Adunay mga Kaayohan ang Pagkamaunongon

SA PIPILA ka mga nasod, ang mga bata malingaw sa pagpatapot ug mga bunga sa madyong diha sa delana nga suwiter sa ilang kadula. Ang mga bunga sa madyong motapot sa delana, ug bisag unsa pay buhaton sa ilang kadula—siya man molakaw, modagan, mokisikisi, o moambak—ang mga bunga sa madyong dili gayod matangtang. Kini matangtang lang kon tagsatagsaon pagkuha. Alang sa mga bata, makalingaw gayod kanang tanan.

Siyempre, dili tanan ang gustong mataptan ug bunga sa madyong ang iyang sinina, apan ang tanan mahibulong gayod sa katakos niini sa pagtapot. Ang tawo nga maunongon ingon usab niana. Ang usa nga maunongon maghupot ug dumalayong relasyon sa usa ka tawo. Matinumanon niyang buhaton ang mga katungdanan ug mga obligasyon nga nalangkit niana nga relasyon bisan pag lisod kana nga buhaton tungod sa mga sirkumstansiya. Ang pulong “pagkamaunongon” magpahinumdom kanato sa mga hiyas sama sa pagkamatinuoron ug debosyon. Apan, kay gusto man nimo nga ang uban magmaunongon kanimo, ikaw ba determinado nga magmaunongon sa uban? Kon mao, kang kinsa ka angayng magmaunongon?

Pagkamaunongon Diha sa Kaminyoon—Usa ka Pasukaranang Panginahanglan

Ang pagkamaunongon hinungdanon diha sa kaminyoon apan ikasubo nga daghan ang wala magmaunongon sa ilang kapikas. Ang magtiayon nga nagpabiling maunongon sa ilang mga panaad sa kaminyoon—sa ato pa, nga sila nag-ipon gihapon ug nagbuhat kon unsay ikaayo sa usag usa—naghimog hinungdanong lakang sa pagkaplag ug kalipay ug kasegurohan. Ngano? Tungod kay ang mga tawo gilalang nga may panginahanglan nga magmaunongon ug unongan sa uban. Sa dihang si Adan ug Eva gikasal sa tanaman sa Eden, ang Diyos miingon: “Ang lalaki mobiya sa iyang amahan ug sa iyang inahan ug siya kinahanglang moipon sa iyang asawa.” Tinuod usab kana sa asawa; kinahanglan nga siya moipon sa iyang bana. Ang magtiayon angay nga magmaunongon ug magmatinabangon sa usag usa.—Genesis 2:24; Mateo 19:3-9.

Tinuod nga ang maong pahayag gihimo libolibong katuigan na kanhi. Nagpasabot ba kana nga kinaraan na ang pagkamaunongon diha sa kaminyoon karon? Daghan ang moingong dili. Nakaplagan sa mga tigdukiduki sa Alemanya nga 80 porsiyento niadtong ilang gisukna nagtuo nga ang pagkamaunongon hinungdanon kaayo diha sa kaminyoon. Gihimo ang laing surbi aron masayran kon unsa ang labing tilinguhaong mga hiyas diha sa mga lalaki ug mga babaye. Usa ka grupo sa mga lalaki ang gihangyo sa paglista sa lima ka hiyas nga gusto kaayo nila diha sa mga babaye, ug usa ka grupo usab sa mga babaye ang gipalista sa lima ka hiyas nga gusto kaayo nila diha sa mga lalaki. Ang hiyas nga ilabinang gipabilhan sa mga lalaki ug mga babaye mao ang pagkamaunongon.

Oo, ang pagkamaunongon maoy bahin sa usa ka lig-ong pundasyon alang sa malamposong kaminyoon. Apan, sama sa atong nakita sa miaging artikulo, daghan ang nakadayeg sa pagkamaunongon apan diyutay ra ang naghimo niini. Pananglitan, ang gidaghanon sa mga diborsiyo diha sa daghang kayutaan nagpamatuod nga kaylap ang pagkadili-maunongon. Sa unsang paagi ang mga magtiayon makalikay  niining maong kiling ug makapabiling maunongon sa usag usa?

Ang Pagkamaunongon Magpatunhay sa Kaminyoon

Mapasundayag sa mga magtiayon ang pagkamaunongon kon sila mangitag mga kahigayonan sa pagpalig-on sa ilang debosyon sa usag usa. Pananglitan, kasagarang mas maayo ang pag-ingon ug “atong” inay kay sa “akong”—“atong mga higala,” “atong mga anak,” “atong panimalay,” “atong mga kasinatian,” ug uban pa. Sa dihang maghimog mga plano ug mga desisyon—kini man mga butang maylabot sa balay, pangempleyo, pagmatuto sa bata, kalingawan, bakasyon, o relihiyosong mga kalihokan—angayng konsiderahon sa magtiayon ang mga pagbati ug opinyon sa usag usa.—Proverbio 11:14; 15:22.

