1-2. (1) ˈMën kë ˈö Biblö ꞊klaŋnën ˈbha ˗nu ˗wo dɔ ˈdudhö Zoova ˗dhɔkësü ˗wɔn ˈgü? (2) ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

 PË ˈBHA ˗yö ka zuʋ̈ˈˈ ˗to ꞊zlöö ˗kë Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka ˗sü ˗wɔn ˈgü ˗ee? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈˈsuʋ̈ ˗yö ka kë ˗ni ˈgü ka yökëyoo ˗nu, ka ˈˈtɔŋdë ˗nu ɛɛnˈˈ ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˗gban ka ˗gɔ ˗sü ˗wɔn ˈgü. Ɛɛnˈˈ ˈzü kö ka ka ˗zota ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ka ˗kɔ ˈti ˗dho ˗mɔn Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗bha. ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈ kö ˗kɔ ˈö Biblö ꞊klaŋnën ˈbha ˗nu ˗kë ˗a ˈka wo ˗de ˈgü ka˗ ˈgüman, ˈö ˈpë ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗kë ˗an ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗ ˈka˗ dɔ ˈpö.

² Yesu ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈˈsuʋ̈ ꞊suu ˈö bhë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗kɔ kun Zoova ˗dhɔkësü ˗bha. (Mat. 13:​20-22) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˈti ö ˗kɔ bho mɛn ˗nu ˈö ˈwaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo ʒiö ˗a ꞊kee˗ ˗an ˈgü. Pë ˗yiishiö ˈö˗ ˗bha gwëëˈˈ ˗nu dho ˗an kë kö ˗wo mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗takun, ˗yö ˗an ˗zɔn: (1) ˈPë kë ˈö ˗an ˗gɛn ˗yö to ꞊zlöö, wo ꞊dede ˗an dua ˗mü kö ˗wa dɔ. (2) ˗An dua ˗mü kö ˗wo mɛn ˗nu ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗dadhiʋ̈. (3) Pë ˗nu ˈwo dho ˗an ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗wa ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. (4) Pë ˗nu ˈwo dho ˗a kë kö ˗wo bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˈpö ˗wa ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. Kwa dho bɔ ˈsëëdhɛ ˗be Zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ ˗toëpö ˈka! ˗ta kö ˗dhioo ˗nu ˈwo bhë ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗takun ˗yö Zoova ˗dhɔkë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

˗KWA KWA ˗BHA BIBLÖ ꞊KLAŊNËN ˗TAKUN KÖ PË KË ˈÖ˗ ˗GƐN ˗YÖ TO ꞊ZLÖÖ ˗YA DƆ

3. ˈMën Nikodɛmö ˗gɛn to ꞊zlöö ˗kë Yesu gwëëˈˈ ˈka ˗sü ˈgü?

³ Nikodɛmö ˗kun mɛn ˗tiaandhö ˈka Zuifö ˗nu kpö ˈgü. ˈˈKɛɛ pë ˈbha ˗kun ˗a ˗gɛn ˈto ˗ni ˈgü ꞊zlöö ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˗sü  ˈgü. ˈDhɛ Yesu ˗yö ˗ya ˗zlanwopösü ˗bha ˈö ˈˈsu ˈˈsɔɔdo ˗yö ˗ʒiö, Nikodɛmö ˗kun ˗a ˈwɔn dɔ ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗Zlan ˈnën bɔ. (Zan 3:​1, 2) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho Yesu ꞊kee˗ ˗bindhe ˈgü, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ «[˗yö] ˗kun ˈˈsuʋ̈ ˗ni ˈgü Zuifö ˗nu ˗gɔ.» (Zan 7:13; 12:42) ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗duɛɛ ˗wɔn ˈgü, ˈˈsuʋ̈ ˗kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˗sü ˗gɔ. a

4. Yesu ˗yö Nikodɛmö ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈpë ˗Zlan ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗bha ˈka, ˗ya dɔ?

