1, 2. (a) Met sókkun weires chómmóng chón ekis ra kúna lón ei fansoun? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.) (b) Menni kapasen áchechchem Paipel a awora, me ikkefa ekkewe kapas eis sipwele pwóróusfengen wóón?

 LAP seni 30 ier ra ló, Osei a ló seni fénúan we Ghana pwe epwe nónnóm Iurop. ^[1] Lón ena atun esaamwo emén Chón Pwáraatá Jiowa. Iei met a apasa usun ena fansoun: “Mwittir chék ua meefi pwe lap ngeni aramas rese áfánniei. Ua pwal máirú ren patekichin lón ewe fénú. Lupwen ua towu seni ewe kassoro, me a kerán ina ewe áeúin fansoun ua meefi ewe esin patapat, ua poputá le kechiw.” Lap seni eú ier, Osei ese tongeni kúnékún an angang mi múrinné pokiten mi weires ngeni an epwe fós lón fósun ena fénú. Me pokiten a towau seni leenian, i a meefi tipitipingaw me a pwosiiti an we famili.

² Ekieki mwo ika en Osei, met ka mochen án aramas repwe ffér ngonuk? Ese mwáál kopwe meefi kilisou ren án chón ewe mwichefel awasélaéchuk lón ewe Leenien Mwich, ese lifilifil ika en seni menni fénú are mi sókkóló anúwen únúchóm. Ren enletin, ewe Paipel a pesei ekkewe Chón Kraist mi enlet le ‘chechemeni ar repwe etiwa chon ekis lon imwer,’ weween repwe pwári kirekiréch ngeni  aramas rese sissileer. (Ipru 13:2) Iwe, sipwe ekieki ekkeei kapas eis: Met meefien Jiowa usun ekkewe chón ekis? Mi lamot ach sipwe ekkesiwili ekiekich fán iten ekkewe chón ekis? Ifa usun sipwe álisi ekkewe chón ekis pwe repwe meefi kinamwe lón ach mwichefel?

3, 4. Me ren Ekistos 23:9, met sókkun féffér Kot a mochen chón Israel repwe pwár ngeni ekkewe chón ekis, me pwata?

³ Mwirin án Jiowa angasaaló néún kewe aramas seni ar slave lón Isip, a ngeniir allúk mi áiti ngeniir ar repwe kirekiréch ngeni ekkewe aramas esap iir chón Israel mi fitiir le sú seni Isip. (Eks. 12:38, 49; 22:21) Pokiten fán chómmóng a weires nónnómun manawen ekkewe chón ekis, iwe fán tong Jiowa a túmúnúúr. Áwewe chék, ren an epwe wor ener mwéngé, ra tongeni ioni met ekkewe chón angangen ráás ra likitaló lón ekkewe tánipi.​—Lif. 19:9, 10.

⁴ Jiowa ese chék allúk ngeni ekkewe chón Israel ar repwe súféliti ekkewe chón ekis, nge a pwal mochen ar repwe chechchemeni meefier me nónnómur lóóm lupwen iir chón ekis lón pwal eú fénú. (Álleani Ekistos 23:9.) Pwal mwo nge me mwen án ekkewe chón Israel wiliti slave, chón Isip ra oputer pokiten ra sókkóló. (Ken. 43:32; 46:34; Eks. 1:11-14) Mi weires manawen ekkewe chón Israel usun chón ekis. Jiowa a mochen ar repwe chechchemeni ena atun, me repwe kirekiréch ngeni ekkewe chón ekis mi nóm leir.​—Lif. 19:33, 34.

5. Met epwe álisikich le pwáraatá kirekiréch ngeni chón ekis usun chék Jiowa?

⁵ Jiowa ese siwil. Ina popun, lupwen ekkewe chón ekis ra etto lón ach mwichefel, itá sipwe chechchemeni pwe Jiowa a chúen pwáraatá kirekiréch ngeniir. (Tut. 10:17-19; Mal. 3:5, 6) Sipwe ekieki usun ekkewe weires ekkena chón ekis neman ra nónnóm lón. Áwewe chék, neman rese weweiti fósun ewe fénú are neman ese pwúng féfférún aramas ngeniir. Sipwe achocho le álisiir me pwáraatá kirekiréch ngeniir.​—1 Pet. 3:8.