Mapasundayag sa matag kapikas ang pagkamaunongon kon ipakita nila nga ilang gikinahanglan ang usag usa. Ang usa ka minyong tawo mobatig kawalay-kasegurohan kon ang iyang kapikas sobra ra ka mahigalaon sa kaatbang nga sekso. Ang Bibliya nagtambag sa mga lalaki sa pagpabilin uban “sa asawa sa [ilang] pagkabatan-on.” Dili angayng tinguhaon sa bana ang pagdayeg gikan sa babaye nga dili niya asawa. Dayag nga angay niyang likayan ang pagpakigsekso sa laing babaye. Ang Bibliya nagpasidaan: “Siya nga nagapanapaw sa usa ka babaye maoy usa kansang kasingkasing nakulangan; siya nga nagabuhat niini nagalaglag sa iyang kaugalingong kalag.” Kining taas nga sukdanan sa pagkamaunongon gidahom usab diha sa asawa.—Proverbio 5:18; 6:32.

Ang pagkamaunongon diha sa kaminyoon takos ba sa paningkamot? Takos gayod kini. Maghimo kini sa kaminyoon nga mas lig-on ug malungtaron, ug ang matag kapikas makabenepisyo ingong indibiduwal. Pananglitan, kon ang bana komitido gayod sa pagbuhat kon unsay ikaayo sa iyang asawa, ang asawa mobatig kasegurohan nga motabang kaniya sa pagpasundayag sa iyang kinamaayohang mga hiyas. Mao man usab ang bana. Ang iyang determinasyon nga magmaunongon sa iyang asawa motabang kaniya sa pagsubay gayod sa matarong nga mga prinsipyo sa tanang bahin sa iyang kinabuhi.

Kon ang magtiayon makaagom ug kalisdanan, ang pagkamaunongon motabang kanila nga mobatig kasegurohan. Sa laing bahin, kon ang magtiayon dili maunongon sa usag usa, sila kasagarang magbulag o magdiborsiyo kon may motunghang mga problema. Inay masulbad ang mga problema, ang pagbuhat niana kasagarang magpahinabo lang ug laing mga problema. Balik niadtong mga katuigan sa 1980, usa ka iladong konsultant sa urog mibiya sa iyang asawa ug pamilya. Nagmalipayon ba siya sa iyang pagkatagsaanon? Bayente ka tuig sa ulahi, miadmitir siya nga tungod sa ilang panagbulag, siya “nagmamingawon ug nabalisa ug dili makatulog sa gabii tungod kay gusto niyang mohalok sa [iyang] mga anak inigdayon na nilag pangatulog.”

Pagkamaunongon Tali sa mga Ginikanan ug mga Anak

Kon ang mga ginikanan maunongon sa usag usa, lagmit gayod nga ang ilang mga anak makakat-on sa pagkamaunongon. Inigkadako na nila, ang mga bata nga gimatuto sa maunongon ug mahigugmaon nga pamilya mas sayonan sa paggawi sa  responsableng paagi ngadto sa ilang mga kapikas maingon man ngadto sa ilang mga ginikanan nga tingali luya na tungod sa katigulangon.—1 Timoteo 5:4, 8.

Siyempre, ang mga ginikanan dili kanunay ang unang masakit. Usahay ang anak manginahanglag makanunayong pag-atiman. Mao kini ang kahimtang ni Herbert ug Gertrud—parehong mga Saksi ni Jehova—sulod sa kapig 40 ka tuig. Ang ilang anak nga lalaki nga si Dietmar nabaldado sa tibuok niyang kinabuhi tungod kay nawad-ag kusog ang iyang kaunoran. Sa kataposang pito ka tuig una siya mamatay niadtong Nobyembre 2002, si Dietmar nanginahanglag 24-oras nga pag-atiman ug atensiyon. Mahigugmaong giatiman sa iyang mga ginikanan ang iyang mga panginahanglan. Nagpainstalar pa gani sila ug medikal nga mga kagamitan diha sa ilang balay ug nakadawat ug medikal nga pagbansay. Pagkamaayong panig-ingnan sa pagkamaunongon sa pamilya!

Ang Pagkamaunongon Hinungdanon Diha sa Panaghigalaay

“Ang tawo magmalipayon bisag walay kapikas sa kaminyoon, apan dili siya magmalipayon kon walay higala,” matod ni Birgit. Mouyon ka tingali niana. Minyo ka man o tagsaanon, ang pagkamaunongon sa usa ka maayong higala makapalipay sa imong kasingkasing ug magpauswag sa imong kinabuhi. Siyempre, kon ikaw minyo, angay nga ang imong kinasuorang higala mao ang imong kapikas sa kaminyoon.

