1-2. Kwa ˗dho ˈto Yesu ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

˗KA KA ˗zota kö kaa mɛn ˈbha ˗nu ka bɔ ˗ni ˈˈyɛtadhɛ ˈˈsuʋ̈sü ˈö ˈˈɲɛɛn ˈdhö mü, ˗a ˈgü. Ʒiaan ˗bho mɛn ˈka ˗mɛn do ˗ya yö ka ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈. ˗Ya ˈˈta ˈsü, ˗a ˗gɛn pin ˗to ˈˈɲɛɛn ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗yö ka ˗to ˈö dho mü ꞊gblɛɛn, ˈˈsuʋ̈ ˈyaa ka kë, ˈyö ˈtɔ ꞊dhɛ ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka to ˗a ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈.

² Kletiɛn ꞊dede ˗nu, kwa ˈˈta ˈsü ˗ni ˈpö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈyɛtadhɛ ˈˈsuʋ̈sü ˈdhö, ˗a ˈgü. ˈˈKɛɛ kwa Zoova ˈˈnuɛ ˗bho, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ö Gbö Yesu Klito ˗yö kwa ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈, kö ˈkwa ˈto ˗a ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈. (1 Piɛ. 2:21) Biblö ˈgüpʋmɛn do ˗ya ˗pö Piɛdhö ˗yö Yesu ˗zɔn ʒiaan ˗bho mɛn ˈka ˗mɛn ˈka. ꞊Dhɛ ʒiaan ˗bho mɛn ˈka ˗mɛn ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö yö ˗a ˈdhö, Yesu ˗ya ö ˗gɛn pin ˈto kö ˈkwa ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Mën ˈö ˗tɔ ˗to Yesu ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˗sü? ˗Mën ˈö ˗kë kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈? Kwa ˗dho ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

3. ˗Mën ˈö ˗tɔ ˗to mɛn ˈbha ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˗sü?

³ ˗Mën ˈö ˗tɔ ˗to mɛn ˈbha ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˗sü? Biblö ꞊yaa˗ pö ꞊shiöŋ mɛn ˗gɛn pin, kö ˗yö ˗wɩ mɛn ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˈka. (ˈWun. 6:9; Prov. 4:26) ˈWɔnzuan ˈö mɛn ˗ya to ˈyö ˈwo˗ ˗zɔn ˗a ˗gɛn pin ˈka. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗to mɛn ˈbha ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈnën ˗tɔ ˗to ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗sü, ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˗nu kë ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˗a ˗mɛn ˈdhö.

4. ˗To Yesu ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën?

⁴ ˗To Yesu ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈnën ˗tɔ ˗mën? Yö ˈnën ˗tɔ ˗to ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗sü. Biblö ˈˈɲan ˈö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˈö ˗gban ˗a ˗ta bhë ˗a ˈgü, bɔmɛn Piɛdhö ˗yö Yesu ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗kun ö ˗bha ˗sü ˈwɔnzuan ˗wɔn ˗blɛɛ. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗dhö ˈzü, ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa to Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, ˗an ˈgü. (1 Piɛ. 2:18-25) Gagade ˈka, Yesu ˗bha ˗tosɛta ꞊gban ˈgü, pë ˗nu ˈö ˗an pö waa pë ˗nu ˈö ˗an ˗kë, ˗a ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈwɔnzuan ˈka kwa ˗bha ˈka.

5. Mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈö ˗dhii ˈdhö ˗an ˗bha, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo to Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗ee? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

 ⁵ Mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈdhö ˗an ˗bha, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo to Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗ee? ꞊Ii. Piɛdhö ˈti˗ pö ˈkwa ˈto Yesu ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˈkpakpadhö. ˗Ya ˗pö ꞊ʒiaan ‹ˈkwa ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗së ˈka.› ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha, ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë ˈkwa ˈto Yesu pin ˈˈpiʋ̈, kö pë ˈö bɔmɛn Zan ˗ya pö, ˈkwa˗ kë. ˗Ya ˗pö: «[˗Ka] ˗tosɛa kë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Yesu Klisi ˗ya ˗kë ˈka ꞊në˗ ˈdhö.»​—1 Zn. 2:6.

6-7. ˈMën ˗kë ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗to Yesu ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˗sü kwa ˗ɲɔɔn Zoova ˗bha?

