1. Ifa án aposel Petrus we kapasen fén ngeni chienan kewe Chón Kraist, me pwata eli usun itá esap tufich ngenikich ach sipwe apwénúetá an na kapasen fén?

ESE LIFILIFIL ika sia eáni ewe ápilúkúlúkún manaw lón láng are wóón fénúfan, nge sia tongeni kúna álillisin ach etittina án aposel Petrus we kapasen fén ngeni ekkewe Chón Kraist mi kepit lón fansoun ekkewe aposel. Iei met Petrus a makkeei: “Oupwe pin lon mettoch meinisin mine oua föri, usun chök Kot, ewe mi körikemi, a pin. Pun a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, ‘Oupwe pin, usun ngang üa pin.’” (1 Pet. 1:15, 16) Sia káé seni alon kana pwe sia tongeni áppirú Jiowa, ewe mi fókkun pin lap seni meinisin. Sia tongeni pin, me a lamot ach sipwe pin lón féfférúch. Eli me rech esap tufich ena pokiten sise unuséch. Pwisin Petrus a mwáálliló fán chómmóng, nge pwóróusan a áiti ngenikich pwe sia tongeni “pin.”

2. Ikkefa ekkewe kapas eis sipwe káé pélúwer me lón ei lesen?

² Lón ei lesen, sipwe pwóróus wóón ekkeei kapas eis: Met weween ach sipwe pin? Met Paipel a áiti ngenikich usun án Jiowa pin? Ifa usun sipwe tongeni pin lón féfférúch? Me ifa usun ach pin me ach riri ngeni Jiowa ra ririfengen?

3. Met chómmóng aramas ra ekieki usun wówóón me nikinikin emén mi pin, nge ia sia tongeni silei me ie enletin weween án emén epwe pin?

³ Atun aramas ra ekieki usun emén mi pin, chómmóng ra ekieki usun emén ese kan ekkemelimel me a úféúf ewe sókkun úf néúwisin lamalam ra kan úféúf lón ar fáál. Nge ese pwúng ena. Ewe Paipel a áweweei pwe Jiowa, ewe mi pin, i emén “Kot mi pwapwa.” (1 Tim. 1:11, NW) Paipel a pwal erá pwe chókkewe mi fel ngeni, ra “pwapwa.” (Kölf. 144:15, Testament  mi Fö) Me Jesus a apwúngú chókkewe iir mi úféúf ekkewe sókkun úf mi asókkereló me eáni féfférún pwúng mwen mesen aramas. (Mat. 6:1; Mark. 12:38) Pokiten kich Chón Kraist mi enlet, iwe sia silei weween án emén epwe pin pokiten met ewe Paipel a apasa usun Jiowa. Sia silei pwe Kot a tongekich me esap fókkun erenikich ach sipwe féri och mettóch sise tongeni féri. Ina popun, atun Jiowa a erenikich: “Oupwe pin,” ese wor ach tipemwaramwar pwe a tufich ena. Nge mei pwúng pwe me mwen ach sipwe pin lón féfférúch, a lamot ach sipwe weweiti met weween pin.

4. Met weween ewe kapas “pin”?

⁴ Met weween ewe kapas pin? Atun Paipel a néúnéú ewe kapas “pin” a wewe ngeni limeliméch are pin lón pekin manaw me ngún. Ena kapas a pwal wewe ngeni emén mi káimuló pwe epwe angang ngeni Kot. Weween pwe sia pin ika sia eáni manaw mi liméch, eáni ewe esin fel mi ketiw me ren Jiowa, me ika sia ririéch ngeni. Sia mwaar pwe inaamwo ika sise unuséch, me inaamwo ika Jiowa a unusen pin, nge a chúen mochen ach sipwe wiliti chiechian.

