1-3. (a) Met epwe álisikich le akkamwéchú ach tuppwél ngeni Kot lón ekkeei ránin lesópwólóón? (b) Met sipwe káé lón ei lesen?

IKENÁI, sia nóm lemuchúlóón ekkeei ránin lesópwólóón. Sia kúna chómmóngólóón aramas mi ngaw. Ra “mämäritä usun fetil.” (Kölf. 92:7) Ina minne, sise máirú ren án chómmóng aramas tunaló met Kot a apasa pwe mi pwúng. Paulus a ereni ekkewe Chón Kraist: “Oupwe semirit lon föför mi ngau, nge oupwe mirit lon ämi ekiek.” (1 Kor. 14:20) Ifa usun sipwe féri ena?

² Sia kúna pélúwen ena kapas eis seni ei wokisin ach ei lesen a lóngólóng wóón, ewe mi erá: “Chokewe mi niuokusiti ewe Samol mi Lapalap ra unusen weweiti.” (SalF. 28:5) A wewe ngeni pwe ra tongeni weweiti meinisin met mi lamot ren ar repwe tongeni apwapwaai Jiowa. Än Salomon Fos 2: 6, 9 a pwal áiti ngenikich pwe Jiowa a fang tipachem ngeni chókkewe mi féri minne mi pwúng. Iwe ren ena, ra tongeni ‘weweiti mine a pwüng, let me wenechar, repwe pwal silei mine repwe föri.’

³ Noa, Taniel, me Hiop ra eáni ewe tipachem seni Kot. (Is. 14:14) Me a pwal nóm ren néún Kot kewe aramas ikenái ena tipachem. Nge en? Ka eáni ena tipachem seni Kot? Ren óm kopwe “unusen weweiti” met mi lamot pwe kopwe apwapwaai Jiowa, mi lamot kopwe silefichi i. Ina popun lón ei lesen, sipwe káé (1) ifa usun Noa, Taniel, me Hiop ra poputá le silei Kot, (2) ifa usun ar silei Kot a álisiir, me (3) ifa usun sia tongeni ámááraatá ewe sókkun lúkú ra eáni.

4. Ifa usun Noa a poputá le silei Jiowa, me ifa usun an silefichi I a álisi?

⁴ Ifa usun Noa a poputá le silei Jiowa? Seni ewe atun Atam me Efa ra poputá le néúnéú, aramas ra káé usun Jiowa lón ekkeei úlúngát napanap: seni férian kewe, seni pwal ekkóch néún Kot kewe chón angang mi tuppwél, me seni feiéchún ar álleasochisi Kot. (Ais. 48:18) Ren án Noa nennengeni férien Kot kewe, a kúna pisekin ánnet mi pwári pwe mi wor Kot me a pwal tongeni káé napanapan kewe. Pokiten Noa a féri ena, a pwal weweiti pwe Jiowa mi manaman me i chék ewe Kot mi enlet. (Rom 1:20) Ina minne, Noa ese chék lúkú Kot, nge a pwal ámááraatá ewe lúkú mi péchékkúl wóón Kot.

5. Ifa usun Noa a silei usun letipen Kot fán iten aramas?

⁵ Ewe Paipel a apasa pwe “än eman lükülük a pop seni an rongorong ewe kapas,” weween pwe minne sia rong seni ekkewe ekkóch a tongeni álisikich an epwe wor ach lúkú. (Rom 10:17) Neman Noa a rong usun Jiowa seni aramasan kewe, áwewe chék ren seman we itan Lamek mi lúkú Kot me a uputiw me mwen málóón Atam. (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.) Eli seni semelapan we itan Metusala, me Jaret semen semen semelapan we, ewe a máló 366 ier mwirin án Noa uputiw. * (Luk. 3:36, 37) Neman ekkena mwán me pwúlúwer kewe ra áiti ngeni Noa án Jiowa fératá aramas me an mochen án aramas repwe néúnéú, aúraló fénúfan me angang ngeni. Noa a pwal silei usun án Atam me Efa álleasolapa Jiowa, me a tongeni kúna sópwongawen minne ra filatá le féri. (Ken. 1:28; 3:16-19, 24) Noa a aúcheani minne a káé me a amwékútú i le angang ngeni Jiowa.​—Ken. 6:9.

