ˈWƆN ˗GƆ 31
˗Kwa bhɛɛsü ˈsü ꞊dhɛ pë ꞊bhlëësü ˈdhö
«˗Bhö n ˗man bhɛɛwo ˈsü ꞊dhɛ ansansö ˈa ꞊baa ˗a ˗bha ˗a ˈdhö.»—PS. 141:2.
ˈˈTAN 47 Bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ yi ꞊gban ˈka
ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖ *
1. Kwa dua ˗mü ˈkwa bhɛɛsü yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
ˈˈSƐ WAA dhaŋ˗ ˗an ˗Damɛn ˗yö ꞊bhlëë ˈkpii˗ ˈbha ˗ya ˗sü ˈka kwa ˗bha. ˗A ꞊bhlëë ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˗tɔ ˗bhɛɛ ˗a ˗dhɛ ˗sü. ˗Kwa kwa ˗zota: Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa zuʋ̈piʋ̈wɔn ˗nu ꞊blɛɛ Zoova ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈoo ˗tʋ̈ŋ ˈka, ˗wo suu ˈˈpɛpɛ ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗kë wɔ ˗sü ˈka ꞊dhɔtrɔɔplöö ɛɛnˈˈ ˗kasho ˈgü, ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈkwa bhɛɛˈˈ kwa Dë ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˗a ˗dhɛ, ˗yö ˗dho ö ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha. Kwa˗ ˈˈnuɛ ˗bho ꞊bhlëëwɔn suu ˈö bhë ˗a ˗bha.
2. Davi ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ö bhɛɛsü ˗sü pë ꞊bhlëësü ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
2 ˗Gblüdë Davi ˗yö bhɛɛsü ˗sü ꞊dhɛ ꞊bhlëëwɔn ˈdhö. ˗Yö ˈˈtan ˗bho Zoova ˗dhɛ ˈö˗ pö: «˗Bhö n ˗man bhɛɛwo ˈsü ꞊dhɛ ansansö ˈa ꞊baa ˗a ˗bha ˗a ˈdhö.» (Ps. 141:1, 2) Davi ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ꞊dhasiklɔɔ suu ˈwo˗ ˗dhɛ ansansö ˈö ˈˈsaabhomɛn ˗nu kun ˗a ˈˈgʋ̈ ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗dhɛ bhë, ˗wo ˗baa ˗a ˗bha ˗së ˈka ꞊dedewo. (Ex. 30:34, 35) Davi ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö pë ˈö dho ˗a pö Zoova ˗dhɛ bhɛɛwo ˈgü, ˈö baaˈˈ ˗a ˗bha ꞊dedewo ꞊dhɛ ˗kɔ ˈwo ꞊baa ˗a ˈka ansansö ˗bha ˗a ˈdhö. Pë ˈö kwa ꞊dede ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈpö ˈyö bhë. Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗wo kë Zoova ˗dhɛ ˗së.
3. Kwa bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ, ˗mën ˈö kwa ˗zo dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö bhɔ ˗a ˈka? ˈYö ˈmën ˗kë?
3 Kwa bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ, ˗kwaa ꞊bhlëë ˗ya ꞊dedewo. ˗Kwa kwa ˗zota pë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗zɔn Izai, Ezekiɛdhö, Daniɛdhö waa Zan ˗an ˗dhɛ ˈˈɲɛɛn ˈgü bhë, ˗an ˈgü. Pë ˗nu ˈwo ˗an yö ˈˈɲɛɛn ˈgü ˈˈdhʋ̈ ˈwaa kun do, ˈˈkɛɛ ˈpë kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈö bɔ ˗an ˗ta ˈö˗ ˗zɔn, ˗yö do. ˗Wa ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗Gblüdë ˈˈmlünmlünsü ˈka. Izai «˗yö Zoova ˗yö kö ˗yö ˗ya ˗sü ˈka ˗gblüdëdhɛ ˗gbloo ˈkpii do ˈgü.» (Is. 6:1-3) Ezekiɛdhö ˗yö Zoova ˗yö kö ˗yö ˗ya ˗sü ˈka ö ˗bha gɔnën ˈgü dhaŋ˗ ˈgü, kö «ˈˈshiʋ̈ ˈbhü ˈö ˗kë ꞊dhɛ dha ˗kpöŋ ˈdhö», ˗yö ꞊klëën ˗sü ˈka ˗a ˗zü. (Ézéch. 