⁶ ˗To Yesu ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˗sü kwa ˗ɲɔɔn Zoova ˗bha. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? ˗A ˗gɛn ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ ˗a ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˗yö ˗Zlan dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˈwɔnzuan ꞊dede ˗zɔn. (Zan 8:29) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈkwa ˈto Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho Zoova dhɔɔbhaawɔn kë. Kwa ꞊dede kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈwo kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗a dhɔɔbhaawɔn ˗kë, ˈyö ˈwo ˗kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka.​—Zak. 4:8.

⁷ ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈtɔ˗ Yesu ˗yö ˗to ö Dë ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈkpakpadhö. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö: «ˈMɛ ˈbha n yö kö ˈbha n Dë yö.» (Zan 14:9) ˈKwa ˈto Yesu ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu waa˗ ˗bha mɛn ˗nu ˈkun ˗kɔ ˈˈpiʋ̈, kö ˈkwa ˈto Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈpö. Biblö ˗ya ˗pö ꞊weeyuamɛn do ˗wëë Yesu ˗kë ˈö˗ ˗dhɛ bo. Dhebɔnën do ˈö ˈˈyua ˗yö ꞊gwëë ˗a ˗bha, Yesu ö ˗de ˗yö ˗a ˗duɛɛ ˈgü ˈö˗ ˈˈdhɛkë. Mɛn ˗nu ˈö ga bhɔ ˗an ˗bha, ˗an ˗wëë ˗ya ˗kë ˈö ˗an ˗takun. (Mak. 1:40, 41; 5:25-34; Zan 11:33-35) ˗To ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗sü kwa ˗ɲɔɔn Zoova ˗bha.

8. ˈMën ˗kë ˈö ˗to Yesu ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˗sü dho ˗a kë kö kwa ˗kɔ ˗yö ʒiö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗gɔ?

 ⁸ ˗To Yesu ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˗sü kwa ˗takun ˈö ˈkwaa ˈto ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö, ˗a ˈˈpiʋ̈. Yesu ˗bha gbeŋyi ˗totaabhasü ˈgü, ˗ya ˗pö: «N ˗kɔ ˗ya ziö ˈˈkpʋngtaadhɛ ˗gɔ.» (Zan 16:33) ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈö˗ pö ꞊dhɛ ö ˈti ö ꞊kwaa ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu waa ˗an këwɔn ˗nu ˗zü, kö ˗wo ö ˈˈta ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ. Yesu ˗zo ˈti bhɔ toŋtoŋdhö ꞊dhɛ ö ˗nu ˈˈkpɔnŋ ꞊taa kö ˈö Zoova ˈtɔ kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. Kwa ˗de ˈpö ꞊wɛ? Pë ꞊va ˗wo ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö, ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo kwa wë bho ˗Zlan gba ˗sü ˈˈpiʋ̈. ˈˈKɛɛ kö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu Zoova dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˗bha ꞊dhɛ Yesu ˈdhö, kwa ˗de ˈpö kwa ‹˗kɔ ˗dho ʒiö› ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗gɔ.​—1 Zn. 5:5.

9. ˈMën ˈkwa ˗dho ˗a kë kö ˈkwa ˈto ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˗ʒian ˗ta?

⁹ ˈKwa ˈto Yesu ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ. ˈDhɛ ˈnëngɔnnën do ˈö ꞊bhɔɔmɛn ˈka ˈö Yesu dhɛɛˈˈ kpɔ ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ ˗kɔ ˈka, Yesu ˗ya ˗yɔ ˗bɔ ˈö˗ pö: ‹˗Bhö nu ˈi ˗da n ꞊keng˗.› (Mat. 19:16-21) ˗Ya ˗pö Zuifö ˗nu ˈö ˈwaa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ꞊dhɛ Klito ˗mü ˗a ˈka bhë ˗an ˗dhɛ: «Ma ˗tuʋ̈ kpö ˈgü ˗mɛ ˗nu ˗zë [...] ˗wo ˗ziö n ꞊keng ˈpö, ˈyö ˈa ꞊sii ˈö ˈyaa yën [˗a nu ˗an ˗dhɛ.]» (Zan 10:24-29) ˈDhɛ Nikodɛmö ˈö ˗kë zakanmɛn do ˈka, ˈö˗ dhɛɛˈˈ kpɔ ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ ˗kɔ ˈka, ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ ‹mɛn ˈˈʋʋ mɛn ˈö ˈdho ˈdhaŋ˗ bho ö ˈˈdhiʋ̈, ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗yö ˗dho ˗a ꞊slɔɔ.› (Zan 3:16) ˈKwa ˈto Yesu ˗bha ꞊klaŋwo ˈˈpiʋ̈, ˈkwa ˈwɔn ˗nu kë ꞊dhɛ ˗a ˈdhö, kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa kwa ˗zo ˗yö ˗a ˗dhɛ. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˈto ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˗ʒian ˗ta.​—Mat. 7:14.