6, 7. Ifa usun ápilúkúlúk a apéchékkúlaló án Noa lúkú?

⁶ Ápilúkúlúk a apéchékkúla lúkú. Anchangei  péchékkúlelóón án Noa lúkú lupwen a silei pwe itan we, ewe mi wewe ngeni “Asoso” are “Ouruur,” a weneiti pwóróusen eú ápilúkúlúk. (Ken. 5:29) Fán emmwenien Jiowa, iei met Lamek a apasa usun néún we Noa: “Ätei epwe angasakich seni weiresin angangen pöüch, pokiten ewe pwül a anümamau me ren ewe Samol mi Lapalap.” Ina minne, a wor án Noa ápilúkúlúk pwe Kot epwe féri mettóch an epwe múrinnéló. A wor án Noa lúkúlúk usun chék án Epel me Enok lúkú pwe emén ‘mwirimwir’ epwe puri mékúren ewe serepenit.​—Ken. 3:15.

⁷ Noa ese unusen weweiti án Kot we pwon mi mak lón Keneses 3:15. Nge a weweiti pwe ena oesini a awora ngeni aramas ápilúkúlúk allim fán iten mwachkkan. Enok a fen esilefetálei pwal ena esin pwóróus pwe Jiowa epwe nieló ekkewe aramas mi ngaw. (Jut. 14, 15) Ese mwáál a péchékkúleló án Noa lúkú me ápilúkúlúk ren ena pwóróus, ewe epwe unusen pwénúetá lón Armaketon!

8. Ifa usun án Noa silefichi Kot a túmúnú i?

⁸ Ifa usun ewe sile mi enlet usun Kot a álisi Noa? Pokiten Noa a káé usun Jiowa, a ámááraatá an lúkú me a angei ewe tipachem seni Kot. Ena mettóch a túmúnú i, nge ákkáeúin seni an féri met epwe eletipengawa Jiowa. Ifa usun? Noa a mochen an epwe chiechien Kot, ina minne ese chiechi ngeni chókkewe rese lúkú Jiowa me chókkewe mi likitaló. Noa ese usun chókkana mi tupuló ren ekkewe chónláng mi ngaw mi feitiw fénúfan. Aramas ra mwaar ren ekkewe chónláng mi ngaw mi manaman me neman ra pwal mwo nge sótun fel ngeniir. (Ken. 6:1-4, 9) Pwal och, Noa a silei pwe Jiowa a mochen án aramas repwe néúnéú me aúraló fénúfan. (Ken. 1:27, 28) Ina minne Noa a silei pwe mi mwáál án ekkewe chónláng mi ngaw pwúlúweni ekkewe fin fénúfan me anéúnéúr. A pwal mwo nge ffatoló ena lupwen néúr kewe ra poputá le wákkáteeló me péchékkúleló lap seni pwal ekkewe ekkóch semiritin fénúfan. Ló, ló, ló, Jiowa a ereni Noa pwe epwe efisi eú noter pwe epwe nieló ekkewe aramas mi ngaw meinisin. Pokiten Noa a lúkú án Jiowa kapasen éúréúr, a falei efóch waimw, iwe iir me an we famili ra kúna manaw.​—Ipru 11:7.

9, 10. Ifa usun sia tongeni ámááraatá ewe sókkun lúkú Noa a eáni?