1:26-28) Daniɛdhö ˗yö ˗kpan «mɛn zii do» ˈö sɔ ˈˈpuu ˈdhö˗ ˗bha ˗a ˗bha, kö ˈˈwo ˈnɛɛn˗ ˈgo ˗ni ˈgü ˗a ˗bha ˈˈgogbloo ˈgü. (Dan. 7:9, 10) ˈYö Zan ˗zë ˈö ˗kpan Zoova ˗bha kö ˗yö ˗ya ˗sü ˈka ö ˗bha ˈˈgogbloo ˈgü, kö dha ˗kpöŋ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗gwë ꞊bhlëësü suu ˈwo˗ ˗dhɛ emedhodö bhë ˗a ˈdhö, ˗yö ꞊klëën ˗sü ˈka ˗a ˗zü. (˗Dhɛ. 4:2-4) Pë ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈtɔbhɔdhe ˗yö Zoova ˗gɔ ˈˈdhʋ̈ bhë ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü, ˗wo kwa ˗zo ˗bo ꞊dhɛ bhɛɛsü ˗yö kwa ˗bha ꞊bhlëëwɔn ꞊dede ˈka. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ kwa dua ˗mü ˈkwa ꞊bhlëë ˗ya Zoova ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗mën ˗nu ˈö ˈkwa dho bhɛɛˈˈ ˗an ˗wɔn ˈgü?
«ˈKA˗ PÖ ˈKA BHƐAˈˈ [˗ZLAN] ˗DHƐ ˗KAA PÖ»
4. Bhɛɛˈˈ ˗kɔ ˈö Yesu ˗ya ˗zɔn Matiö 6:9, 10 ˈgü bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?
4 ˗Bhö Matiö 6:9, 10 ˗wo pö. Dhiaŋ ˈö Yesu ˗ya zë ˗tɔn ꞊troo ˗a ˈgü, ˗yö ˗kɔ ˈö˗ ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wa bhɛɛˈˈ ˗a ˈka ˈö dho kë Zoova ˗dhɛ ˗së ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˈDhɛ ö bo ˗a ˗pö ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈka ꞊dhɛ ‹ˈka˗ pö ˈka bhɛaˈˈ ˗kaa pö›, ˗yö pë ˗blɛɛsü ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗A pë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˈwo ˗tɔ Zoova ˈtɔ ˗bha ˗kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗sü, ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗bha nu ˗sü kö ˗ya ˈyɔɔ˗ ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈgü shiʋ̈ˈˈ waa ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö dho ˗an kë ˈˈsɛ waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗an ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. ˈKwa kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗gban pë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗ta, kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˗wɔn kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗.
5. ˈKwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kwa ˗de ˗bha ˈka, ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ˗a ˗bha ˗ee?
5 ˗Wo ˗nu ˈö Yesu ˗ya pö ꞊taabha bhɛɛwo ˈgü bhë, ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö kö ˈkwa bhɛɛˈˈ kwa ˗de ˗bha ˈka. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗bhöpë ˗dhɛ Zoova ˗gɔ, ˈkwa˗ pö ˗a ˗dhɛ ˗yö kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto, ˈgüdandhe ˗ya nu kwa ˗ta ˗yö kwa ˗takun, ɛɛnˈˈ ˈzü ˗yö kwa dha Sɔtraan ˗gɔ. (Mat. 6:11-13) Kwa pë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗dhɛ ˗ni ˈgü Zoova ˗gɔ, kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗ya ˗bha ˗takundhe ˗bha, ˈö ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ ˗dhiidhɛwɔn ˗nu kë.
6. Pë ˗nu ˈö Yesu ˗yö ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ bhɛɛˈˈ ˗kɔ ˈö˗ ˗zɔn ˗a ˈgü bhë, wo dosɛnŋ ˈnën ˈkwa dho bhɛɛˈˈ ˗an ˗wɔn ˈgü ˗ee? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.
