Nahibalo Ka Ba?

Unsang pinulongan ang gigamit ni Jesus?

Ang mga eskolar lainlaig opinyon bahin sa kon unsang pinulongan ang gigamit ni Jesus. Apan, sa dinhi pa si Jesus sa yuta, migamit siya ug usa ka matang sa Hebreohanong pinulongan ug usa ka diyalekto sa Aramaiko. Sa dihang miadto si Jesus sa Nasaret sa Galilea, siya misulod sa sinagoga ug iyang gibasa ang tagna ni Isaias, nga gisulat sa Hebreohanon. Wala hisgoti sa Bibliya nga si Jesus naghubad niana ngadto sa Aramaiko.—Lucas 4:16-21.

Maylabot sa mga pinulongang gigamit sa Palestina sa dinhi pa si Jesu-Kristo sa yuta, si Propesor G. Ernest Wright miingon: “Grego ug Aramaiko ang sagad nga gigamit . . . Ang mga sundalo ug mga opisyales sa Roma naggamit ug Latin, samtang ang konserbatibong mga Hudiyo lagmit naggamit ug usa ka matang sa Hebreohanong pinulongan sa dihang makigsulti sa isigka-Hudiyo.” Busa dili ikatingala kon nganong gisulat sa Hebreohanon, Latin, ug Grego ang titulo diha sa estaka nga gilansangan kang Jesus.—Juan 19:20.

Si Alan Millard diha sa iyang libro nga Discoveries From the Time of Jesus miingon: “Sa ilang adlaw-adlawng buluhaton, ang mga gobernador sa Roma naggamit ug Grego, ug sa dihang si Jesus gihusay, lagmit Grego usab ang iyang gigamit sa pagtubag sa mga pangutana ni Pilato.” Ang Bibliya wala maghisgot bahin niini, apan matikdi nga wala usab kini mag-ingon nga dunay tighubad sa dihang gihusay si Jesus.—Juan 18:28-40.

Sumala ni Propesor Wright, “dili kita makaseguro kon makasulti ba gayod [si Jesus] ug Grego o Latin, apan sa iyang pagpanudlo, migamit siyag Aramaiko o usa ka matang sa Hebreohanong pinulongan nga may sagol nga Aramaiko.”—Biblical Archaeology, 1962, panid 243.

Unsa ka dak-a ang mga bato sa templo sa Jerusalem?

Sa dihang ang mga tinun-an nakigsulti kang Jesus bahin sa templo sa Jerusalem, ang usa kanila miingon: “Magtutudlo, tan-awa! pagkadagko niining mga batoha ug pagkadagko niining mga tinukora!” (Marcos 13:1) Unsa ka dak-a ang pipila sa maong mga bato?

Sa paghari ni Herodes, iyang gipadak-an ang Bantawan sa Templo. Busa, sa dinhi na si Jesus sa yuta, doble na ang gidak-on niini kon itandi nianang sa adlaw ni Solomon. Kini ang kinadak-ang bantawan sa karaang panahon nga may gitas-ong 480 metros ug gilapdon nga 280 metros. Gikaingon nga ang pipila sa gigamit nga tinabas nga mga bato may gitas-on nga 11 metros, gilapdon nga 5 metros, ug gihabogon nga 3 metros. Ang pipila adunay gibug-aton nga 50 ka tonelada. Diha pa ganiy bato nga halos 400 ka tonelada, ug sumala pa sa usa ka eskolar, kini ang “kinadak-an sa karaang panahon.”

Sa pagtubag sa iyang tinun-an, si Jesus miingon: “Nakita ba nimo kining dagkong mga tinukod? Wala unyay bato nga magpabilin dinhi nga pinatong sa usa ka bato ug dili pagatumpagon.” (Marcos 13:2) Daghan niining dagkong mga bato ang makita gihapon human kini lumpaga sa Romanong kasundalohan niadtong 70 K.P.

[Hulagway sa panid 26]

Mga bato sa templo nga nagkatag sa gawas sa bantawan sa templo, sa Jerusalem