6, 7. Met a pwáraatá pwe ekkewe popun Chón Kraist chón Jus ra fen káé me tufichin pworacho ngeni aapaap?

⁶ Ekkewe popun Chón Kraist ra fen káé me tufichin pworacho ngeni ewe mettóch aapaap, ewe napanap mi fókkun chéú lein ekkewe chón Jus. Lón Pentikost ier 33, ekkewe Chón Kraist chón Jus mi nónnóm Jerusalem ra pwáraatá tong me awasélaéch ngeni ekkewe minefé Chón Kraist seni sókkopaten fénú. (Föf. 2:5, 44-47) Ena mettóch a pwáraatá pwe ra weweiti weween ewe itiitin kapas, “oupwe etiwa chon ekis lon imwemi.”

⁷ Iwe nge, lón ena atun, a ppiitá och osukosuk. Ekkewe chón Jus mi fós lón kapasen Krik ra erá pwe ese pwúng minne a fis ngeni ekkewe fefin lón ar we mwich mi má seniir pwúlúwer. (Föf. 6:1, Testament Mi Fö) Ren an epwe tawe ena osukosuk, ekkewe aposel ra filatá fúmén mwán ar repwe wisen ppiiéchú pwe meinisin repwe kúna túmún. Meinisin ekkena mwán ra iteit lón fósun Krik. Neman ekkewe aposel ra filatá chókkana pwe ekkewe fefin mi má seniir pwúlúwer repwe meefi kinamwe ren ena kókkót.​—Föf. 6:2-6.

8, 9. (a) Menni kapas eis epwe álisikich le esilla ika kich mi aapaap ngeni aramas? (b) Met ewe a lamot sipwe péútaaló? (1 Pet. 1:22)

⁸ Inaamwo ika kich mi mirititi úkúkún watteen etipetipaen eérenien fénúach ngenikich are sise, nge a fókkun watte an etipetip wóóch meinisin. (Rom 12:2) Pwal och, neman sia kan rongorong án chón óruch, chienach chón angang, are chienach chón sukul apasa och mettóch mi ngaw usun ekkewe aramas mi sókkóló nónnómur, fénúer, are anúwen únúcher senikich. Ifa úkúkún watteen etipetipaen ekkena esin ekiek mi ngaw  ngenikich? Are, met meefiach lupwen emén a eáni atakirikir pwúkútáán fénúach are eérenien fénúach?

⁹ A wor eú atun aposel Petrus a aapaap ngeni ekkewe aramas esap iir chón Jus. Nge ekis me ekis a káé an epwe péútaaló ena esin memmeef mi ngaw. (Föf. 10:28, 34, 35; Kal. 2:11-14) Pwal ina usun ren kich, ika sia eáni pwal mwo ekis chék memmeefin aapaap ngeni aramas are meefi pwe chón fénúach ra múrinné seni ekkóch, mi lamot sipwe angang weires le unusen péútaaló. (Álleani 1 Petrus 1:22.) Met a tongeni álisikich le féri ena? Chechchemeni pwe kich meinisin sise unuséch, ese lifilifil ika kich seni menni fénú. Ese wor emén leich a fich ngeni amanaw. (Rom 3:9, 10, 21-24) Ina minne, ese wor popun ach sipwe meefi pwe sia múrinné seni ekkewe ekkóch! (1 Kor. 4:7) Itá sipwe eáni án aposel Paulus memmeef. A ereni chienan kewe Chón Kraist: “Ousap chüen chon ekis ika wasöla, nge iei . . . oua chon ewe familien Kot.” (Ef. 2:19) Mi lamot kich meinisin sipwe achocho le unusen péútaaló aapaap pwe sipwe tongeni pwilitalong wóóch ewe manaw mi fé.​—Kol. 3:10, 11.

10, 11. Ifa usun Poas a áppirú án Jiowa ekiek fán iten ekkewe chón ekis?