5. Met sia tongeni káé usun Jiowa seni ekkewe chónláng mi tuppwél?

⁵ Jiowa a unusen pin lón mettóch meinisin. Sia silei ena seni met ekkewe serafim are ekkewe chónláng mi kon kkan ngeni an we leenien motun king ra erá. Ekkóch me leir ra erá: “A pin, a pin, a pin ewe Samol mi Unusen Manaman.” (Ais. 6:3) Ekkena chónláng ra chék tongeni riri ngeni ar Kot mi pin, pokiten iir ra pin. Ina popun, ekkewe leeni ikewe ekkewe chónláng ra atoura me ie alon Kot kewe, ra pwal tongeni wiliti leeni mi pin. Ina met a fis atun Moses a nóm ren ewe irá félúfél mi ngetenget.​—Eks. 3:2-5; Jos. 5:15.

6-7. (a) Ifa usun Moses a menlapei pinin Kot me ren Ekistos 15:1, 11? (b) Met a áchema ngeni ekkewe chón Israel pwe Kot a pin? (Ppii ewe sasing wóón péén.)

⁶ Mwirin án Moses emmwenawu ekkewe chón Israel seni ewe Setipar, a menlape ngeniir pwe ar we Kot Jiowa, a pin. (Álleani Ekistos 15:1, 11.) Ekkewe chón Isip mi fel ngeni kot chofona, rese fókkun pin. Pwal ina chék usun ekkewe chón Kanaan, iir mi fel ngeni kot chofona. A kapachelong lón ar angangen fel ar eáni asor néúr kewe me ar féri féfférún lisowumwáál mi annou. (Lif. 18:3, 4, 21-24; Tut. 18:9, 10) Nge Jiowa a sókkóló seni ekkena kot chofona, esap fókkun tongeni ereni ekkewe chón fel ngeni ar repwe féri met mi limengaw. I a unusen pin. A ffat ena ren met a mak wóón ewe chéén kolt mi afout ngeni imwen ewe souasor mi lap we akkaw. Iei makken wóón ena chéén kolt: “Jiowa a pin.”​—Eks. 28:36-38, NW.

⁷ Makken wóón ena chéén kolt a alúkúlúkú ngeni meinisin mi kúna pwe Jiowa a unusen pin. Nge ifa usun ika emén chón Israel ese tongeni kúna makken ena chéén kolt pokiten ese tongeni kkan ngeni ena souasor mi lap? Epwe chúen tongeni silei pwe Jiowa a pin? Ewer. Emén me emén chón Israel ra fen rong ena atun ewe Allúk a álleawu me mwen ekkewe mwán, fefin me semirit. (Tut. 31:9-12) Ika ka nóm ikena, iwe eli kopwe rong ekkeei pwóróus: “Ngang ewe Samol mi Lapalap ämi we Kot. . . . Oupwe pin, pun ngang üa pin.” “Oupwe pin fän itei, pun ngang ewe Samol mi Lapalap üa pin.”​—Lif. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Met sia káé seni Lifitikos 19:2 me 1 Petrus 1:14-16?

⁸ Iei sipwe ppii met Jiowa a erá mi lamot an epwe álleawu ngeni meinisin ekkewe chón Israel, ewe mi mak lón Lifitikos 19:2. Jiowa  a ereni Moses “pwe epwe üreni ekewe chon Israel meinisin, ‘Ämi oupwe pin, pun ngang ewe Samol mi Lapalap ämi Kot üa pin.’” Eli Petrus a aloni alon ena wokisin atun a pesei ekkewe Chón Kraist ar repwe “pin.” (Álleani 1 Petrus 1:14-16.) Lón ei fansoun, sise chúen nóm fán ewe Allúkún Moses. Nge, minne Petrus a makkeei a affata minne sia káé seni Lifitikos 19:2, pwe Jiowa a pin me a lamot án chókkewe mi tongei repwe pwal achocho le pin ese lifilifil ika ra eáni ewe ápilúkúlúkún manaw lón láng are lón ewe paratis wóón fénúfan.​—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Ifa usun sipwe kúna álillis seni ach káé Lifitikos sópwun 19?

⁹ Pokiten sia mochen apwapwaai ach we Kot mi pin, iwe sia mochen káé ifa usun sipwe pwal pin. Jiowa a awora ngenikich ekkóch kapasen emmwen pwe sipwe silei ifa usun sipwe pin. Sia tongeni kúna ekkena kapasen emmwen seni Lifitikos sópwun 19. Iei makkeien emén soukáé usun fósun Ipru itan Marcus Kalisch: “Eli ina ewe sópwun mi kon aúchea lón ewe puken Lifitikos, me seni ekkewe nimu puk mi akkomw lón ewe Paipel.” Sipwe ppii ekkóch ekkewe wokisin seni ena sópwun mi masou ren ekkewe lesen mi aúchea mi weneiti manawach iteiten rán. Atun sia káé sipwe chemeni pwe ekkena lesen ra tapwoto me mwirin ei kapas “Oupwe pin.”