⁴ ˈTɔŋ˗ ˈö ˗Zlan ˗ya nu Moizö ˗dhɛ bhë, Nikodɛmö ˗kun ˗a dɔmɛn do ˈka. ˈˈKɛɛ ˗a ˗bhawɔn ˗kun ˗takundhe ˗bha kö ˈpë Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗ya kë bhë ˗ya dɔ. Yesu ˗ya ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Yesu ˗kun ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ nu ˗ni ˈgü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wɔn ˈgü, ˈö ˗we ˗a ˗bha ˗ʒianwo kö waa Nikodɛmö ˈwo ˗kpan wo ˈkwëë˗ gbeŋ. Yesu ˗yö pë ˈö Nikodɛmö dho ˗a kë kö ˗yö kë ö ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˗a ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ˈkpakpadhö ˈö˗ pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈgo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˗yö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa kö ˗yö ö ˗zo yö ˗Zlan Gbö ˗dhɛ.—Zan 3:​5, 14-21.

5. Kwa ˗dho kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö pë ˈö˗ ˗gɛn to ꞊zlöö ˗ya dɔ?

⁵ ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˗yö Biblö ˗dɔ ˗së ˈka, ˗a ˗bhawɔn ˗yö ˗takundhe ˗bha kö ˈpë kë ˈö ˗gɛn ˗yö to ꞊zlöö ˗ya dɔ. ˗A ˗bha yökësü ɛɛnˈˈ ˗a ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˗gban ˗a ˗gɔ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗gɛn to ꞊zlöö. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü kö ˈkwa˗ ˗takun. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒianwo ˈkwa˗ ˗dhɛ kwa ˗gɔ ˈkɔɔ ˈö kwaa˗ ˗nu ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da gbɔ do ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗takun ˈö ö zuʋ̈ˈˈ ˗pʋ kwa ˗dhɛ kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈö˗ ˗ta ˈkwa˗ dɔ. ˗Ya ˈgo mü, ˗kwaa ˗takun kö ˗yö ˈwɔn ˗nu bho ˈˈgblʋʋ ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗ya ˗zɔn Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë.

6. Kwa ˗dho kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗yö Zoova ˗dhɔkë? (1 Kolɛntö 16:13)

⁶ Kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ꞊yaa˗ yö ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ˗takun kö ˈö ˈwɔn ˗së kë, ꞊faan ˗dho kë ˗a ˗gɔ kö pë ˗nu ˈö ˗an draanˈˈ ˗ni ˈgü bhë ˗yö ˗an ˗ya ꞊bhlëe ˈgü. (1 Kolɛntö 16:13 ˗wo pö.) Kwa ˗bha yö ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ꞊klaŋgɔmɛn ˗bha yö ˈdhö ꞊klaŋplöö. ꞊Klaŋgɔmɛn ˗mɛɛn ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë? ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ꞊klaŋgɔmɛn ˗së ˈnën ˗tɔ ˗a mɛn ˈö kwa ˗takun zuʋ̈saadhɛ ˈka, ˈö kwa ˗zogban ꞊dhɛ kwa ˗kɔ ˗yö ˗mɔn pë ˈbha ˗nu kë ˗sü ˗bha. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, Biblö ꞊klaŋgɔmɛn ˗së ˈnën ˗tɔ mɛn ˈö pë ˈö Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ, ˈö kwa ˗zogban ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˗takundhe ˈsaa˗ ˈgü kwa ˗dho ˗mɔn ˈwɔn ˗nu ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗sü ˗bha kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ꞊Klaŋgɔmɛn ꞊suu ˈö bhë, kwa ˗dho kë ˗a ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

˗KWA KWA ˗BHA BIBLÖ ꞊KLAŊNËN ˗TAKUN KÖ ˗A ˗BHA ZOOVA ˗DHƆ ˗YÖ ˗DADHIƲ̈

7. Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗an ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗dadhiʋ̈?

⁷ Yesu ˗kun ˗a ˈwɔn dɔ ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dhɔ ˈnën dho ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗blü kö ˈpë ˈwo˗ ꞊draan, ˗wa ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˈPë dho ˗an ˗takun kö ˗an Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗a ˗dhɔ ˗yö ˗dadhiʋ̈, Yesu ˗ya ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗yö Zoova ˗zɔn ˗gɔndë do ˈö pë ˗sɛŋbɔ nu ö ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ ˗a ˈka. (Mat. 7:​9-11) ˗A ˈbha ˗ya kë kö mɛn ˗nu ˈwo kun wo ˈˈtʋ ˈto ˗ni ˈgü Yesu ˗bha bhë ˗an dë ˗nu ˈwaa ˗dhɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˈWɔnzuan do ˈö ˗gban ˈnëngɔɔn˗ ˈö go ö dë ˗gɔ ˈkɔɔ ˈö dho ˈö ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗kë, Yesu ˗ya ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ Yesu ˗ya pö ꞊dhɛ ˈnëndë ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗wü ö gbö ˗bha kö ˗ya ö ꞊yɛɛ˗ kë bhë, ˗kɔ ˈö pa ˗a ˈka ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈka ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. Yesu ˗yö ˗an ˗takun ˈwo˗ yö ꞊dhɛ wo ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë ꞊dedewo, ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ö ˗zokë wo ˈˈpiʋ̈.—Luk. 15:​20-24.

