Ang Bibliya Nagpabiling Buhi Bisan sa Pinulongan nga Wala na Kaayo Gamita

SA MILABAYNG pipila ka siglo, labing menos katunga sa mga pinulongan sa kalibotan wala na gamita. Ang usa ka pinulongan mahanaw kon wala na kaayoy tawo nga naggamit niana. Sa maong diwa, ang pinulongang Latin sagad gihubit ingong “patayng pinulongan,” bisan pag kini gitun-an sa pipila diha sa daghang dapit ug gigamit gihapon ingong opisyal nga pinulongan sa Vatican City.

Ang Latin mao usab ang pangunang gigamit nga pinulongan sa unang mga hubad sa Bibliya. Ang mao bang mga hubad diha sa pinulongan nga wala na kaayo gamita makaapektar sa mga magbabasa sa Bibliya karon? Ang makaiikag nga kasaysayan sa maong mga hubad makatabang sa pagtubag nianang pangutanaha.

Labing Karaang Latin nga mga Hubad

Ang Latin mao ang unang pinulongan sa Roma. Apan Grego ang pinulongan nga gigamit ni apostol Pablo sa dihang siya misulat sa mga Kristohanon sa maong siyudad. a Ug wala ray problema niana kay ang mga tawo didto sinati sa maong duha ka pinulongan. Gani, nagkadaghan na ang nagsultig Grego sa Roma sanglit daghan sa mga molupyo niini naggikan man sa mga dapit sa Asia Minor nga nagsultig Grego. Lainlain ang mga pinulongan sa matag rehiyon sa Imperyo sa Roma, apan samtang nagkalapad ang teritoryo niini, nagkadaghan ang mga tawo nga naggamit ug Latin. Tungod niana, ang Balaang Kasulatan gihubad gikan sa Grego ngadto sa Latin. Kini lagmit nagsugod sa ikaduhang siglo C.E. sa Amihanang Aprika.

Kini nga mga hubad nailhang Vetus Latina, o Karaang Latin nga hubad. Wala nay mabatonan karon nga karaang manuskrito sa kompletong hubad sa Kasulatan diha sa Latin. Ang mabatonan nga mga bahin niini maingon man ang mga bahin nga gikutlo sa karaang mga magsusulat daw nagpakita nga ang Vetus Latina maoy dili lamang usa ka basahon. Hinunoa, kini lagmit maoy mga hubad sa daghang maghuhubad sa lainlaing panahon ug dapit. Busa kini maoy koleksiyon sa mga hubad gikan sa Gregong pinulongan.

Ang mga tawo nag-iyahayg hubad sa mga bahin sa Kasulatan ngadto sa Latin, ug kini nakapahinabog kalibog. Sa kataposang bahin sa ikaupat nga siglo C.E., ang Katolikong teologo nga si Augustine nag-ingon nga “ang matag usa nga nakabaton ug Gregong manuskrito ug naghunahuna nga siya makamao—bisag gamay lang—sa duha ka pinulongan naghubad niana” ngadto sa Latin. Para kang Augustine ug sa uban pa, daghan ra kaayo ang nanungha nga mga hubad ug sila nagduhaduha sa katukma niana.

Ang Bersiyon ni Jerome

Si Jerome, nga nag-alagad ingong sekretaryo sa obispo sa Roma nga si Damaso niadtong 382 C.E, misulay sa pagsulbad sa kalibog tungod sa daghang hubad. Gisugo sa obispo si Jerome sa pagrebisar sa Latin nga hubad sa mga Ebanghelyo, ug kini natapos ni Jerome sulod lang sa pipila ka tuig. Human niana, iyang gisugdan ang pagrebisar sa uban pang mga basahon sa Bibliya.