10-11. Met Lifitikos 19:3 a apasa pwe a lamot ach sipwe féri, me pwata a lamot ena?

¹⁰ Mwirin án Jiowa erá pwe a lamot án ekkewe chón Israel repwe pin, a pwal erá: “Iteiten eman me eman epwe meniniti inan me seman. . . . Ngang ewe Samol mi Lapalap ämi we Kot.”​—Lif. 19:2, 3.

¹¹ A ffat pwe a lamot ach sipwe lefareni án Kot kapasen emmwen ach sipwe asamolu semach kewe me inach. Chemeni met Jesus a pélúwen ngeni emén mwán atun a eisini: “Met sokun föför mürina üpwe föri pwe üpwe eäni ewe manau esemüch?” Jesus a pwal pélúwen ngeni ena mwán pwe a lamot an epwe asamolu seman kewe me inan. (Mat. 19:16-19) Jesus a pwal mwo nge apwúngú ekkewe Farisi me senseen allúk ren ar tipin féri met ar resap túmúnú ren semer kewe me iner. Ina minne, ra  “aücheangauei än Kot allük.” (Mat. 15:3-6) A kapachelong lón “än Kot allük” ewe enimuen allúk mi mak lón ewe Allúk Engol me pwal ewe sia álleani lón Lifitikos 19:3. (Eks. 20:12) Pwal chemeni pwe ewe kapasen emmwen mi mak lón Lifitikos 19:3 ach sipwe asamolu inach me semach, a tapwoto mwirin ei kapas: “Ämi oupwe pin, pun ngang ewe Samol mi Lapalap ämi Kot üa pin.”

12. Ifa usun sia tongeni apwénúetá ewe allúk lón Lifitikos 19:3?

¹² Atun sia ekieki usun án Jiowa allúkú ngenikich ach sipwe asamolu semach kewe me inach, eli sia eisini pwisinkich, ‘Ngang mi kan asamolu semei kewe me inei?’ Ika ka meefi pwe ese naf met ka féri fán iter lón ekkewe fansoun, iwe, ka tongeni akkóta iei ren met kopwe féri le alapaaló óm álisiir. Kese tongeni eliwinato met kese féri lón ekkewe fansoun, nge ka tongeni achocho úkúkún óm tufich lón ei fansoun le alapaaló óm álisi semom kewe me inom. Eli ka tongeni alapaaló óm fansoun le nóm rer. Are ka tongeni alapaaló óm fansoun le álisiir, kamé ar osupwang, álisiir le chék ririéch ngeni Jiowa me akkangang ngeni. Are ka tongeni alapaaló óm apéchékkúler me oururuur. Ika ka féri ena, iwe ka apwénúetá ewe allúk lón Lifitikos 19:3.

13. (a) Pwal ifa ewe kapasen fén sia kúna lón Lifitikos 19:3? (b) Ifa usun sia tongeni áppirú Jesus usun met a mak lón Lukas 4:16-18?

¹³ Lifitikos 19:3 a pwal áiti ngenikich eú mettóch usun ach sipwe pin. A fós usun án ekkewe chón Israel repwe pinini ewe ránin Sapat. Kich Chón Kraist sise chúen nóm fán ewe Allúkún Moses, ina popun sise kan pinini ewe Sapat iteiten wiik. Nge sia chúen tongeni káé chómmóng lesen seni ren ifa usun án ekkewe chón Israel pinini ewe ránin Sapat me ifa usun ra feiéch seni ar féfféri. Ewe ránin Sapat ina ewe fansoun ar repwe asésé seni ar angang, nge repwe fel ngeni Kot. * Ina popun, Jesus a ló ngeni ewe sinakok lón ewe ránin Sapat lón sópwun we pwe epwe álleani án Kot Kapas. (Eks. 31:12-15; álleani Lukas 4:16-18.) Án Kot ei allúk mi mak lón Lifitikos 19:3 mi erá “oupwe pinini [an] kewe ränin sapat” itá epwe amwékútúkich le awora fansoun iteiten rán pwe sipwe fel ngeni Kot. Ka meefi pwe ka tongeni féri pwal ekkóch mettóch pwe kopwe álleasochisi ena allúk? Ika ka kan awora fansoun iteitan lón óm fel ngeni Jiowa, iwe epwe péchékkúleló óm riri ngeni, me ina ewe mettóch mi aúchea lón óm wiliti emén mi pin.