8. Kwa ˗dho kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗a ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗dadhiʋ̈?

⁸ ˈKwa Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗zɔn kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˗dhɛ, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗dadhiʋ̈. ˗A ꞊klaŋkë ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, ˗kwaa ˗takun kö ˈpë ˈkwa˗ ˗zɔn ˗ni ˈgü ˗a ˗dhɛ waa Zoova ˗bha ˗dhɔ ˗kɔ ˈwo ˗gban ˗a ˈka wo ˈkwëë˗ bhë ˗ya dɔ. Kwa ˗gɔtadhɔpë ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü, ˗kɔ ˈö ˗gban ˗a  ˈka ˈpö yö ꞊dede ˗a ˗bha ˗kwaa ˗zɔn ˗a ˗dhɛ. (Wlɔ. 5:8; 1 Zn. 4:10) Biblö ꞊klaŋnën ꞊yaa˗ yö ꞊dhɛ ö ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë ꞊dedewo, yö ˗de ˈpö ˗a ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗dho ˗dadhiʋ̈.—Ga. 2:20.

9. ˈMën gɔndë do ˈwo˗ ˗dhɛ Misɛdhö bhë ˗a ˗takun ˈö ö ˗bha ˗tosɛta bho ˈˈgblʋʋ?

⁹ Gɔndë do ˈwo˗ ˗dhɛ Misɛdhö ˈö Ɛndonezi, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗A ˗mɛn ˗nu ˗wa ˗to gagade ˈgü, ˈˈkɛɛ ˗yö ˈti bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. ˈDhɛ ˗kwɛ ˗yö ˗kë 18, ˗yö ˗dho ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˈgü ˈö ˗kë gɔblümɛn ˈka. ꞊Taabha ˗yö dhe ˗sü ö ˗bha ˈˈsɛ ˈgü Ɛndonezi ˈö ö ˗bha dhebɔ waa ö ˈdhu ˗an to mü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö bhë ˈgü, ˗a ˗bha dhebɔ waa˗ ˈdhu ˗wo ˗ya Biblö draanˈˈ ˗sü ˗bha ˈö ˗an ˗gɛn ˗yö dho ˈˈdhiʋ̈. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ Misɛdhö dhe ˗wɔn ˗yö ˗kë ˗yö ö ꞊yɛɛ˗ ˗kë kö ˈö ö ˗zokë ö dë ˈˈpiʋ̈, ˈö go mü ˈö ˗we Biblö draanˈˈ ˗sü ˗bha. ˈSëëdhɛ ˗be Zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ ˗toëpö ˈka! ˈwɔn ˗gɔ 27, ˈˈpian ˈö ˗kë «˗Kaa ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn» ˈka bhë ˗yö ˗pa ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈka ꞊dedewo. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗kë ˗a ˈka ö ˗de ˈgü kö ˗wa Gbö saanˈˈ ˗kë wo ˗ni ˈgü bhë ˈdhɛ Misɛdhö ˗yö ö ˗zota ˗a ˈgü, ˗wëë ˗yö ˗bɔ ˗a ˗ta ˈö ˈˈgbʋ bɔ. Zoova waa Yesu ˗an ˗bha kwa ˗gɔ ˗ta ˈdhɔ ˗sü ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo ˈö ö ˗bha ˗tosɛta bho ˈˈgblʋʋ, ˈö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa.