Ang hubad ni Jerome, nga sa ulahi gitawag ug Vulgate, gipasukad sa daghang tinubdan. Gibase ni Jerome ang iyang hubad sa Salmo diha sa Septuagint, usa ka Gregong hubad sa Hebreohanong  Kasulatan nga natapos niadtong ikaduhang siglo B.C.E. Iyang girebisar ang mga Ebanghelyo ug iyang gihubad usab ang ubay-ubayng mga bahin sa Hebreohanong Kasulatan gikan sa orihinal nga Hebreohanong pinulongan. Lagmit laing mga maghuhubad ang nagrebisar sa ubang bahin sa Kasulatan. Sa ngadtongadto, ang pipila ka bahin sa Vetus Latina gitapo sa Vulgate ni Jerome.

Sa sinugdan, ang hubad ni Jerome wala dawata sa kadaghanan. Bisan si Augustine nakasaway niini. Apan, sa ngadtongadto giisip kini ingong kinamaayohang hubad sa Bibliya nga usa ra ka tomo. Sa ikawalo ug ikasiyam nga mga siglo, gitul-id sa mga eskolar sama ni Alcuin ug Theodulf ang mga sayop diha hubad ni Jerome tungod sa daghang beses nga pagkopya. Gibahin kini sa uban ngadto sa mga kapitulo aron mas sayon ang pagtandi niini sa Kasulatan. Sa dihang naimbento ang makinarya sa pag-imprenta, ang bersiyon ni Jerome mao ang unang gipatik.

Sa unang higayon gitawag sa Iglesya Katolika ang hubad ni Jerome nga Vulgate didto sa Council of Trent niadtong 1546. Gideklarar sa maong konsilyo kining Bibliyaha nga “kasaligan,” ug naghimo niini ingong reperensiya sa Katolisismo. Niadtong panahona, gisugo usab sa konsilyo ang pagrebisar niini. Kini pagadumalahon sa espesyal nga mga komite, apan si Papa Sixtus V, nga apurado kaayo nga mahuman dayon kini ug dako kaayog pagsalig sa kaugalingon, nangarisgar sa pagrebisar niini. Igo pa lang nagsugod ang pag-imprenta niini sa dihang si Papa Sixtus V namatay  niadtong 1590. Wala kini dawata sa mga kardinal kay daghan kaayo kinig sayop, busa ilang gibawi ang mga kopya nga napanagtag na.

Ang usa ka bag-ong hubad nga gipatik niadtong 1592 ubos sa pagdumala ni Papa Clemente VIII nailhan ingong ang Sixtine Clementine nga edisyon. Kini nga hubad mao ang opisyal nga gigamit sa Iglesya Katolika sulod sa pipila ka panahon. Ang Sixtine Clementine Vulgate mao usab ang gibasehan sa Katolikong mga hubad, sama sa hubad ni Antonio Martini ngadto sa Italyanong pinulongan, nga nahuman niadtong 1781.

Usa ka Modernong Latin nga Bibliya

Sa dihang gianalisar pag-ayo niadtong ika-20ng siglo ang Vulgate, nasuta nga daghan kinig sayop, sama sa ubang mga hubad, ug kini kinahanglang rebisahon. Busa, niadtong 1965 gimugna sa Iglesya Katolika ang Commission for the New Vulgate ug nag-awtorisar niini sa pagrebisar sa Latin nga mga hubad sumala sa bag-ong mga impormasyon. Kining bag-ong rebisyon maoy gamiton sa mga Misa sa Katoliko diha sa Latin nga pinulongan.

Ang unang seksiyon sa bag-ong hubad giluwatan niadtong 1969, ug sa 1979, giaprobahan ni Papa Juan Paulo II ang Nova Vulgata. Ang unang edisyon adunay ngalan sa Diyos nga Iahveh o Jehova, diha sa pipila ka bersikulo, lakip na sa Exodo 3:15 ug 6:3. Apan sa ikaduhang opisyal nga edisyon nga gipatik niadtong 1986, ang usa ka membro sa komite nangayog dispensa kay nasayop kono sila sa paggamit sa ngalan sa Diyos sa unang edisyon sa Vulgate. Busa “ang Iahveh gipulihan ug Dominus [‘Ginoo’].”