⁹ Ifa usun sia tongeni ámááraatá ewe sókkun lúkú Noa a eáni? A lamot ach sipwe káéfichi án Kot we Kapas, aúcheani minne sia káé, me áeá met sia silei le féri siwil lón manawach me féri ekkewe kefil mi múrinné. (1 Pet. 1:13-15) Ika ina, iwe ewe lúkú me tipachem seni Kot epwe túmúnúkich seni án Satan kewe minen otuputup me seni etipetipaen ei fénúfan. (2 Kor. 2:11) Chómmóng  aramas lón ei fénúfan ra sani féfférún mwánesól, féfférún sikepwach me fitaaló ar mocheniangaw. (1 Joh. 2:15, 16) Ra tunaló ewe pwóróus pwe a arapakkan sópwólóón ei fénúfan mi ngaw. Ika ese péchékkúl ach lúkú, sia tongeni poputá le eáni ena ekiek. Sipwe chemeni pwe lupwen Jesus a alélléfengeni ach ei fansoun ngeni fansoun Noa we, ese fós usun mwánesól are féfférún sikepwach, nge a fós usun efeiengawen ach túmúnúngaw ngeni ach angang ngeni Kot.​—Álleani Mateus 24:36-39.

¹⁰ Kopwe pwisin eisinuk: ‘Napanapen manawei a pwári pwe ua wesewesen silei Jiowa? Ai lúkú Kot a amwékútúei le féri met a erá pwe mi pwúng, me áiti ngeni aramas met a mochen repwe féri?’ Pélúwen ekkena kapas eis me reom epwe álisuk le silei ika ka pwal chichchiechi ngeni ewe Kot mi enlet usun chék Noa.

11. (a) Met án ewe alúwél Taniel tong ngeni Kot a pwáraatá usun seman kewe me inan? (b) Menni lein napanapen Taniel kewe ka sani óm kopwe pwal eáni?

¹¹ Ifa usun Taniel a poputá le silei Jiowa? Ese mwáál seman kewe me inan ra áiti ngeni an epwe tongei Jiowa me aúcheani an we Kapas. Me Taniel a féri ena lón ánein manawan. Pwal mwo nge lupwen a fen chinnap, a chúen káéfichi án Kot we Kapas. (Tan. 9:1, 2) Taniel a silefichi Jiowa. A pwal silei meinisin féfférún Jiowa ngeni ekkewe chón Israel. Sia kúna ei lón án Taniel we iótek, a eáni fán tipetekison me seni enletin letipan, ewe mi mak lón Taniel 9:3-19. Kopwe álleani ena iótek me ekiekifichi usun. Pwisin eisinuk, ‘Met ei iótek a áiti ngeniei usun Taniel?’

12-14. (a) Ifa usun Taniel a pwári án Kot tipachem? (b) Ifa usun Jiowa a efeiéchú án Taniel pwora me tuppwél?

¹² Ifa usun án Taniel silefichi Kot a álisi? Ese mecheres án ekkewe chón Jus mi tuppwél repwe angang ngeni Kot lón Papilon, ewe leeni mi uren fel mi chofona. Áwewe chék, Jiowa a ereni ekkewe chón Jus: “Oupwe kütta feiöchün ekewe telinimw ia üa tinikemiila ie pwe oupwe oola lon.” (Jer. 29:7) Nge a pwal allúkú ngeniir ar repwe fel ngeni i chék seni unusen letiper. (Eks. 34:14) Ifa usun Taniel a tongeni álleasochisi ekkena ruu allúk? A silei pwe mi lamot epwe álleasochisi Jiowa akkomw lap seni ekkewe sounemenemen fénúfan. Fitepúkú ier mwirin, Jesus a pwal asukula aramas ena esin kapasen emmwen.​—Luk. 20:25.

¹³ Ekieki usun met Taniel a féri lupwen a allúk án emén epwe iótek ngeni emén kot are emén aramas me lúkún ewe king lón úkúkún 30 rán. (Álleani Taniel 6:7-10.) Taniel a tongeni kúnetipingen me apasa, ‘Úkúkún chék ii 30 rán.’ Nge, Taniel ese mut ngeni án aramas allúk an epwe aúchea seni an fel ngeni Kot. Taniel a pwal tongeni féri an epwe iótek ngeni Jiowa lón eú leeni mi mono seni aramas. Nge a silei pwe chómmóng aramas ra fen kúna an ikkiótek ngeni Kot iteiten rán. Ina popun, inaamwo ika Taniel epwe tongeni feiengaw ren an féri ena, nge a sópweló le iótek ikewe ie aramas ra tongeni kúna me ie, pún ese mochen repwe ekieki pwe a úkútiw lón an angang ngeni Jiowa.