14. Ifa ewe pwóróus mi enlet me aúchea mi mak fán fite lón unusen Lifitikos sópwun 19?

¹⁴ A mak fán fite lón Lifitikos sópwun 19 eú pwóróus mi enlet me aúchea mi tongeni álisikich le chék pippin. Iei met a mak lesópwólóón wokisin 4: ‘Ngang Jiowa ämi we Kot.’ A pwá ena itiitin kapas fán 16 lón ena sópwun 19. A áchema ngenikich ewe áeúin allúk mi erá: ‘Ngang Jiowa om Kot. . . . Kosap eäni eman kot lüki.’ (Eks. 20:2, 3) A lamot ngeni emén me emén Chón Kraist mi mochen ar repwe pin ar repwe túmúnú pwe esap wor met epwe atai ar riri ngeni Jiowa. Me pokiten kich Chón Pwáraatá Jiowa, iwe sipwe úppós le ttiisenikich sókkun féffér epwe eitengawa are ésúfélúngawa itan we mi pin.​—Lif. 19:12; Ais. 57:15.

15. Itá met ekkewe wokisin lón Lifitikos sópwun 19 usun asor epwe amwékútúkich le féri?

¹⁵ A lamot án ekkewe chón Israel repwe álleasochisi chómmóng allúk ren ar repwe pwári pwe ra filatá pwe Jiowa epwe ar Kot.  Iei met Lifitikos 18:4 a erá: “Oupwe aleasochis ngeni ai kewe allük o apwönüetä ai kewe pwüüng. Ngang ewe Samol mi Lapalap ämi we Kot.” A kapachelong ekkóch ekkena allúk fán iten ekkewe chón Israel lón sópwun 19. Áwewe chék, lón wokisin 5-8, 21, 22 ra fós usun ekkewe ménún asor. Chókkewe mi eáni ekkena asor, repwe túmúnú pwe atun ra féri resap “apiningaua eu mettoch mi pin me ren ewe Samol mi Lapalap.” Ach álleani ekkena wokisin itá epwe amwékútúkich le mochen apwapwaai Jiowa me eáni asoren mwareiti mi ketiw me ren, usun met Ipru 13:15 a pesekich ach sipwe féri.

16. Ifa ewe kapasen emmwen lón Lifitikos 19 mi áchemangenikich sókkofesenin chókkewe mi angang ngeni Kot me chókkewe rese angang ngeni?

¹⁶ Ren ach sipwe pin, a lamot án aramas repwe esilla pwe sia sókkóló seni chókkewe rese angang ngeni Kot. A tongeni áweires ena. Fán ekkóch chienach kewe chón sukul, chón angang, aramasach kewe chón lúkún me ekkewe ekkóch, eli repwe etipetipakich le fitiir lón ar kewe mwékútúkút mi ú ngeni ach fel ngeni Kot. Atun ra féri ekkena, a wor ach kefil mi aúchea sipwele filatá. Met a tongeni álisikich le kefiléch? Ekieki usun ei kapasen emmwen mi mak lesópwólóón Lifitikos 19:19, mi erá: “Kosap pwal üföüf echö üf seni ruu sokun kireen mangaku.” Ena allúk a álisi ekkewe chón Israel ar repwe sókkóló seni chón ekkewe mwú únúkkúr. Pokiten kich Chón Kraist, lón ei fansoun sise chúen nóm fán ewe Allúkún Moses, iwe ese wor ngawen ach sipwe úféúf ekkewe úf mi nofit kireen, áwewe chék, ren ekkewe kire mi chemaú, mitimit are maanún. Nge sise mochen usun chókkewe ar lúkú me féffér ese tipeeú ngeni áitien Paipel inaamwo ika chókkana iir chienach chón sukul, chón angang are aramasach. Sia tongei aramasach kewe me tongei aramas. Nge ekkewe kefil sia eáni, epwe pwári pwe sia álleasochisi Jiowa inaamwo ika epwe asókkakicheló seni aramas. Chemeni pwe ach káimuló fán iten Kot, ina kinikinin ach pin. Ina met mi aúchea lón ach achocho le wiliti emén aramas mi pin.​—2 Kor. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. Ifa ewe lesen mi lamot sia tongeni káé seni Lifitikos 19:23-25?