Ang usa ka higala labaw pa kay sa usa ka kaila lamang. Tingali daghan kitag kaila—mga silingan, mga kaubanan, ug mga tawo nga mahimamat nato matag karon ug unya. Ang tinuod nga panaghigalaay nanginahanglag panahon, kusog, ug pagkakomitido. Pribilehiyo nato nga isipong higala sa ubang tawo. Ang pagpakighigala adunay mga kaayohan, apan naglangkit usab kini ug mga responsabilidad.

Hinungdanon ang maayong komunikasyon uban sa atong mga higala. Tingali maaghat kitang makigkomunikar kanila tungod sa panginahanglan. “Kon ang usa kanamo adunay suliran, kami sa akong higala mag-estoryahanay sa telepono kas-a o kaduha sa usa ka semana. Makapahupay ang pagkasayod nga siya daling masangpit ug andam nga mamati,” saysay pa ni Birgit. Ang distansiya dili angayng makababag sa panaghigalaay. Si Gerda nagpuyo libolibong kilometro ang gilay-on gikan kang Helga, apan sila suod nga managhigala sulod na sa kapig 35 ka tuig. “Regular kami nga magsulatanay,” matod ni Gerda, “nga mag-ambitay sa among mga kasinatian ug lalom nga mga pagbati, kini man malipayon o masulub-on. Malipay kaayo kong makadawat ug sulat gikan kang Helga. Magkasinabot gayod kami.”

Ang pagkamaunongon hinungdanon diha sa panaghigalaay. Ang usa lang ka buhat sa pagluib makabungkag bisan sa dugay na nga panaghigalaay. Ang mga managhigala kasagarang magtinambagay bisan sa personal nga mga butang. Ipahungaw sa mga managhigala ang ilang tinuod nga mga pagbati nga dili mahadlok nga sawayon o luiban. Ang Bibliya nag-ingon: “Ang tinuod nga higala mahigugma sa tanang panahon, ug maoy usa ka igsoon nga natawo alang sa panahon sa kasakit.”—Proverbio 17:17.

Sanglit ang atong mga higala makaimpluwensiya sa atong panghunahuna, pagbati, ug paggawi, hinungdanon nga makighigala lang kita sa mga tawo kansang paagi sa kinabuhi nahiuyon nianang sa atoa. Pananglitan, paneguroa nga makighigala lang sa mga tawo nga sama nimog pagtuo, moral nga panglantaw, ug mga sukdanan sa husto ug sayop. Ang mga higala nga sama niana makatabang kanimo sa pagkab-ot sa imong mga tumong. Gawas pa, nganong gusto man nimong makigsuod sa tawo nga dili sama nimog mga sukdanan ug moralidad? Gipakita sa Bibliya ang kahinungdanon sa pagpili sa hustong mga higala sa dihang kini miingon: “Siya nga nagalakaw uban sa mga tawong maalamon mahimong maalamon, apan siya nga may pakiglabot sa mga hungog mahisugamak sa kadaot.”—Proverbio 13:20.

Ang Pagkamaunongon Makat-onan

Sa dihang ang usa ka bata makakat-on na sa pagpatapot ug bunga sa madyong diha sa sinina sa uban, lagmit nga malingaw siyang magbalikbalik paghimo niana. Tinuod usab kana sa tawong maunongon. Ngano man? Tungod kay kon nabatasan na sa usa ang pagkamaunongon, sayonan na lang  siya sa paghimo niana. Kon nakat-onan sa usa ka tawo ang pagkamaunongon sa pamilya sa bata pa siya, sayon na lang unya alang kaniya nga magmaunongon sa iyang mga higala inigkadako na niya. Sa ngadtongadto, ang maong lig-on ug malungtaron nga mga panaghigalaay motabang kaniya nga magmaunongon diha sa kaminyoon. Motabang usab kini kaniya nga magmaunongon sa labing hinungdanong panaghigalaay sa tanan.

Si Jesus miingon nga ang kinalabwang sugo mao ang paghigugma kang Jehova nga Diyos sa atong tibuok kasingkasing, kalag, hunahuna, ug kusog. (Marcos 12:30) Nagpasabot kini nga kinahanglan kitang magpakitag bug-os nga pagkamaunongon sa Diyos. Ang pagkamaunongon kang Jehova nga Diyos magdalag dagayang mga ganti. Dili gayod siya moluib kanato, kay siya mismo ang nag-ingon bahin sa iyang kaugalingon: “Ako maunongon.” (Jeremias 3:12) Sa pagkatinuod, ang pagkamaunongon sa Diyos magdalag walay-kataposang mga ganti.—1 Juan 2:17.

[Blurb sa panid 6]

Ang pagkamaunongon sa usa ka maayong higala makapalipay sa imong kasingkasing

[Hulagway sa panid 5]

Ang maunongong mga membro sa pamilya moatiman sa panginahanglan sa matag usa