10. ˈMën ˈkwa ˗dho ˗a kë kö ˈkwa Yesu dɔ ˗së ˈka? (Zan 17:3)

¹⁰ ˈKwa˗ pö ˈkwa ˈto Yesu ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈ ˗së ˈka, kwa dua ˗mü ꞊köŋ ˈkwa˗ dɔ. (Zan 17:3 ˗wo pö.) Yesu «dɔ ˗sü» ˈö bhë, pë ˈwo˗ ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˈˈdhiʋ̈, yö ˗mü. Kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu, ˗a ˗zota ˗kɔ ˗nu, waa˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu dɔ ˗së ˈka. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈkwa ꞊gwëë gagade ˈgü, kwa dua ˗mü ˈkwa Zoova waa ö Gbö ‹˗an dɔ ˗sü draanˈˈ› ˈkwa ˈdho˗ ˈka ˈˈdhiʋ̈.

11. ˗Mën ˈö ˗ya ˗sü ˈka Nɔɔn˗ ˗së ˈsëëdhɛ ˗yiishiö ˈwo Biblö ˈgü bhë ˗an ˈgü?

¹¹ Zoova ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha kö ˈsëëdhɛ ˗be ˗yiishiö ˈwo ˗gban Yesu ˗bha ˗tosɛta waa˗ ˗bha ˗zlanwopösü ˗bha ˗wo kë Biblö ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ö Gbö dɔ ˗së ˈka. Pë ˈö Yesu ˗ya pö, pë ˈö˗ ˗kë, waa ˗kɔ ˈö ˗kë ˗a ˈka ö ˗de ˈgü, ˗wo ˗bɛnzë ˗sü ˈka Nɔɔn˗ ˗së ˈsëëdhɛ ˗nu ˈwo bhë, ˗an ˈgü. ˈSëëdhɛ ˗be ˗yiishiö ˈwo bhë ˗wo kwa ˗takun kö kwa «˗zʋ ˈya ˈdho bhɔ» Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈka. (Ebl. 12:3) Kwa  ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ Yesu ˗gɛn pin ˈö˗ to ö ꞊zlöö, ˈyö ˈwo ˗ya ˗sü ˈka ˈsëëdhɛ ˗be ˗nu bhë ˗an ˈgü. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa ˗an draanˈˈ ˗ni ˗kplawo, kwa ˗dho Yesu dɔ ˗së ˈka, ˈö ˈkwa to ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈.

12. Kwa ˗dho Nɔɔn˗ ˗së ˈsëëdhɛ ˗nu draansü ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹² ˈKwa˗ pö Nɔɔn˗ ˗së ˈsëëdhɛ ˗nu ˗wo kwa ˗takun ꞊dedewo, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa ˗an draanˈˈ, kö ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü ˗së ˈka. (Kpɔɔˈˈ Josué 1:8, ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗bha.) ˈˈSlö ꞊plɛ ˈwo ˗dho kwa ˗takun kwa ˗zota ˗an ˈgü ˗sü waa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗bha, ˗kwa ˗an ˗ga.

13. Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˗kwɛzlan ˗nu ˈwo Nɔɔn˗ ˗së ˈsëëdhɛ ˗nu ˈgü ˈkwa ˗an ˈgüman ˗së ˈka?