˗KWA KWA ˗BHA BIBLÖ ꞊KLAŊNËN ˗TAKUN KÖ ˗YÖ PË ˈBHA ˗NU ˗WƆN BƆ ˈˈDHIƲ̈

10. Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö pë ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗wa bɔ ˈˈdhiʋ̈? (Lukö 5:​5-11) (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁰ Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗blɛɛsü ˗nu ˗wa ˈwɔn ˗dɔ ˈˈvaandhö ꞊dhɛ Mesi ˗mü ˗a ˈka. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗an ˗bhawɔn ˗kun ˗takundhe ˗bha kö ˗wo ˗zlanwopösü ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈. ˈDhɛ Yesu ˗yö Piɛɛ waa Andre ˗an ˗dhɛ kö ˗wo ʒiö ö ˈˈpiʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü bhë, kö ˗wa kë ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈka ˈsaadhö. (Mat. 4:​18, 19) Piɛɛ, Andre, Zakö waa Zan ˗wo ˗kun ˈwëëga ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü ˈˈyiblükësü ˈgü. (Mak. 1:​16-20) ˈˈKɛɛ Piɛɛ waa Andre ˗wo «wo ˗bha ˈˈkplʋ̈ ˗nu to ˈˈshia˗ ˈwo ˗ʒiö [Yesu] ꞊kee˗.» ˈˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˈˈsanni ˗wa kë ˈˈdhʋ̈, ˗wo ˈpë dho ˗an ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bhawɔnyëëpë ˈˈɲan bhɔ ˗a ˗kë. ˗Mën ˈö ˗an ˗takun ˈwo ˗zlanwopösü ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈? Dhukö ˈsëëdhɛ ˗be ˗ya ˗pö Yesu ˗yö ˗dhidha do ˗kë ˈö ˗an ˗zogban ꞊dhɛ  ˗kɔmɔnwɔnbhasü ˗yö Zoova ˗gɔ kö ˗yö ö ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈.—Lukö 5:​5-11 ˗wo pö.

11. Kwa ˗dho bɔ kwa ˗de ˗bha ˈwɔnzuan ˗nu ˗ta kö ˈkwa kwa ˗bha ꞊klaŋnën takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹¹ ˈKwaa ˗mɔn ˗dhidha kë ˗sü ˗bha ꞊dhɛ Yesu ˈdhö. ˈˈKɛɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö mɛn ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɔkësü ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ bhë, ˈkwa ˗an ˗bha ˗bɔagüwɔn ˗nu ˗zɔn kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗dhɛ. Kwa ˗zo ˗yö ꞊kun ˈpë Zoova ˗ya ˗kë kwa ˗dhɛ kö ˈkwa ˗ya ˗nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü ˗bha, ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗ee? ˗A ˈbha ˗ya kë kö kwa ˗bha ˗bhɔkwëë kë ˗sü ˗wɔn ˈgü, kwa˗ ˗pö kwa ˗gɔmɛn ˈö yödhiʋ̈ ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗bha yökë ˈˈlɛlɛ ˗ya ɲën kwa ˈti ˗dho yökë ˈzü. Kwa kwa ˗bha ˗bɔagüwɔn ˗nu blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˗dhɛ, ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban ˗a ˈka ˈö ˈkwa˗ ˗dhɔkësü ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ bhë ˗kwaa ˗zɔn ˗a ˗dhɛ.

12. (1) Kwa mɛn ˈbha ꞊klaŋkë ˗ni ˈgü Biblö ˈka, ˈmën kë ˈö ˗së kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo kë kwa ˈˈpiʋ̈? (2) Kwa ˗dho bɔ video ˗nu ˗ta kö ˈkwa kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Aˈwɔnzuan ˗zɔn.

¹² ˗Kɔ ˈö kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˗wo ˈwɔn ˗nu bho ˗a ˈka ˈˈgblʋʋ wo ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˈpö ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗takun. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗kwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö kwaa˗ ˗nu kwa ˈgɔdhɛ ˈyaa do bhë ˗an ˗dhɛ kö kwaa˗ ˗nu ˈkwa˗ ꞊klaŋkë. ˗Kwaa pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ˗kɔ ˈwo gagade dɔ ˗a ˈka waa ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗takun ˗a ˈka ˈpö kö ˗wa ˗dhɔkësü ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ bhë, ˗wa blɛɛˈˈ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü kö kwaa kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˈkwa video ˗nu ˈwo «˗Kaa ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn» ɛɛnˈˈ «˗An ˗ga ˈpö» ˈgü ˈsëëdhɛ ˗be Zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ ˗toëpö ˈka! ˈgü bhë, ˈkwa ˗an ˗ga. Kwa˗ ˈwɔn ˗gɔ 37 draanˈˈ ˗ni ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo video ˈPë kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha Zoova ˗dho ˗a nu kwa ˗dhɛ ˈgü bhë ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ ˈpö.