¹⁰ Ewe mwán mi tuppwél itan Poas a áppirú án Jiowa ekiek fán iten ekkewe chón ekis. Ifa usun? Lupwen Poas a ló ppii an kewe atake atun fansoun kinikin ráás, a kúna ewe fin ekis itan Rut, i seni Moap. Neminna a angang weires le rusi ekkewe umwun parli mi turu seni ekkewe chón angang. Fán ewe Allúkún Moses, mi mumu ngeni Rut an epwe féri ena. Nge lupwen Poas a rongorong pwe Rut a tingor mumutáán an epwe rus lón an we atake, i a fókkun ingeiti, me a mut ngeni an epwe pwal mwo nge rus me lein ekkewe pinúk.​—Álleani Rut 2:5-7, 15, 16.

¹¹ Minne a fis mwirin a fókkun pwáraatá pwe Poas a ekieki Rut me nónnómun mi áweires usun emén chón ekis. A etiwa Rut an epwe nónnóm ren néún kewe chón angang fefin pwe ekkewe chón angang mwán lón ewe atake rete turunufaseei. A pwal mwo nge túmúnú pwe epwe naf anan mwéngé me únúman konik, usun chék an túmúnú pwisin néún kewe chón angang. Poas a súféliti ei fin ekis mi wéúngaw me a apéchékkúla i.​—Rut 2:8-10, 13, 14.

12. Ifa usun án emén pwáraatá kirekiréch ngeni ekkewe chón ekis a tongeni kkúú letiper?

¹² Poas a pwáraatá kirekiréch ngeni Rut esap chék pokiten Rut a tongei me tuppwél ngeni Naomi, inen pwúlúwan we, nge pokiten Rut a poputá angang ngeni Jiowa me onómu i fán an túmún. Lupwen Poas a kirekiréch ngeni, a wesewesen áppirú án Jiowa tong me tuppwél. (Rut 2:12, 20; SalF. 19:17) Pwal ina usun lón ei fansoun, lupwen sia kirekiréch, sia tongeni álisi sókkun “aramas meinisin” ar repwe silei ewe enlet me kúna pwe Jiowa a fókkun tongeer.​—1 Tim. 2:3, 4.

13, 14. (a) Pwata mi lamot ach sipwe kapong ngeni ekkewe chón ekis lón ewe Leenien Mwich? (b) Met a tongeni álisuk óm kopwe meefi kinamwe le fós ngeni emén seni pwal eú fénú?

¹³ Sia tongeni pwáraatá kirekiréch ngeni ekkewe chón ekis ren ach etiwetiwéch ngeniir me kapong ngeniir lón ewe Leenien Mwich. Chókkewe mi kerán mwékút ngeni pwal eú fénú ar repwe nónnóm ie, neman repwe meefi sáw me pwisin chék eimuróló. Pokiten eérenien fénúer are nónnómur, eli repwe meefi pwe iir mi lamotkisikis seni chón ekkewe pwal ekkóch fénú. Ina minne, mi lamot sipwe akkomw kapong ngeniir, pwáraatá kirekiréch me ámmeef ngeniir pwe sia áfánniir. Ika mi kawor lón fósun fénúom, ewe JW Language app a tongeni álisuk le káé ifa usun kopwe kapong ngeniir lón fósun fénúer.​—Álleani Filipi 2:3, 4.

¹⁴ Eli kese meefi kinamwe le fós ngeni emén seni pwal eú fénú. Ren óm kopwe pwákini  ena esin memmeef, eli ka tongeni apwóróusa ngeni och pwóróusom. Iwe, eli kopwe kúna pwe mi wor chómmóng mettóch oua lélléfengen wóón nge kese chék tepereni. Chechchemeni pwe lón eérenien eú me eú fénú, mi wor échún mi pwal wor ngawan.

15. Met epwe álisikich le weweiti chókkewe mi chúen ákkáeéren ngeniir ekkewe mettóch lón eú mineféén fénú?

¹⁵ Ren óm kopwe álisi ekkewe ekkóch le meefi kinamwe lón ewe mwichefel, kopwe wenechar le pwisin eisinuk, ‘Ika ngang mi nóm lón eú fénúen ekis, met ua mochen án aramas repwe féri ngeniei?’ (Mat. 7:12) Kopwe mosonottam ngeni chókkewe mi chúen ákkáeéren ngeniir ekkewe mettóch lón ewe mineféén fénú. Eli lepoputáán sise tongeni unusen weweiti ar ekiek me féffér. Nge epwe fen éch ach sipwe chék etiwer lap seni ach sipwe ekieki pwe mi lamot repwe eáni ekiekin me féfférún chón fénúach.​—Álleani Rom 15:7.