¹³ ˗Kwaa kë ꞊dhɛ ˈpë kwa ꞊dede ˈkwa ˗kë mü ˗a ˈdhö. ˗Kwaa kë ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa ˗kpan mɛn ˗nu ˈwo ˗kë mü ˗an ˗bha, ɛɛnˈˈ ˈkwa ˗an ˗wo man, ˈˈɛɛn ˈzü ˈö ˗kɔ ˈwo˗ ˈka wo ˗de ˈgü ˈkwa˗ yö, ˗a ˈdhö. ˈKwa˗ pö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗kwa kpɔɔˈˈ kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˈgü. ˗Dhɛ ˈö ˈwɔn bhë ˈö ˗kë ˗a ˗bha, ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˗kë ˗a ˈgü, ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗kë ˗a ˈˈdhiʋ̈ waa ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗kë ꞊taabha, ˗kwa ˗an mɛɛnˈˈ. Mɛn ˗nu, ˈˈɛɛn ˗dhɛ ˗nu ˈö ˈwɔn bhë ˈö ˗kë ˗a ˗bha, ˗kwa ˈwɔn ˈö ˗gban ˗a ˗bha ˗a mɛɛnˈˈ. ˗Kwɛzlan do ˈkwa˗ ˗wo pö ˗ni bhë, ˗kwaa mɛɛnˈˈ Nɔɔn˗ ˗së ˈsëëdhɛ ˈˈwɛɛ ˈbha ˈgü, kö ˈkwa ˗an dan ˈˈkwöö. Nɔɔn˗ ˗së ˈsëëdhɛ ˗bɛnzëmɛn do ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kwɛzlan ˈbha sü ö ˗ta, ˈˈkɛɛ ˈö˗ mɛn ˗nu ˈwo to ˈwo˗ ˈgü ˗pʋ ˗së ˈka.

14-15. ˗Gleŋ ˗nu ˈkwa˗ sü Nɔɔn˗ ˗së ˈsëëdhɛ ˗nu ˈgü, kwa ˗dho ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁴ ˈPë ˈkwa˗ ꞊draan Nɔɔn˗ ˗së ˈsëëdhɛ ˗nu ˈgü, ˗kwaa ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. (Zan 13:17) ˈKwa kwa bo ˗kwɛzlan ˈbha draanˈˈ ˗sü ˈka, ˗kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «˗Gleŋ ˈbha ˗ya ˈgü, ˈa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗ee? A ˗dho mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˗a ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?» ˗Kwa kwa ˗zota mɛn do ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö yö ˗bha ˗a ˈgü, kö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˈsü ˈkwa˗ ˗mɛn ˗takun ˗dhɔ ˈgü, ˗gleŋ ˈö ˈkwa˗ ꞊slɔɔ bhë, ˗a ˈka.

 ¹⁵ Pë ꞊plɛ ˈkwa ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ bhë, ˗kwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Yö ˗gban ꞊gɛɛndhe ˗wëësü do ˈö Yesu ˈˈɲan ˗da ˗a ˈgü ˗zlandhɔkëgükɔ ˈgü, ˗a ˗bha.

16. ˗Bhö ˗kwɛzlan ˈö Makö 12:41 ˈgü bhë, ˗a ˗gɛn bho.

¹⁶ ˗Kwaa kë ꞊dhɛ ˈpë kwa ꞊dede ˈkwa ˗kë mü ˗a ˈdhö. (Makö 12:41 ˗wo pö.) Pë ˈö kë ˗ni ˈgü, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. Kwa ˗kwɛ 33 ˈgü, Nisan 11 ˈka. Yesu zë ˗yi ˗ya ˈto ˈˈtɩtɩ. ˗Ya ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ꞊dede kë mɛn ˗nu ꞊klaŋ kë ˗sü ˗bha ˗zlandhɔkëgükɔ ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗zlanwogɔmɛn ˗nu ˗kun ˗gban ˗ni ˈgü ˗a ˗gɔ. ˗A zübhodhɛ ˈgü, mɛn ˈbha ˗nu ˈwaa kun ˗a ˈsü ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˈmɛn ˗wogbinŋdhɛ ˈdhö˗ ˗gɔ ˗a ˈdhö. Mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö, ˗wo dhɛɛˈˈ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗kpɔ ˗a ˗gɔ kö ˈwo˗ ˈˈdhi ˈkun. (Mak. 11:27-33; 12:13-34) Yesu ˗ya ˈgo ö ˈˈgblʋʋ, ˗ya ˈdho ˗ya ˗ya ˗zlandhɔkëdhɛ ˈˈpian ˈwo˗ ˗dhɛ dhebɔ ˗nu ˗bha, ˈö ˈwëëga ˗da ˗a ˈgü ˗pë ˈdhö mü bhë, ˗a ˈgü. ˗A ˈˈɲan ˗yö mɛn ˗nu ˈwo gbɔɔdhe kë ˗ni ˈgü ˗an ˗bha. ˗Yö ˗kpan ꞊bhɔɔmɛn ˗nu ˗bha kö ˗wo ˈwëëga ꞊va ˗zuö ˗ni pë ˈgü. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈwëë˗ ˈˈtamanga ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗vin ˗ya ˗dhɛ ˈsü.