Ang Nova Vulgata gisaway usab, bisan sa Katolikong mga eskolar, sama nga ang Vulgate gisaway pipila ka siglo kanhi. Ang tuyo niini nga hubad mao ang paghiusa sa lainlaing relihiyon nga nangangkong mga Kristohanon, apan giisip sa daghan nga kini ang hinungdan  sa panaglantugi sa mga eskolar sa Bibliya, ilabina kay kini ang gisugyot nga mahimong sumbanan sa ulahing mga hubad. Sa Germany, ang mga Protestante ug mga Katoliko wala magkauyon sa usa ka rebisyon sa Bibliya nga angay untang mopabor sa maong duha ka relihiyon. Ang mga Protestante miakusar nga ang maong hubad gibase sa mga Katoliko sa Nova Vulgata.

Bisan pag wala na kaayo gamita ang Latin nga pinulongan, ang Latin nga Bibliya nakaimpluwensiya sa direkta ug dili direktang paagi sa daghang magbabasa. Kini nakamugna ug relihiyoso nga mga termino diha sa daghang pinulongan. Ang Pulong sa Diyos nagpabiling gamhanan bisan unsa pang pinulongan ang gigamit sa paghubad niana, nga nagausab sa kinabuhi sa milyonmilyong tawo nga naningkamot sa pagpahiuyon sa ilang kinabuhi diha sa bililhong mga pagtulon-an niini.—Hebreohanon 4:12.

[Footnote]

[Blurb sa panid 23]

Giaprobahan ni Papa Juan Paulo II ang Nova Vulgata. Ang unang edisyon niini naggamit sa ngalan sa Diyos nga Iahveh o Jehova

[Kahon sa panid 21]

MGA HUBAD NGA GIGAMIT GIHAPON

Ang Vetus Latina, nga gihubad gikan sa Grego, dunay mga termino nga gigamit gihapon karon. Usa niini mao ang Gregong pulong nga di·a·theʹke, “tugon,” nga gihubad ingong testamentum, o “testamento.” (2 Corinto 3:14) Tungod nianang maong hubad, daghang tawo ang nagtawag sa Hebreohanong Kasulatan ingong Daang Testamento ug sa Gregong Kasulatan ingong Bag-ong Testamento.

[Kahon sa panid 23]

USA KA INSTRUKSIYON NGA GISAWAY

Sa 2001, gipatik sa Vatican Congregation for Divine Worship and the Discipline of the Sacraments ang instruksiyon nga gitawag ug Liturgiam authenticam (Authentic Liturgy). Kini gisaway pag-ayo sa daghang Katolikong mga eskolar.

Sumala niini nga instruksiyon, ang tanang hubad angayng ibase sa Nova Vulgata sanglit kini ang opisyal nga edisyon sa Iglesya Katolika, bisan pag gituis niini ang nahisulat sa orihinal nga Kasulatan. Dawaton lang sa Katolikong herarkiya ang usa ka hubad sa Bibliya kon kini nagsunod sa maong instruksiyon. Kini nag-ingon nga diha sa Katolikong mga bersiyon, “ang ngalan sa labing gamhanang Diyos nga gipadayag diha sa Hebreohanong tetragrammaton (YHWH)” angayng hubaron sa “bisan unsang pinulongan nga motumbas” sa Dominus, o “Ginoo,” sama sa gihimo sa ikaduhang edisyon sa Nova Vulgata—bisan tuod ang unang edisyon niini naggamit sa ngalang “Iahveh.” b

[Footnote]

[Hulagway sa panid 22]

Bersiyon ni Alcuin sa Latin nga Bibliya, 800 C.E.

[Credit Line]

From Paléographìe latine, by F. Steffens (www.archivi.beniculturali.it)

[Mga hulagway sa panid 22]

Sixtine Clementine Vulgate, 1592

[Mga hulagway sa panid 23]

EXODO 3:15, NOVA Vulgata, 1979

[Credit Line]

© 2008 Libreria Editrice Vaticana