Nahibalo Ka Ba?

Ang mga ngalan ba diha sa karaang timbre nga kulonon mao ra usab ang mga ngalang gihisgotan sa Bibliya?

▪ Sa kakaraanan, ang opisyal nga mga dokumento lukoton ug bugkotan, unya ang bugkot butangag inumol nga yutang kulonon ug dayon timbrehan. Ilang gigamit ang igtitimbre sa pagpirma, pagpamatuod, ug pagbalido sa mga dokumento.

Usahay ang mga singsing butangag igtitimbre ug giisip kini ingong bililhong mga butang. (Genesis 38:18; Ester 8:8; Jeremias 32:44) Kasagaran, anaa sa timbre ang ngalan sa tag-iya, iyang opisyal nga titulo, ug ngalan sa iyang amahan.

Nakaplagan sa mga tigdukiduki ang ginatos ka karaang timbre sa yutang kulonon nga nailhan ingong bullae. Makita diha sa pipila niini ang mga ngalang gihisgotan sa Bibliya. Pananglitan, nakaplagan sa mga arkeologo ang mga timbre nga gituohang tinimbrehan sa duha ka hari sa Juda. Ang usa niini mabasa nga, “Iya ni Ahaz [anak nga lalaki ni] Yehotam [Jotam], Hari sa Juda.” Ang lain pa mabasa nga, “Iya ni Ezequias, [anak nga lalaki ni] Ahaz, Hari sa Juda.” (2 Hari 16:1, 20) Si Ahaz ug si Ezequias naghari sa ikawalong siglo B.C.E.

Gisusi sa ubang mga eskolar ang ubay-ubayng mga bullae nga gitimbrehag mga igtitimbre nga gituohang iya sa mga tawong gihisgotan sa Bibliya. Lakip kanila mao ang mga tawong gihisgotan sa mga sinulat ni Jeremias, sama kang Baruk (sekretaryo ni Jeremias), Gemarias, (“anak nga lalaki ni Sapan”), Jerameel (“anak nga lalaki sa hari”), Jucal (“anak nga lalaki ni Selemias”), ug Seraias (igsoong lalaki ni Baruk).—Jeremias 32:12; 36:4, 10, 26; 38:1; 51:59.

Giunsa pagpaila sa Bibliya ang lainlaing yugto sa adlaw?

▪ Gigamit sa Hebreohanong Kasulatan ang mga ekspresyong “buntag,” “udto,” “udtong tutok,” ug “pagkilumkilom.” (Genesis 24:11; Deuteronomio 28:29; 1 Hari 18:26) Gibahin sa mga Hebreohanon ang gabii sa tulo ka yugto sa pagbantay nga tag-upat ka oras ang matag usa, apan sa ulahi ilang gisagop ang sistema sa mga Grego ug Romano nga upat ka yugto sa pagbantay sa kagabhion. Dayag nga gipunting ni Jesus kining ulahing sistema sa pagbahin sa panahon sa dihang siya miingon: “Magpadayon sa pagbantay, kay kamo wala mahibalo kon kanus-a moabot ang agalon sa balay, kon sa gabii ba o sa tungang-gabii o sa tingtugaok sa manok o sayo sa buntag.” (Marcos 13:35) Ang “gabii” nga pagbantay magsugod sa pagsalop sa adlaw hangtod sa alas 9:00 sa gabii. Ang sunod matapos sa tungang-gabii, ug ang ikatulo, ang “tingtugaok sa manok,” maoy hangtod sa alas tres sa kaadlawon. Ang kataposan, ang sayo sa buntag nga pagbantay, maoy hangtod sa pagsubang sa adlaw. Si Jesus milakaw sa Dagat sa Galilea sa “ikaupat nga yugto sa pagbantay sa kagabhion.”—Mateo 14:23-26.

Sa Kristohanong Gregong Kasulatan, ang terminong “takna” nagtumong sa ikadose ka bahin sa yugto sa adlaw, gikan sa pagsubang sa adlaw hangtod sa pagsalop niini. (Juan 11:9) Kay ang pagsubang ug pagsalop sa Israel magkalahi man depende sa panahon, ang banabana lamang nga takna ang kasagarang ihatag, sama sa “mga ikaunom nga takna.”—Buhat 10:9.

[Hulagway sa panid 15]

Mga timbre nga yutang kulonon nga may ngalan ni Ezequias ug Ahaz (atubangan) ug lagmit ngalan ni Baruk (likod)

[Credit Lines]

Likod: Courtesy of Israel Museum, Jerusalem

Atubangan: www.BibleLandPictures.com/Alamy

[Hulagway sa panid 15]

Sundial, panahon sa imperyo sa Roma (27 B.C.E.–476 C.E.)

[Credit Line]

© Gerard Degeorge/The Bridgeman Art Library International