6 Yesu ˈyaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ö bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo ʒiö ˗wo do ˈö˗ pö bhɛɛwo ˈgü bhë, ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo. ˗A ˗bha bhɛɛwo ˈbha ˗nu ˈgü ˈzü, ˗yö pë ˈˈwɛɛ ˗nu ˈö˗ ˗wɔn kun ˗a ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈka, ˗a ˗wɔn ˗blɛɛ Zoova ˗dhɛ. (Mat. 26:39, 42; Zan 17:1-26) ˗Kɔ do bhë ˗a ˈka ˈpö, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊bhɛɛ pë ˗nu ˈwo kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈtɛ ˗ni ˈgü, ˗an ˗wɔn ˈgü. ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗da ˈwɔn ˈbha ˗nu ˗ʒian ˗ta, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö kwa gba ꞊kpɔɔdhɛ waa ˈwɔnbhokoodɔsü ˈka. (Ps. 119:33, 34) ˈKwa˗ pö yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˈwo˗ dɔ kwa ˗kɔ ˈka ˈkwa ˗ya ˗a kë ˗sü ˗bha, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊bhɛɛ kö ˗a kë ˗kɔ ˈkwa dho ˗a kë ˗a ˈka ˈkwa˗ dɔ. (Prov. 2:6) ˈNënmɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ꞊bhɛɛ wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗bha ˈka, ˈö ˈnën ˗nu ˗de ˈpö ˈwo ꞊bhɛɛ wo ˗mɛn ˗nu ˗bha ˈka. ˗Ya ˈgo mü, mɛn ˈˈpɛpɛ kwa dua ˗mü ˈkwa bhɛɛˈˈ kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗nu waa mɛn ˗nu ˈkwa ˗zlanwopö ˗an ˗dhɛ, ˗an ˗bha ˈka. ˈˈKɛɛ kwa ˗bha bhɛɛsü ˈˈdhiʋ̈ ˈya ˗dho ˈto pë ˗dhɛ Zoova ˗gɔ ˗sü ˗bha dosɛnŋ.
7. ˈMën ˗kë ˈkwa dho Zoova ˈtɔ bhɔ kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü?
7 Kwa dua ˗mü ˈkwa Zoova ˈtɔ bhɔ kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü ˗kplawo. Mɛn ˈˈwɛɛ ˈö ˈkwa dho ˗a ˈtɔ bhɔ kö ˗yö ʒiö ˗a ˈka ˗Zlan ˗ta ˈyaa ˈdhö, ˈyö sü ꞊dhɛ «˗a ˈˈgblü ˗yö ˗së, ˈö mɛn ˗nu ˗bhawɔn to.» «Mɛn ˗nu ˗wëë ˗ya ˗kë, ˈö ˈwɔn ˈyaa ˗shiö ˗a ˗dhɛ ˈˈvaandhö, ˈö ˗a ˗bha ˗dhɔ ꞊dede waa˗ ˗bha ˗towotasü ˈˈyi ˈyaa bhʋ̈ʋ̈ˈˈ.» (Ps. 86:5, 15) ˗A ˗dhɛ ˗mü ꞊dedewo kö ˈkwa Zoova ˈtɔ bhɔ ˗Zlan suu ˈö˗ ˈka waa˗ këyö ˗nu ˗wɔn ˈgü.
8. ˗Mën ˈbha ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn ˈgü ˈkwa dho Zoova ˈˈnuɛ bho? (Psaume 104:12-15, 24)
8 Kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü, ˗ya ˈˈkan Zoova ˈtɔbhɔsü ˗bha, kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa˗ ˈˈnuɛ bho pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈö ˗an nu kwa ˗dhɛ ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈˈnuɛ bho ꞊blëë ˈˈbin ˈˈɲan ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈkwa ˗kpan ˗an ˗bha, ɛɛnˈˈ ˗bhöpë ˗sɛŋbɔ ꞊va ˈö˗ nu kwa ˗dhɛ waa kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈwo kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi, ˗an ˗wɔn ˈgü. Kwa Dë ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë, ˗yö pë ˗sɛŋbɔ ꞊va ꞊dede ˗nu kwa ˗dhɛ, kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi. (Psaume 104:12-15, 24 ˗wo pö.) ˗A ˈdhɛ˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈzü ˈyö ˗tɔ kwa dua ˗mü ˈkwa Zoova ˈˈnuɛ bho ˗zuu ˈgü ˗bhöpë ˈö˗ nu kwa ˗dhɛ waa ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗sü ˈka kwa ˗dhɛ ˗an ˗wɔn ˈgü.
9. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ Zoova ˈˈnuɛ bho ˗sü ˈka? (1 Tesadhonikö 5:17, 18)
9 Kwa ˗zo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bhɔ ˈˈvaandhö Zoova ˈˈnuɛ ˗bho ˈwɔn ˗së ˈö˗ ˗kë kwa ˗dhɛ ˗a ˗wɔn ˈgü ˗sü ˗bha. ˗Mën ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kwa ˗takun kö kwa ˗zo ˗yö ˗bo? Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ˗dhɛ Zoova ˗gɔ ˗an ˗bɛnzë ˈsëëdhɛ ˗ta kö ˈkwa˗ ˗ga zoodhö zoodhö, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗a ˈdhɛ Zoova ꞊yaa˗ ˈˈɲan bhɔ ˈkwa˗ dɔ, ˈkwa˗ ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha. (1 Tesadhonikö 5:17, 18 ˗wo pö.) Mɛn ˗nu ˈö ˈkwa ˈwɔn ˗së ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗wa kwa ˈˈnuɛ bho ˗yö ˗kë kwa ˗dhɛ ˗së. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˈkwa Zoova ˈˈnuɛ bho kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daakësü ˗wɔn ˈgü, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi ꞊dedewo. (Kodh. 3:15) ˈˈKɛɛ ˗mën ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˈö dho kë ˗së kö ˈkwa kwa ˗bha ˗Zlan ˈˈnuɛ bho ˗a ˗wɔn ˈgü?
KWA ZOOVA ˈˈNUƐ BHO ˗A GBÖ DHƆƆBHAASÜ ˗WƆN ˈGÜ
10. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga 1 Piɛdhö 2:21 ˈgü, ˈmën ˗kë ˈö dho kë ˗së kö ˈkwa Zoova ˈˈnuɛ bho Yesu bɔ ˈö˗ wo ˈˈsɛ ˗ta bhë, ˗a ˗wɔn ˈgü?
10 ˗Bhö 1 Piɛdhö 2:21 ˗wo pö. Kwa dua ˗mü ˈkwa Zoova ˈˈnuɛ bho ö Gbö dhɔɔbhaasü ˈö˗ bɔ kö ˗yö kwa ꞊klaŋkë bhë, ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈWɔn ꞊vadhɛ ˈwo ˗gban Zoova ˗bha waa ˈpë ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa kë ˗a ˗dhɛ ˗së, Yesu ˗yö kwa ꞊klaŋ ˗kë ˗an ˈka. ˈKwa kwa ˗zoyö Yesu ˗bha ˈˈsaa˗ ˈö˗ bho bhë ˗a ˗dhɛ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kë Zoova ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka, ˈö ˗dhikodhɛ ˗kë kwaa˗ ˗nu kwa ꞊zinŋgü.—Wlɔ. 5:1.
11. ˈMën ˗kë ˈkwa ꞊bhɛɛ Yesu ˈtɔ ˈgü?
11 Kwa Zoova ˈˈnuɛ ˗bho, ˈyö sü ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ ˗a Gbö ˗ta ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ. Zoova ˗bɔ Yesu ˗ta ˈö pë ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha ˗an nu kwa ˗dhɛ. ˈKwa bhɛɛˈˈ Yesu ˈtɔ ˈgü, Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ˗a ˗bha, ˈö˗ ˗daa ˗kë kwa ˗gɔ. Yö ˈnën˗ ˗wɔn ˈgü ˈö Yesu ˗ya pö: «Pë ˈˈpɛpɛ ˈka dho˗ ˗gba ˗dhɛ n Dë ˗gɔ n ˈtɔ ˈgü, a ˗dho ˗a kë ka ˗dhɛ, kë ˈˈdhʋ̈ kö n Dë ˈtɔ ˗yö bhɔ ma ˈa˗ Gbö ˈka bha n ˗bha.»—Zan 14:13, 14.
12. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa Zoova ˈˈnuɛ bho ˗a Gbö ˗wɔn ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈzü?
12 Zoova ˗yö ˗bɔ ˈˈsaa˗ ˈö Yesu ˗ya bho bhë ˗a ˗ta ˈö kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn to. Biblö ˗ya ˗pö Yesu ˗yö ‹ˈˈsaabhomɛ ˈkpii˗ ˈö ˗ya ˗sü ˈka ˗yɛa ꞊bhlëësü ˈö ˗Zlan ˈö˗ ˗bha ˈgügbɩɩdhɛ ˗dhiang ˈyaa zë bha˗ ˗kɔ ˗së ˈgü dhang˗ ˈgü,› ˗a ˈgü. (Ebl. 8:1) Yesu ˈnën «kwa ˗mawɔn pö ˗mɛ ˈka kwa Dë [˗Zlan] ˗kuu ˈˈdhiʋ̈.» (1 Zn. 2:1) ˈˈSaabhomɛn ˈkpii˗ ˈö kwa ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˈgüman kwa ˗gɔ, ˈö go mü ˈö «bhɛaˈˈ sië ö Dë ˗dhɛ kwa ˗wɔn ˈgü» bhë, kwa Zoova ˈˈnuɛ ˗bho ꞊dedewo ˗a ˗ya kwa ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗bha. (Wlɔ. 8:34; Ebl. 4:15) ˈWɔn yaa kë ˗dhii ˗yö mɛnbhɩɩdhe ˗nu kwa ˗bha. ˈYii kë Yesu ˗bha ˈˈsaa˗ ˈka ˗be, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha bhɛɛsü ˈka. ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ gbɔɔdhe ˗së ˈö Zoova ˗ya ˗kë kwa ˗gɔ ˈö ˗kë ˗a Gbö dhɔɔbhaasü ˈka bhë, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha toŋtoŋdhö kö ˗a ˈˈnuɛ ˈö ˗mɔn ˗a ˈka, ˈkwa˗ bho ˗a ˗gɔ.
˗KWA BHƐƐˈˈ KWA ꞊DHEGBLÜ ˗NU ˗BHA ˈKA
13. Gbeŋ ˗totaabhasü ˈö˗ ˗kë ˈwo ꞊kun ˗a zë bhë ˗a ˈgü, Yesu ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë?
13 Gbeŋ ˗totaabhasü ˈö Yesu ˗ya ˗kë ˗a ˈgü, ˗yö ˗bhɛɛ ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bha ˈka, ˈö˗ pö ö Dë ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ˗an «˗maa ꞊në˗ kë mɛ yaa bha˗ ˗gɔ.» (Zan 17:15) ˗A kë ˈö˗ wo ˈˈdhʋ̈ bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzü kö ˗wo ö zë, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗kun ˈˈtɛ ˗ni ˈgü ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˗bha ˈka.
14. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈkwa dho ˗a ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë?
14 ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˈto Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ bhë, kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa bhɛɛˈˈ kwa ˗de ˗bha ˈka dosɛnŋ. ˗Kwa bhɛɛˈˈ ˈpö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wɔn ˈgü ˗kplawo. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗a pö ˈö Yesu ˗ya wo ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗yö kwa ˈko kë bhë, kwa˗ ˗ya ˗ni ˈgü ꞊bhlëë ˈgü. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, kö kwa˗ ˗zɔn ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. (Zan 13:34) ˈKwa bhɛɛˈˈ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈka ˗yö ˗dho ˗an ˗takun. ˗Zlan ˗Wo ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ‹mɛ ˈö kpengdhö ꞊ya ˗bhɛa ˗Zlan ˗dhë ö ꞊zuöˈ ˈplɛ ˈka, ˗a ˈgü ˗pë ˗yö ˗kë.›—Zak. 5:16, NTBL.
15. ˈMën ˗kë ˈö dho kë ˗së kö ˈkwa bhɛɛˈˈ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈka?
15 Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn ˗yö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗bha ˈyö sü ꞊dhɛ ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ˈgü. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö Zoova ˗dhɛ ˗yö ˗an ˗takun kö ˗wo bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö ˗an suu ˗kë ꞊dhɛ ˈˈyua ˗nu, ˈˈsɛ ˗bha ꞊zii ˗sü ˗nu ɛɛnˈˈ ˈˈyi ˗bha pa ˗sü ˗nu, ˗gblü ˗nu, ˈˈklʋʋbhɔdhe ˗nu waa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˈdhö bhë, ˗an ˈgü. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa ꞊bhɛɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˈwo pë ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü kö ˈwo nu mɛn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗dhɛ, ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗A ˈbha ˗ya kë kö mɛn ˗nu ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈdhö ˗an ˗bha ˈˈdhʋ̈, ka˗ mɛn ˈbha ˗nu ˗dɔ. ˗Ka ˗an ˈtɔ ˗nu pö ka ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü. ˈKwa˗ pö Zoova ˗dhɛ ˗yö ˗an ˗takun, kö kwa ˗zɔn ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ꞊dede ˗yö kwa ˗kë.
16. ˈMën ˗kë ˈkwa dho bhɛɛˈˈ mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗an ˗bha ˈka?
16 Mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü ˗zlanwokɔdhi ˈka ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗an ˗bha ˈka, ˗yö ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. Pë ꞊dede ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha, ˈyö bhë. ˗Ya ˗pö: «˗Ka bhɛaˈˈ ˈpö n ˗wɔn ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈma n ˈˈdhi ˈˈpʋ kö naɔ ˗së ˈö gun ˗bin ˗sü ˈka ˈö [˗Zlan] ˗ya ˗ta ˗pʋ kwa ˗dhɛ bha ˈa˗ ˗dhiang zë mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗dhɛ ˈkpakpadhö kö ˈˈsɛ˗ ˈgo˗ ˗bha.» (Efɛ. 6:19) ꞊Dɛɛ ˈpö kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊vadhɛ ˗wo yö ˈˈgbɩɩ˗ kë ˗ni ˈgü, kö ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka. ˈKwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ˗an ˗bha yö ˗bha, kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë.
˗WA WO ˗KƆ ˈˈYƐ KWA ˗BHA KÖ ˈKWA BHƐƐˈˈ
17-18. ˗Dhɛ ˗mɛɛn ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo wo ˗kɔ ˈˈyɛ kwa ˗bha kö ˈkwa bhɛɛˈˈ? ˈYö ˗mën ˈö kwa ˗zo ˈti ˗dho bhɔ ˗a ˈka?
17 ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö kwa ˗dhɛ ˈkwa bhɛɛˈˈ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa ꞊dhegblüdhe ˈbha ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ˈö ˗bha Biblö ꞊klaŋ ˈka, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö mɛn ˈö waa˗ ˗nu ˈwo dho ˗a ˗dhɛ ˗yö bhɛɛˈˈ wo ˗bha ˈka. ˈˈKɛɛ ˗a ˗mɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya pö ö ˗dho bhɛɛˈˈ ˗totaabhasü wo, ˈyö sü ꞊dhɛ ˈyaa Biblö ꞊klaŋnën ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a dɔ ˗së ˈka ꞊köŋ. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ pë ˗nu ˈö dho ˗a ˗dhɛ bhɛɛwo ˈgü, ˗wo ˗dho ˗bɛ Biblö ꞊klaŋnën ˗bha.
18 ˗Zlanwopösü ˗bhɔkwëë ˗ya ɲën ɛɛnˈˈ ˗zlanwokɔdhi ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ do ˗dhɛ ˗yö bhɛɛˈˈ. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo wo ˗kɔ ˗yɛ ˗an ˗bha ˈˈdhʋ̈ ˗an dua ˗mü kö ˗an ˗zo ˗yö ˗bo ˗bhɔkwëë ˗nu bhë ˗an kë ˗gɛn ˈka. Kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa bɔ bhɛɛsü ˗ta kö ˈkwa ˗dhioo dɔ ˗zlanwokɔdhi ˗ta, ɛɛnˈˈ ˈkwa nɔɔn˗ ˗nu pö ˗an ˗dhɛ. Kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ꞊vadhɛ ˗ta, minitö ˈˈsoodhu ˈnën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë ˈˈtanbhosü waa bhɛɛsü ˗bha. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊dhegblü ˈö dho bhɛɛˈˈ ˗bhɔkwëë zübhodhɛ ˈgü bhë, ˗a dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö «ˈwun ꞊blɛɛˈ˗ ꞊va.»—Mat. 6:7 NTBL.
˗KWA BHƐƐSÜ ˈSÜ ꞊DHƐ PË ˗WƆNGBƖƖSÜ DO ˈDHÖ KWA ˗BHA ˗TOSƐTA ˈGÜ
19. ˗Mën ˈö dho kwa ˗takun kö ˈkwa kë baasü ˈka Zoova ˗bha zadɔyi ˈö nu ˗ni ˈgü bhë ˗a ˗gɔ?
19 ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗bha yi ˈkpii˗ ˗ya yö kwa ˈka ꞊klöö˗ bhë, kwa dua ˗mü ˈkwa bhɛɛsü ˈsü ꞊dhɛ pë ˗wɔngbɩɩsü ˈdhö kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü Yesu ˗ya ˗pö: «˗Ka ˗ya ka ˈˈyaan kö ˈka bhɛaˈˈ [˗Zlan] ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ng ꞊gban ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈka faan ꞊slɔɔ, kö ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈö nu sië bha ˗yö ˈkun bho ka ˈgü.» (Dhu. 21:36) Kö ˈkwa bhɛɛˈˈ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈkwa ˗kë baasü ˈka Zoova ˗bha zadɔyi ˈö nu ˗ni ˈgü bhë ˗a ˗gɔ.
20. Kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗dho kë ꞊dhɛ ansansö ꞊fii ˗së ˗sü ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
20 ˈMën ˈkwa˗ yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü? Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ ꞊bhlëëwɔn ˈkpii˗ ˈö ˗kë bhɛɛsü ˈka bhë, kwa dua ˗mü ˈkwa˗ ˗wɔn ˈkun ˈˈgbɩɩ˗. Pë ˗wɔngbɩɩsü ˗nu ˈö ˈkwa dho bhɛɛˈˈ ˗an ˗wɔn ˈgü, ˈyö ˈwo ˗tɔ Zoova dhɔɔbhaawɔn ˗nu. ˗Kwa ˗Zlan ˈˈnuɛ bho ˈpö ˗a Gbö, ˗a ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn ˈgü. ˗Kwa bhɛɛˈˈ ˈpö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈka. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˈkwa bhɛɛˈˈ kwa ˗de ˗bhawɔnyëëpë ˗nu waa pë ˗nu ˈwo dho kwa ˗bha ˗zoyödhe kë ˈˈgbɩɩ˗, ˗an ˗wɔn ˈgü. ˈKwa kwa ˗zota ˗së ˈka pë ˗nu ˈö ˈkwa dho ˗an pö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü ˗an ˈgü, kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ꞊bhlëëwɔn ˈkpii˗ ˈö ˗kë bhɛɛsü ˈka bhë, kwa˗ ˗wɔn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗. Kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗dho kë Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ ansansö ꞊fii ˗së ˗sü ˈdhö, ˈö ˗an ‹ˈˈdhiaa ˗yö mën ˗a ˈgü.›—Prov. 15:8.
ˈˈTAN 45 N ˗zotagüwɔn ˗nu
^ ꞊Bhlëë ˈö Zoova ˗ya ˗ya kwa ˗bha ˈö ˗kë ˗bhɛɛ ˗a ˗dhɛ ˗sü ˈka bhë, kwa˗ ˈˈnuɛ ˗bho ˗a ˗bha ꞊dedewo. Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗wo kë Zoova ˗dhɛ ˗së ꞊dhɛ ꞊dhasiklɔɔ ꞊fii ˗së ˗sü ˈwo˗ ˗gʋ̈, ˗a ˈdhö. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, pë ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗an ˗wɔn ˈgü, kwa ˗dho ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ. ˗Ya ˈgo mü ˗wa wo ˗kɔ ˈˈyɛ kwa ˗bha kö ˈkwa bhɛɛˈˈ, pë ˈbha ˗nu ˈö kwa ˗zo ˈti ˗dho bhɔ ˗an ˈka, kwa ˗dho ˗an yö ˈpö.
^ PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗ : ˈKɔdë do waa ö ˗bha dhebɔ ˗wo bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü wo ˗bha ˈnën ˗bha ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwɔn yaa ˈya ˗dho kë ˗a ˈka ꞊klaŋplöö. ˗Wo ˗bhɛɛ ˈzü wo ˗mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˗bha ˈka kö ˗wo kë wo ˈflëëgü, ˈö ˈwo ꞊bhɛɛ ˈzü kö ˗an ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈.
^ PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗ : Wlüünën do ˗yö Zoova ˈˈnuɛ bho ˗ni ˈgü Yesu ˗bha kwa ˗gɔtadhɔ ˈˈsaa˗, kwa ˗bha ˈˈsɛtadhɛ ˗së waa ˗bhöpë ˗së ˗nu, ˗an ˗wɔn ˈgü.
^ PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗ : Kwa ꞊dhegblüdhe do ˗yö bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu gba ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈka ˗kplawo, kö mɛn ˗nu ˈö ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya ʒiö ɛɛnˈˈ ˈö ˈˈyi ˗ya pa ˗an ˗bha ˈˈsɛ ˈgü waa mɛn ˗nu ˈwo ˗an ˈˈklʋʋ bhɔ ˗ni ˈgü, ˗yö ˗an ˗takun.