 ¹⁴ Jiowa a efeiéchú án Taniel pwora me tuppwél ren minne a filatá le féri. A féri eú manaman le seláni Taniel seni ekkewe laion. Pokiten ena, iwe aramas lón meinisin ekkewe leeni fán nemenien mwúún Metia me Persia ra silei usun Jiowa!​—Tan. 6:25-27.

15. Ifa usun sia tongeni ámááraatá ewe sókkun lúkú Taniel a eáni?

¹⁵ Ifa usun sipwe ámááraatá ewe sókkun lúkú Taniel a eáni? Ese naf ach sipwe chék álleani án Kot we Kapas pwe epwe péchékkúl ach lúkú. Mi lamot sipwe weweiti minne sia álleani. (Mat. 13:23) Sia mochen silei án Jiowa ekiek me memmeef usun ekkóch mettóch. Ina popun, mi lamot sipwe ekiekifichi minne sia álleani. A pwal fókkun lamot ach sipwe iótek fansoun meinisin, nge ákkáeúin lupwen sia nóm lón weires. Sia tongeni lúkúlúk pwe Jiowa epwe kisáseú le fang ngenikich tipachem me péchékkúl lupwen sia tingor.​—Jas. 1:5.

16, 17. Ifa usun Hiop a poputá le silei Jiowa?

¹⁶ Ifa usun Hiop a poputá le silei Jiowa? Hiop esap emén chón Israel. Nge i márárin Apraham, Isaak me Jakop, me Jiowa a áiti ngeniir usun I me letipan fán iten aramas. Ese ffat ifa usun nge Hiop a pwal silei usun ekkena pwóróus mi enlet me aúchea. (Hiop 23:12) A ereni Jiowa: “Me mwan üa rong usum ren selingei.” (Hiop 42:5) Jiowa pwisin a pwal apasa pwe Hiop a apwóróusa ngeni ekkewe ekkóch ewe enlet usun I.​—Hiop 42:7, 8.

¹⁷ Hiop a pwal poputá le silei napanapen Jiowa kewe ren an nennengeni férian kewe. (Hiop 12:7-9, 13) Jiowa me Elihu ra fós ngeni Hiop usun férien Kot kewe pwe epwe áiti ngeni úkúkún kisikisin aramas aléllé ngeni úkúkún tekian Kot. (Hiop 37:14; 38:1-4) Minne Jiowa a apasa a achchúngú Hiop me amwékútú le ereni Kot fán tipetekison: “Üa silei pwe en ka tongeni föri mettoch meinisin, nge meinisin mine ka ekiekietä esap wor epetin” me a pwal apasa pwe a “ekieksefäl lon pwül me falang.”​—Hiop 42:2, 6.

18, 19. Ifa usun Hiop a pwári pwe a wesewesen silei Jiowa?

¹⁸ Ifa usun án Hiop silefichi Kot a álisi? Hiop a wewefichiti án Kot kewe kapasen emmwen. A wesewesen silei Jiowa, me ena mettóch a amwékútú le féri minne mi pwúng. Áwewe chék, Hiop a silei pwe ese tongeni apasa pwe a tongei Kot ika pwe ese kirekiréch ngeni aramas. (Hiop 6:14) Ese meefi pwe a múrinné seni ekkewe ekkóch, nge me ren pwe iir an famili, ese lifilifil ika iir mi wéúéch are wéúngaw. Hiop a apasa: “Ifa usun, Kot mi föriei esap pwal föriir?” (Hiop 31:13-22) Pwal mwo nge lón ewe atun Hiop a wéúéch me wor péchékkúlan, nge ese lamalamtekia me ese ekieki pwe ekkewe ekkóch ra lamotkisikis. A fókkun sókkóló ena seni chómmóng aramas mi pisekisek me wor péchékkúler lón ei fansoun.