˗KWA KWA BIBLÖ ꞊KLAŊNËN ˗TAKUN KÖ ˗YÖ BƆ ˈWƆN ˈˈGBƖƖ˗ ˗NU ˈGÜ

13. Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˗baa ˗gban ˗an ˗gɔ ˗mɛn ˗nu ˗wɔn ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ Yesu ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗dho ˗gban ˗an ˗gɔ. ˗A mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒianwo ˈwo ˗kë ˗an ˗de ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈka. (Mat. 5:11; 10:​22, 36) Kö Yesu ga ˗yi ˗ya ˈto ꞊klöö˗, ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an ˗bha Zoova ˗dhɔkësü ˗wɔn ˈgü ˗an ˗bha ˗tosɛta ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö dɔ ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈. (Mat. 24:9; Zan 15:20; 16:2) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo kë wo ˈsuan˗ ˈka wo ˗bha ˗zlanwopösü ˈgü. ˗Ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ˈzü ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wa ˗gban ˗an ˗gɔ, ˈwa ˗dho dɔ ˗an ˗gɔ ˈˈɲɛɛn, ˗wo kë ˗gleŋsü ꞊ʒiaan kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗wo ˗zlanwopö ˗kplawo.

14. Kwa ˗dho kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗yö kë baasü ˈka ˗gban mɛn ˗gɔ ˗sü ˗bha? (2 Timote 3:12)

¹⁴ Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa Biblö ꞊klaŋnën ˗takun kö ˗yö kë baasü ˈka pë ˈö˗ yökëyoo ˗nu, ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu waa˗ ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu dho ˗a kë ˗a ˈka bhë ˗a ˗bha. (2 Timote 3:12 ˗wo pö.) Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗wɔn ˈgü, ˗a yökëyoo ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗wëë dɔ ˗a ˗bha. ˗A ˗de ˗ʒiaan ˗a ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo zɔɔdhe ˗man ˗a ˈka ˗a ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü. ˗A ˗dhɛ ˗ya ˗bha ꞊dedewo kö ˈkwa˗ ˗takun ˗yö kë baasü ˈka ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗bha. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ mɛn ˗nu ˗wa ˗gban ˗a ˗gɔ, ˈpë dho ˗a pö ɛɛnˈˈ ˈö dho ˗a kë ˗yö ˗dho ˗a dɔ.

15. Kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗wa ˗gban ˗a ˗gɔ, ˈmën dho ˗a ˗takun kö ˗ya ˈkun ö ˗bha?

¹⁵ ˗Ya kë ꞊dhɛ kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗wa ˗gban ˗a ˗gɔ, ˗kwaa ˗takun kö ˈpë ˗kë ˈwo˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗ya dɔ. ˗A ˈbha ˗ya kë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗ga ꞊dhɛ kwa ˈˈkpënŋkë ˗ni ˈgü ˗a ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈwo ˗gban ˈzü Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗wɔn yaa ˈö mɛn ˗nu ˗wa ꞊blɛɛ ˗a ˗ta. Yesu ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˈbha ˗nu ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ˗ʒianwo ꞊dhɛ slaaˈˈ ˗ya ˗da ˗a ˈgü. (Mak. 3:21; Zan 7:5) ˗Kwa kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗takun kö ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa, ˗yö dhiaŋzë ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗së ˈka.

16. Kwa ˗dho kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗yö ö ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗së ˈka?

¹⁶ ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗wa ˈˈpiʋ̈ kö ˈwɔn ˈö ˗gban Biblö  ˗bha bhë ˈwo˗ dɔ, ˗a dua ˈyaa ˗mü kö ˗ya pö ˈö ˈto mü ˈö ˈwɔn ꞊gban ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˈYö sü ꞊dhɛ ꞊yaa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˈwi ˗dho ˗a ˈgüman ˗së ˈka, ˈö ˈwi ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö waa˗ ˗nu ˈwo Biblö ˈˈdoodɔ ˈzü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗kwaa pö ˗a ˗dhɛ ꞊ʒiaan ꞊dhɛ ˗yö ˗an ˗takun ˈdɔnni ˈdɔnni. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ꞊yaa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗wo ˗dho wo ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha ꞊taabha. (Kol. 4:6) ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö ˗an ˗dhɛ ˈzü ꞊dhɛ ˗wo ˈdho kwa ˗bha ɛntɛnɛtö ˈˈnimlɔn jw.org ˗ta, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗wo ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗gban Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha bhë ˗an draanˈˈ wo ˗de ˈˈpiʋ̈.