¹⁷ Ei kapas ‘Ngang Jiowa ämi we Kot,’ itá epwe álisi ekkewe chón Israel le akkomwa ar riri ngeni Jiowa. Ifa usun? Lifitikos 19:23-25 a pwári eú alen ar repwe féri ena. (Álleani.) Ekieki met weween ekkena kapas ngeni ekkewe chón Israel mwirin ar tolong lón ewe Fénúen Pwon. Ika emén a ffot iráán mwéngé, esap áni uwaan lón úkúkún úlúngát ier. Lón ewe  arúáánún ier, uwaan epwe káimuló pwe epwe asor ngeni án Kot we imwenfel. Iwe, lón ewe enimuen ier, ina atun epwap kerán tongeni mwéngé seni uwaan fótan kana irá. Ena allúk itá epwe álisi ekkewe chón Israel le weweiti pwe resap akkomwa minne a lamot ngeniir. Jiowa a mochen ar repwe lúkúlúk wóón i pwe i epwe túmúnúúr me repwe akkomwa ar fel ngeni i lón manawer. Epwe nochchei an epwe naféch ener. Me Kot a peseer ar repwe kisáseú le asor lón ewe imwenfel, ewe leeni ra kan fel ngeni i ie.

¹⁸ Ewe allúk mi mak lón Lifitikos 19:23-25 a áchema ngenikich usun alon Jesus kewe lón an we Afalafal Wóón ewe Chuuk. A erá: “Ousap öüreki . . . usun mine oupwe äni are ünümi.” A pwal erá: “Sememi lon läng a silei pwe oua osupwang ren ekei mettoch.” Kot epwe awora minne sia osupwang ren usun chék met a pwal mwo nge féri fán iten ekkewe machchang. (Mat. 6:25, 26, 32) Sia lúkúlúk pwe Jiowa epwe awora osupwangach. Me sia kan “fang” fán kirekiréch ngeni chókkewe mi nóm lón osupwang, nge sise pwal ereni ekkewe ekkóch. Sia pwal pwapwa le awora álillis úkúkún ach tufich lón moni towun ewe mwichefel. Jiowa a kúna ach kisáseú me epwe efeiéchúkich. (Mat. 6:2-4) Ika sa kisáseú a pwári pwe sia weweiti ekkewe lesen seni Lifitikos 19:23-25.

19. Ifa usun ka kúna álillis seni óm káé ekkóch ekkewe wokisin lón Lifitikos sópwun 19?

¹⁹ Sia fen káé fitu chék me lein ekkewe wokisin lón Lifitikos sópwun 19, me ra álisikich le weweiti ifa usun sipwe pin usun ach we Kot mi pin. Atun sia áppirú, a pwári pwe sia achocho le ‘pin lon mettoch meinisin mine sia föri.’ (1 Pet. 1:15) Chómmóng chókkewe rese angang ngeni Jiowa ra fen pwisin kúna féfféréchún néún kewe aramas. Ren enletin, a fen amwékútú ekkóch le mwareiti Jiowa. (1 Pet. 2:12) Nge a chúen chómmóng met sia tongeni káé seni Lifitikos sópwun 19. En lesen mwirin ei epwe pwóróus wóón pwal ekkóch wokisin seni ena sópwun, me epwe álisikich le kúna pwal ekkóch mettóch lón manawach sia tongeni “pin” lón usun met Petrus a éúréúra ngenikich.