¹⁹ Hiop ese mochen och mettóch pwal kapachelong pisek me moni an epwe kon lamot lap seni Jiowa. A silei pwe ika a fis ena, iwe i epwe “amamäsini Kot lon läng.” (Álleani Hiop 31:24-28.) Pwal och, me ren Hiop pwe ewe kkótun pwúpwúlú ina eú pwon mi pin lefilen ewe mwán me ewe fefin. A pwal mwo nge féri eú pwon pwe esap nengeni emén fefin fán mocheisou. (Hiop 31:1) Mi amwarar ena pokiten lón fansoun Hiop we, Jiowa a mut ngeni ekkewe mwán ar repwe pwúlúweni lap seni emén. Ina minne, Hiop a tongeni filatá an epwe pwúlúweni pwal emén lúkún pwúlúwan we ika a mochen. Nge ese mwáál a fen silei pwe Jiowa a akkóta ewe áeúin pwúpwúlú lefilen chék emén mwán me emén fefin. Iwe Hiop a filatá an epwe pwal ina usun. * (Ken. 2:18, 24) Ren enletin, ina epwe 1,600 ier mwirin, Jesus a áiti ngeni aramas ena esin kapasen emmwen, pwe ewe féfférún lisowu me kókkótun pwúpwúlú epwe chék fán iten emén mwán me emén fefin.​—Mat. 5:28; 19:4, 5.

20. Ifa usun ach silei Jiowa me an kewe allúk epwe álisikich ren kefiléchúch wóón chiechiach me ach minen apwapwa?

 ²⁰ Ifa usun sia tongeni ámááraatá ewe sókkun lúkú Hiop a eáni? Mi lamot sipwe silefichi Jiowa me onómukich fán emmwenien ewe sile mi enlet lón mettóch meinisin sia féri. Áwewe chék, ewe Paipel a erá pwe Jiowa a “oput ätewe mi föri föförün mwäneson” me sisap nóm ren ekkewe aramas mi likótuputup. (Álleani Kölfel 11:5; 26:4.) Iwe pwisin eisinuk: ‘Met ekkeei ruu wokisin ra áiti ngeniei usun án Jiowa ekiek? Ifa usun a weneitiei ren met upwe fókkun aúcheani lón manawei? Itá ifa usun epwe kkúú ai ekiek usun Internet, ié kewe upwe chiechi ngeniir, me ewe sókkun minen apwapwa upwe filatá?’ Meefiom usun ekkena kapas eis, epwe tongeni álisuk le mirititi úkúkún óm silei Jiowa. Sise mochen ach sipwe tipetipeló ren ei fénúfan mi ngaw. Ina minne mi lamot sipwe anganga ach “tufichin alefila lefilen” minne mi pwúng me mwáál, me lefilen chókkewe mi tipachem me tiparoch.​—Ipru 5:14; Ef. 5:15.

21. Met epwe álisikich le “unusen weweiti” met mi lamot ren ar ach sipwe apwapwaai Jiowa?

²¹ Pokiten Noa, Taniel me Hiop ra féri úkúkún ar tufich le silefichi Jiowa, a álisiir le “unusen weweiti” met mi lamot ren ar repwe apwapwaai I. Ar leenien áppirú a ánnetatá pwe ar féri minne mi pwúng me ren Jiowa a asopwéchú manawer. (Kölf. 1:1-3) Ina minne, kopwe pwisin eisinuk, ‘Ua silefichi Jiowa usun chék án Noa, Taniel, me Hiop silefichi I?’ Ren enletin, ikenái sia tongeni silei Jiowa lap seni sileien chókkana mi tuppwél, pokiten Jiowa a fen awora ngenikich chómmóng pwóróus usun i. (SalF. 4:18) Ina minne, káéfichi ewe Paipel. Ekiekiéchú usun. Me tingor án Kot we manaman mi fel lón iótek. Iwe ei fénúfan mi ngaw esap tongeni etipetipaók. Nge óm kewe féffér epwe pwáraatá pwe ka eáni án Kot tipachem me kopwe ririéch ngeni Semom we lón láng.​—SalF. 2:4-7.