65:4) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗kplawo. ˗A ˗wɔn ˈgü ꞊dhɛ Ʒozue ˈdhö, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö: «Man ˗zë yaa n ˗man ˈkɔdhigümɛn ˗nu, Zoova ˈnën ˈyi dho ˗a ˗dhɔkë.»—Jos. 24:15.