17. ˗Mën ˈö ꞊gɛɛndhe ˈˈflɛɛsü do ˗ya ˗kë, ˈö ˗ya ˗sü ˈka Makö 12:42 ˈgü?

¹⁷ Makö 12:42 ˗wo pö. ˈDhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbha ˗ya ʒiö, Yesu ˈˈɲan ˗yö ˗da dhebɔ do ˈgü. ˗Yö ˗kun «꞊gɛandhe ˈˈflɛɛsü» do ˈka. (Dhu. 21:2) ˗Tosɛta ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˗bha ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ ˈwëëga ˈyaa kun ˗a ˗gɔ kö ˗yö ö ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗ɲɔɔn ˈwëë˗ ˗da ˗a ˈgü ˗pë do ˗bha, ˈö˗ ˗bha ˈˈtamanga ꞊plɛ ˈö˗ ˗gɔ ˗an ˗zuö ˗a ˈgü ˗suɛɛdhö. ˗A ˈbha ˗ya kë kö mɛn gbɛ˗ ˈti ˗an ˗vin man. ˈWëëga ˈö dhebɔnën bhë ˈö˗ ˗zuö pë ˈgü, Yesu ˗ya ˗dɔ. ˈˈTamanga ˈwo˗ lɛpta ˗kë, ˗a ga ꞊plɛ ˗mü. ˈˈTʋ̈ŋ bhë ˗a ˈgü ˈˈtamanga ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗a ꞊bhlëë ˈyaa kun ˈdhö. Pë ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wa ˈdhɔ ˗a ˈka, ˈyö ˗tɔ ꞊zöŋnën.

18. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Makö 12:43, 44 ˈgü, ˗mën ˈö Yesu ˗ya pö ˈö ˗gban ꞊gɛɛndhe ˗bha gbɔɔdhe ˗bha?

¹⁸ Makö 12:43, 44 ˗wo pö. Pë ˈö ꞊gɛɛndhe bhë ˈö˗ ˗kë, ˗a ˈwɔn ˗yö Yesu ˗kun ꞊dedewo. ˗Yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ, ˈö dhebɔnën bhë ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ, ˈyö˗ pö: ‹꞊Gɛandhe ya, ˈpë ˈö˗ ꞊gbaɔ ˗Zlan ˗gɔ ya, ˗yö ˈkpii˗ ˈö ˗ziö mɛ ˈˈpɛpɛ ˗bha ˗ta.› ˗Ya ˗gɛn ˗pö ˈö˗ pö ‹꞊bhɔɔmɛn ˗nu ˈwo bhë ꞊naɔ ˗yaan ꞊nën ˈwo˗ ˗kë, ˈˈkɛɛ dhebhɔnën ˈö bhë, ˈpë ˈö to ˗a ˗gɔ kö ˗yö ˗tosɛta kë ˗a ˗ta, ˈnën˗ ꞊gban nu bhë.› ˈPë ˗kë ˈö ꞊gɛɛndhe bhë ˈö˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈyö ˈtɔ˗ ˗yö ö ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ö ˗zo kë ö ˈˈpiʋ̈.—Ps. 26:3.