17. Kwa ˗dho Biblö ꞊klaŋnën ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗yö ˈˈdhɛ bho ꞊suawɔn ˈwo˗ ꞊blɛɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha bhë ˗a ˗ta? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁷ Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ ˈwɔn ˗gɔ ˗nu ˈwo dɔ wo ˈko ˈˈpiʋ̈ ˈö˗ ˗gɔ ˗kë «Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo ˗an kpɔ ꞊shiö» ˈka bhë ˗an ˗ta, ˈkwa kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗takun kö ˗yö ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ɛɛnˈˈ ö yökëyoo ˗nu ˗bha dhɛɛˈˈ ˗nu ˗yɔ bɔ. (2 Tim. 2:​24, 25) ˈKwa ɲën ˈsëëdhɛ ˗be Zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ ˗toëpö ˈka! ˈwɔn ˗gɔ do ˗bha, ˗a ˈˈpian ˈö ˗kë «Mɛn ˈbhaa ˗nu ˗wa ˗pö» ˈka bhë ˗kwaa ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ˗së ˈka. ˗Kwaa ˗takun kö ˗yö ˈwɔn ˗nu ˗daakë ö ˗de ˗bha ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ ˈgü. ˗Kwaa ˗takun ˈzü kö ˗yö ö ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ dɔ ˗së ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈpë kë ˈö ˈdhaŋ˗ bho ɛɛnˈˈ ˈö ˈyaa ˈdhaŋ˗ bho ˈwɔn ˈbha ˗nu ˈˈdhiʋ̈ bhë ˗yö ˗dho dɔ ˗a blɛɛˈˈ ˗dhɛ ˈka.

18. Kwa ˗dho Biblö ꞊klaŋnën ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗yö ˗zlanwopö? (Matiö 10:27)

¹⁸ Yesu ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo nɔɔn˗ ˗së pö mɛn ˗nu ˗dhɛ. (Matiö 10:27 ˗wo pö.) Kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗ya ˗ya ˗zlanwopösü ˗bha, ˗yö ˗dho Zoova ˗bha ˗takundhe ˗dhɛ yö ˈö ö ˗zo yö ˗a ˗dhɛ. Kwa ˗dho ˗a ˗takun ˗zlanwopösü ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Zlanwopösü ˈˈtʋ̈ŋ ˈkpii˗ ˈbha ˗ya kë kwa ˗bha ˈˈyasa ˈgü, ˗kwaa ˗takun kö ˈpë dho ˗a kë kö ˗yö kë ˗zlanwopömɛn ˈka bhë ˗ya dɔ. ˗Kɔ ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˗wo bɔ ˗a ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ꞊suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗ta ˈwo ˗kë ˗zlanwopömɛn ˗nu ˈka, ˗kwaa ˗zɔn ˗a ˗dhɛ. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈö ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ ˗zlanwopösü ꞊klaŋ ˈö ˈˈdhoogɔ ꞊zinŋgü ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta bhë ˗an ˈgü. ꞊Yaa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho ö ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗zogbandhe ꞊dede ˈka.

˗KWAA ˗ZƆN KWA ˗BHA BIBLÖ ꞊KLAŊNËN ˗DHƐ ꞊DHƐ KWA ˈDHAŊ˗ ˗BHO ˗A ˈˈDHIƲ̈

19. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Yesu ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ ö ˈdhaŋ˗ ˗bho ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈˈdhiʋ̈? ˈYö kwa ˗dho ˈto ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁹ ˈˈSanni Yesu ˗yö ˈdho dhaŋ˗ ˈgü, ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ waa˗ ˗nu wo ˗dho kë wo ˈkwëë˗ yi do ˈka. ˈWaa kun ˗a ˈwɔn dɔ ˗ni ˈgü ꞊dhɛ Yesu ˗yö ˗we wo ˗bha ˗dho dhaŋ˗ ˈgü ˗sü ˈka. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗kun ga ˗sü ˈka Yesu ˈgü ꞊dhɛ ˗wa ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo kë Zoova ˗dhɛ ˗së. (Zan 14:​1-5, 8) Yesu ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗an ˗bhawɔn ˗kun ˗zo ˗yö  ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗a ˈgümansü ˗bha. (Zan 16:12) ꞊Dhɛ Yesu ˈdhö kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wa ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˈwo kë Zoova ˗dhɛ ˗së.

20. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö Malawi ˗ya ˗zɔn ö ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

²⁰ ˗Kwa ˈdhaŋ˗ bho ꞊dhɛ kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˈwɔn ˗së kë. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Shifundo ˈö Malawi, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Yö ˗ya Biblö ˗zɔn ˗sü ˗bha dhebɔnën do ˈwo˗ ˗dhɛ Alinafe ˈö kun Katolikö ˗zlanwo ˈgü ˗a ˗dhɛ ˈsëëdhɛ ˗be Zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ ˗toëpö ˈka! ˈgü. ˈDhɛ ˈwo ɲën ˗a ˈwɔn ˗gɔ 14 draansü ˗bha, Shifundo ˗ya dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˗kɔ ˈö ˗Zlan ˗dhɔ ˗kë pë ˈˈbin ˈka ˗sü yö ˗a ˗bha bhë ˗a ˈka. ˈWɔn ˗yö ˗shiö Alinafe ˗dhɛ ˈö˗ pö: «Pë ˈö ˗dhi n ˗dhɛ ˈnën ˈa dho ˗a kë!» Shifundo ˗ya ˗ga ˗be ꞊dhɛ ˗a dhebɔnën ˈti ˗dho Biblö draanˈˈ ˈzü. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˈö˗ ˗takun ˗kplawo, ˈö kun ˗a pö ˗ni ˈgü ö ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˈgüman ꞊taabha. ˈDhɛ ˈˈsu ˈbhaa ˗nu ˗wo ˗ʒiö ˈö ˈwo wo bo ˈwɔn ˗gɔ 34 draansü ˈka, Shifundo ˗ya dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˈö˗ pö: «ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö ˈbha˗ ꞊slɔɔ ü ˗bha Biblö draansü waa ˗Zlan ꞊dede Zoova dɔ ˗sü ˈgü?» ˗Kɔ ˈö Alinafe ˗ya ˗yɔ ˗a bɔ ˗a ˈka Shifundo ˗ya ˗blɛɛ ˈö˗ pö: «ˈWɔn ˗së ˗nu ˈö ˗an ꞊slɔɔ bhë, ˗ya ˈbha ˗nu ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗A do ˈnën ˗tɔ pë ˗nu ˈö Biblö ˗ya pö ꞊dhɛ ˈwaa ˗së bhë, Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈwaa ˗an kë.» ˗A yi ˈti ꞊gwëë ˈö Alinafe ˗yö ˗kan ˗Zlan ˗dhɔ ˗kë pë ˈˈbin ˈka ˗sü ˗bha, ˈö ˗mɔn ˗bɔyibhaasü ˗bha.

21. Kwa ˗dho kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗yö Zoova ˗dhɔkë?

²¹ ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˈnën pë «˗bhong bhɔ ˈyö ˗gla,» kwa ˗de ˈpö kwa ˗kɔ ˗yö Biblö ꞊klaŋnën ˗gɛn ˗bha ˗dho ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˈgü. (1 Ko. 3:7) Kwa˗ ꞊klaŋkë kö pë ˈö ˗Zlan ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗ya kë bhë ˗ya dɔ, ˈö ˈkwa pë ˈˈwɛɛ ˈbha ˗kë ˈzü. Kwa˗ ˗takun kö ˗a ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗dadhiʋ̈ ꞊dedewo. Kwa ˗takun ˈzü kö ˗a ˗dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya ˗blü Zoova ˗wɔn ˗bɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗bha, kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu ˗a ˗ta ˗yö ö ˗zo yö ˗a ˗dhɛ. ˈKwa˗ ˗zɔn kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈, kwa ˗dho ˗a ˗zogban ꞊dhɛ ˗a ˗kɔ ˗yö ˗mɔn Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗bha, ˈö ˗klu gagade ˗bha.