16, 17. (a) Met sia tongeni féri pwe sipwe silefichi me chiechi ngeni ekkewe aramas seni pwal eú fénú? (b) Met sókkun álillis sia tongeni awora ngeni ekkewe chón ekis lón ach mwichefel?

¹⁶ Ika sia awora fansoun le silei pwóróusen fénúen me eérenien ekkewe chón ekis, epwe tongeni mecheresiló ach sipwe sissileer. Atun ach famili fel, sia tongeni kútta ekkóch pwóróus usun eérenien fénúen ekkewe chón ekis mi mwékút ngeni fénúach, iir kewe mi nóm lón ach mwichefel are lón ach leenien afalafal. Sia pwal tongeni etiwer ach sipwe mwéngéfengen lón imwach pwe sipwe tongeni apéchékkúla ach chiechifengen. Jiowa a fen “suki eu asam” ngeni chón ekkewe mwú ar repwe tongeni fel ngeni, iwe mi lamot sipwe pwal áppirú I me suuki imwach ngeni ekkewe chón ekis “mi nom lon ewe familien chon lükülük.”​—Föf. 14:27; Kal. 6:10; Hiop 31:32.

¹⁷ Ach awora fansoun ngeni eú famili mi mwékútúto ngeni fénúach, epwe álisikich le weweiti me aúcheani ar achocho le ákkáeéren ngeniir eérenien fénúach. Eli sipwe kúna  pwe ra osupwangen álillis ar repwe sile fósun fénúach. Sia pwal tongeni áiti ngeniir ekkewe ofes epwe tongeni álisiir le kúnékún ar angang are kúna eú leeni mi múrinné repwe nónnóm ie. Ekkena sókkun álillis epwe tongeni álilliséch ngeni pwiich kana.​—SalF. 3:27.

18. Menni leenien áppirú usun án emén pwáraatá súfél me kilisou, chókkewe mi mwékút ngeni eú leeni ra tongeni áppirú ikenái?

¹⁸ Iwe nge, ekkewe chón ekis repwe mochen achocho le eérenaaló eérenien ewe fénú ra mwékút ngeni. Rut a isetiw eú leenien áppirú mi múrinné ren ei mettóch. Áeúin, Rut a pwáraatá súfél ngeni eérenien ewe mineféén fénú a nónnóm lón ren an tingor mumutáán an epwe rusi ekkewe umwun parli. (Rut 2:7) A meefi kilisou ren an wor an pwúúng le rus me ese meefi pwe itá wisen ekkewe ekkóch ar repwe álisi i. Oruuan, a mwittir pwári an kilisou ngeni chókkewe mi kirekiréch ngeni. (Rut 2:13) Lupwen ekkewe chón ekis ra pwáraatá ekkena esin napanap mi múrinné, ese mwáál chiener kewe Chón Kraist me pwal ekkóch aramasen ena leeni ra mwékút ngeni repwe súfélitiir.

19. Ikkefa ekkewe popun sipwe etiwaéchú ekkewe chón ekis mi nónnóm leich?

¹⁹ Sia fókkun pwapwa pwe Jiowa a pwáraatá kirekiréch mi somwoló me suuki ngeni aramas meinisin ar repwe rongorong ewe kapas allim. Lón pwúkútáán fénúen ekkewe chón ekis, neman ekkóch leir rese tongeni káé ewe Paipel are fiti án néún Jiowa kewe aramas mwich. Nge iei a suuk ngeniir ar repwe fitikich lón ach kewe mwich, iwe mi lamot sipwe álisiir ar repwe meefi pwe iir chienach. Eli ese wor rech watteen moni are sise tufich le awora álillis ngeniir, nge ika sia kirekiréch ngeniir, sia áppirú án Jiowa tong. Iwe pokiten kich chón “apirü i,” sipwe achocho úkúkún ach tufich le etiwaéchú ekkewe chón ekis mi nónnóm leich!​—Ef. 5:1, 2.