19. ˈPë Yesu ˗a pö ꞊gɛɛndhe ˗wëësü ˗bha bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

¹⁹ ˗Gleŋ ˈkwa˗ sü ˗kwɛzlan bhë ˗a ˈgü, ˗kwaa ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˗Kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «ˈWɔn ˈö Yesu ˗ya ꞊blɛɛ ˈö ˗gban ꞊gɛɛndhe ˗wëësü ˗bha bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da n ˗bha?» ˗Kwa kwa ˗de ˗ya ꞊gɛɛndhe bhë ˗a ˗duɛɛ ˈgü. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˗be ˈö pë ꞊va nu Zoova ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˗a ˗dhɛ ˈö˗ ˗gɔ, ˈyö˗ nu bhë. Yesu ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗a ˗bha gbɔɔdhe ꞊bhlëë ˗yö ˈkpii˗ ö Dë ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˗Gleŋ ˗së ˈbha ˗yö ˈwɔn bhë ˗a ˈgü kwa ˗bha ˈka. Pë ˈˈpɛpɛ ˈkwa˗ ˗kë Zoova ˗dhɛ kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së. (Mat. 22:37; Kodh. 3:23) ꞊Yaa˗ yö ꞊dhɛ kwa kwa ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈkwa ˗zlanwopö, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗nii ˗yö ˗da.

20. ˗Gleŋ ˈö go ˗kwɛzlan ˈö ˗gban ꞊gɛɛndhe ˗bha bhë ˗a ˈgü, ü ˗dho ˗a ˗ya ꞊bhlëëgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˈwɔnzuan do ˗zɔn.

²⁰ ˗Gleŋ ˈö ˈkwa˗ sü ˗kwɛzlan ˈö bhë ˈgü, kwa ˗dho ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗an ˗bhawɔn ˈdhö ˗takundhe ˗bha kö ˗wa yö ꞊dhɛ ˗an ˗bha yö ˈwo˗  kë ˗ni ˈgü bhë ˗yö Zoova ˗dhɛ ˗së, ˗kwa kwa ˗zota ˗an ˈgü. Kwa ꞊dhegblüdhe ˈö ˗ya kë zii, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö ö ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö ˈzüdho, ˈyö sü ꞊dhɛ ꞊faan ˈyaa ö ˗gɔ kö ˈö ˗zlanwopö ˈgbɛ. Kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˈö ˈˈyua yaa ˈdhö˗ ꞊sëëbho ˗ni ˈgü, ˈö ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö nu ˗bhɔkwëë ˈˈpɛpɛ ˗ta, ˗a ˈgü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga. ˈˈKɛɛ ‹mɛn ꞊faan dɔ› ˗wo ˗nu ˈwo go ˗kwɛzlan ˈö ˗gban ꞊gɛɛndhe ˗wëësü ˗bha bhë ˗a ˈgü, ˗kwaa pö ˗an ˗dhɛ. (Efɛ. 4:29) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho ˗an ˗zogban ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈkwa˗ ˗kë Zoova ˗dhɛ kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, ˗ya ˗dhɛ ˗së. (Prov. 15:23; 1 Tes. 5:11) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ pë ˈˈtɩtɩ ɛɛnˈˈ pë ꞊va ˈnën˗ ˗mɛn ˗ya nu Zoova ˗dhɛ ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, ˈkwa˗ ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha, kö kwa ˈto ˗ni Yesu ˗gɛn pin ˈˈpiʋ̈.

21. ˗Mën ˈö ga ˗sü ˈka ü ˈgü kö ˈü˗ kë?

²¹ Kwa ˗Zlan ˈˈnuɛ ˗bho Nɔɔn˗ ˗së ˈsëëdhɛ ˗nu bhë, ˗an ˈwɔn ˈgü. ˗Wo kwa ˗takun ˈyö ˈwɔn ꞊vadhɛ ˈwo ˗gban Yesu ˗bha ˗tosɛta ˗bha ˈkwa ˗an dɔ,ˈö ˈkwa to ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ꞊draan kwa ˗de ˈˈpiʋ̈, ɛɛnˈˈ kwa ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ ˗sü ˈˈtʋ̈ŋ ˈka. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˈkwa˗ pö ˈkwa ˗an draansü ꞊trɔɔn yö, kwa dua ˗mü ˈkwa˗ kë ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa ˗kë ˗a ˗dhɛ ˈgü, ˗a ˈdhö. ˈGo mü, ˗kwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˗Ya ˈˈkan ˈpë Yesu ˗ya ˗kë, ˗to ˗a ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha, kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa kwa ˈˈtʋ ˈto pë ˈö˗ pö ˗a ˗bha. ˈWɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˈdhɛ yö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, kwa ˗dho ˗wo ˗kaanta ˗nu ˈö Yesu ˗yö ˗an pö kö ˗yö ꞊kun ga, ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ.