“A nom rech eü kefil: Ükütiu seni sakau me ngas seni nemenian, are sopwelo le ükkün me mälo.”​—Alon emön sou sakau a kan achocho le towu seni fän nemenien sakau.

ANCHANGEI mwo, lon eü pwinin ka mwittir nelo me küna pwe a kar imwom. Ekiselo chök ra war chon älisuk, iwe ra kunuolo ewe kar. Ka tongeni liwinlong lon imwom we ussun itä ese ta ren ewe kar? Aapwi, pwe ewe imw a fen tatakkis me mi lamot kopwe akkomw försefälli, iwe, kopwap tongeni nomsefäl lon.

Pwal ina chök ussun weiresin emön sou sakau lupwen a poputä le towu seni fän nemenien sakau. Eli manauan a küna watte feiengaü lon fansoun langattam ren sakau. Nge iei, a fen pöütalo sakau ussun itä a fen kunulo ewe “kar.” Iwe nge a lamot epwe fokkun siwili an ekiek, nonnomun manauan, me föfförün ika epwe unusen towu seni nemenien ewe sakau. Ekkeei kapasen pesepes fan, epwe älisi emön sou sakau an esap chüen liwiniti sakau.

1. Silei ewe Chon Oput

Ewe Paipel a erä pwe ewe mochenian fituk a “fiu ngeni ngünümi.” (1 Pit. 2:11) Ewe kapasen Krik “fiu ngeni” a wewe ngeni än emön “föri angangen sounfiu” lon eü maun mi watte ataian.​—Alöllö ngeni Rom 7:23-25.

Emön sounfiu mi angangöch a akkomw käeöfichi napanapen än chon oputan fiu ngeni aramas. Pwal ina chök ussun ren emön sou sakau, mi lamot epwe käeöfichi ifa ussun ewe sakau a nemeni me efeiengaüa, kapachelong iir meinisin mi kkan ngeni.​—Ipru 5:14.

2. Ükütiu Seni Sakau Me Siwili om Ekiek

Ese naf än emön epwe chök ükütiu seni an ükkün sakau nge mi lamot epwe pwal siwili napanapen minne a nonnom lon letipan.

Iei än ewe Paipel pesepes pwe oupwe “awilikemi o asöföla unusen letipemi.” (Rom 12:2) “Pwilitawu ewe manauen lom me föförün.” (Kolose 3:9) Ika ewe sou sakau a chök siwili föfförün nge ese siwili napanapen letipan, iwe epwe chök mecheres ngeni an epwe liwiniti ewe sakau me nom fän nemenian.

3. Kütta Chiechiom mi Weweiti Nonnomum

Iei alon eü mwitün lon Paipel a erä: “Eman mi püsin imwüla a chök kütta an mochen, a ü ngeni meinisin mine aramas ra ekieki pwe a pwüng.” (Än Salomon Fos 18:1) Inaamwo ika emön sou sakau a fen ükütiu le ün, nge mi tongeni otupu pwisin i pwe esor ngaüen an epwe ünsefäl. Ina popun, a lamot an epwe wor emön chienan mi fokkun weweiti nonnomun nge esap penata an mochen le ün. A öch ika chienan na mi piin sou sakau loom nge a fen pworacho ngeni weiresin sossotun an esap chüen ün sakau. (Alöllö ngeni Än Salomon Fos 27:17.) Mi lamot ngeni an epwe süföliti än ewe sou sakau lükü, esap ekieki pwisin i nge epwe awora älillis iteitan.​—Än Salomon Fos 17:17.

4. Kopwe Mosonottam

Emön sou sakau ese chök tongeni mwittir towu seni nemenien sakau. Mi lamot epwe wor fansoun fän iten an epwe siwili manauan ekis me ekis. Eli epwe wor nafangaüen moni, osukosuk lon an we leenien angang, are fitikoko lon famili. Än emön ngas seni sakau esap weween pwe epwe pwal ngas seni meinisin an osukosuk. Eli le poputään, emön sou sakau mi achocho le pöütalo sakau epwe lolilen pun epwe meefi pwe ese tufichin pwisin pwäkini osukosuken manauan ika esor älillisin ewe sakau. Lupwen a meefi pwe ese ki ren an kewe osukosuk, epwe küna aurur seni an chechchemeni makkeien ewe sou mak köl fel: “Kopwe monätä won ewe Samol mi Lapalap om weires, pwe i epwe tümwünuk. Esap fokun mwütätä pwe ewe chon pwüng epwe kuf.”​—Kölfel 55:22.

 5. Kutta Chiechi mi Mürinnö

Ewe sou sakau epwe wenechar le eisini pwisin i: ‘Chiechiei kewe mi älisiei ai usap chüen ün sakau are ra kan äkkächchema apwapwaan äm ükkünfengen me ämmeef ngeniei ai upwe pwositi sakau?’ Än Salomon Fos 18:24 a erä: “Mei wor ekkoch chiechi ra atatafengen lefiler, nge mei wor emön chiechi a pache ngeni lap seni wesewesen emön pwiin.” A lamot emön epwe mirit ren an epwe esilla iö me lein chienan kewe mi enlet are iö kewe mi tongeni efeiengaüa i.

6. Eäni Ekiek mi Pwüng

Emön sou sakau epwe tongeni sikäsini ren an ngas seni sakau, me apasa: “Ua fen ngaselo, use chüen mwon sakau!” Nge epwe tümünü pun ena sokkun memmeef a tunalo ükükün pöchökkülen än ewe sakau nemeni inisin. Ewe pwapwa a meefi lupwen a kerän pöütalo sakau ese nomottam. Iei än eü puk pesepes: “Achocho ngeni le eäni eü ekiek mi itepök me rüüepek.” Pun ika ese eäni ekiek mi pwüng epwe tongeni ttur me liwiniti sakau.”​—Alöllö ngeni Än Salomon Fos 16:18.

7. Tümünü Seni Pwal Och Mettoch Mi Tongeni Nemenuk

Chommong ra ükütiu seni ar ükkün, nge pwal och mettoch a poputä le nemeniir. Äwewe chök, rese chüen tongeni nemeni ükükün ener möngö, are rese tongeni chüen kaülo le akkangang, are penei woon moni iteitan me met kan. Eli epwe erä: “Met ngaüan? A chök öch pun use chüen ükkün.” Pwüngün, an a föri och mettoch me lükün an ükkün sakau mi tongeni ekis älisi. Nge ika a föri ekkena mettoch ren an epwe akinamwei an kikin sakau, iwe a chök otupu pwisin i pun esap tongeni wesewesen älisi.

8. Tipeeü Ngeni Ekkesiwilin Wisen Chon ewe Famili

Lupwen ekkewe sou sakau ra poputä le ngas seni nemenien sakau, chommong leir ra pwal liwiniti me ün sefäl. Pwata? Pun rese eöreni ar resap chüen sakau me ra pwositi. Pwal och, lupwen emönnewe ese chüen ün sakau, a kküü manauen unusen ewe famili. Ina popun, emön me emön chon ewe famili epwe wor ekkesiwilin wisan. Me ren eü puk itelapan, Ngaselo Fän Iten Unusen ewe Famili (mi kawor lon fosun Merika) mi lamot epwe siwil me fför eü mineföön kokkot fän iten unusen ewe famili. Ina popun, meinisin chon an famili repwe älisi le ngas seni fän nemenien sakau.​—Alöllö ngeni 1 Korint 12:26.

9. Tümünü pwe Kete Liwinsefäliti Sakau

Ikkeei ekkewe popun emön a tongeni liwinsefäliti sakau: chiechi mi ngaü, och mettoch me lükün ewe sakau epwe nemeni, ekiek mwääl pwe mi mecheres ngeni le towu seni nemenien sakau, me ikkimulo seni aramas. Mi lamot epwe ukkuwawu meefian ussun ekkeei mettoch ngeni chiechian mi weweiti nonnomun.

Iei alon emön sou sakau mi achocho le pöütalo sakau: “Meinisin sou sakau repwe ükütiu seni ar ükkün. Ekkoch me leim mi fen feiöch pun aua ükütiu seni lupwen aua chüen manau.”

[Pwoor lon pekin taropwe 10]

Ika A Wesewesen Lamot an Epwe Ün Säfei

Ekkewe säfei mei wor sakau lon ra tongeni apöchökkülasefäli an emön sou sakau epwe kikin sakau me emmwen ngeni an epwe liwiniti sakau. Mi efeiengaü ngeni emön sou sakau meinisin ekkewe sedative. a Ina minne, ika mi fokkun lamot an epwe ünümi ena sokkun säfei, mi lamot epwe . . .

1. kapas eis ngeni emön tokter ussun efeiengaüen ewe säfei.

2. esile ngeni chienan mi kan älisi, me ika mi tufich, iteitan epwe ün säfei epwe akkomw ereni chienan.

3. makkeei fiteföü ekkewe säfei a fen ünümi.

4. mwittir ükütiu seni an ünümi ewe säfei ika a chikar.

5. pöütalo lusun ewe säfei ika ese chüen lamot ngeni an epwe ün.

[Footnote]