Sugilanon sa Kinabuhi

Kami Nakakat-on sa Pagsalig Kang Jehova sa Bug-os

SUMALA SA GIASOY NI NATALIE HOLTORF

Hunyo 1945 kadto. Usa ka adlaw niana, dihay lusparon nga lalaki nga miabot sa among balay ug mapailobong nagbarog diha sa pultahan sa atubangan. Sa kahikurat, ang kinamanghoran nakong anak babaye, si Ruth, misinggit: “Ma, naay tawo sa pultahan!” Wala siyay kalibotan nga ang maong tawo iya diayng amahan—ang akong minahal nga bana, si Ferdinand. Duha ka tuig una pa niana, tulo ka adlaw pa lang human matawo si Ruth, si Ferdinand mibiya sa balay, gidakop, ug gibalhog sa kampo konsentrasyon sa Nazi. Apan sa kataposan, nahimamat ra gayod ni Ruth ang iyang amahan, ug ang among pamilya nahiusa pag-usab. Ako ug si Ferdinand daghag ikasugilon sa usag usa!

NATAWO si Ferdinand niadtong 1909 sa siyudad sa Kiel, sa Alemanya, ug ako natawo niadtong 1907 sa siyudad sa Dresden, sa Alemanya gihapon. Sa nag-12 anyos na ako, nahimamat sa among pamilya sa unang higayon ang mga Estudyante sa Bibliya, ingon sa pagtawag kaniadto sa mga Saksi ni Jehova. Sa pag-edad nako ug 19, mibiya ako sa Evangelical Church ug gidedikar ang akong kinabuhi kang Jehova.

Sa kasamtangan, si Ferdinand migraduwar sa kursong nautical ug nahimong marinero. Sa iyang mga paglawig, siya namalandong sa mga pangutana bahin sa paglungtad sa usa ka Maglalalang. Samtang didto siya sa Alemanya, giduaw ni Ferdinand ang iyang igsoong lalaki nga usa ka Estudyante sa Bibliya. Ang maong pagduaw igo na aron siya makombinsir nga ang Bibliya makatubag sa mga pangutana nga nakapalibog kaniya. Mibiya siya sa Lutheran Church, ug mihukom usab siya nga mohunong sa pagkamarinero.  Human makagugol sa iyang unang adlaw sa pagsangyaw, iyang gibati ang halalom nga tinguha sa pagbuhat niana sa nahibiling bahin sa iyang kinabuhi. Nianang gabhiona, gidedikar ni Ferdinand ang iyang kinabuhi kang Jehova. Nabawtismohan siya niadtong Agosto 1931.

Usa ka Marinero ug Magwawali

Niadtong Nobyembre 1931, si Ferdinand misakay sa tren padulong sa Netherlands aron motabang sa pagsangyaw didto. Sa dihang gisultihan ni Ferdinand ang igsoon nga maoy nag-organisar sa buluhaton sa maong nasod nga siya usa ka marinero, ang igsoon mipatugbaw: “Ikaw gayod ang among gikinahanglan!” Miarkela ang mga igsoon ug lansa aron ang usa ka grupo sa mga payunir (bug-os-panahong mga ministro) makasangyaw sa mga tawong nagpuyo ubay sa dagkong mga kanal sa amihanang bahin sa nasod. Lima ang tripulante sa lansa apan walay usa kanila ang makamaneho niana. Mao nga si Ferdinand ang nahimong kapitan.

Unom ka bulan sa ulahi si Ferdinand gihangyo sa pagpayunir sa Tilburg, sa habagatang Netherlands. Niadtong panahona nahiabot usab ako sa Tilburg aron magpayunir, ug nahimamat nako si Ferdinand. Apan gipabalhin dayon kami ngadto sa Groningen, sa amihanang bahin sa nasod. Didto kami gikasal niadtong Oktubre 1932, ug sa usa ka balay nga gipuy-an sa daghang payunir, kami naghanimon samtang nagpayunir!

Niadtong 1935 natawo ang among anak babaye nga si Esther. Bisan pag diyutay ra ang among kinitaan, determinado kami nga magpadayon sa pagpayunir. Namalhin mi sa usa ka balangay, diin kami nagpuyo sa usa ka gamayng balay. Samtang akong giatiman ang bata diha sa balay, ang akong bana nagsangyaw sa tibuok adlaw. Pagkaugma, ako na usab ang nagsangyaw. Nagpadayon kadto hangtod nga si Esther husto na sa edad aron ikauban sa ministeryo.

Wala madugay human niana, nagsugod ang politikal nga kagubot sa Uropa. Nabalitaan namo ang bahin sa paglutos sa mga Saksi sa Alemanya, ug naamgohan namo nga sa di madugay kami na usab ang lutoson. Namalandong kami kon makaagwanta ba kaha kami sa grabeng paglutos. Niadtong 1938 ang Olandes nga mga awtoridad nagdili sa mga langyaw sa pag-colporteur pinaagi sa pagpanagtag ug relihiyosong mga publikasyon. Aron kami matabangan sa pagpadayon sa among ministeryo, ang mga Saksing Olandes naghatag kanamog mga ngalan sa mga tawong interesado sa among buluhaton, ug nadumalahan namog pagtuon sa Bibliya ang pipila kanila.

Nianang panahona nagsingabot usab ang kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova. Bisan tuod wala kamiy salapi nga ikapalit ug mga tiket sa tren padulong sa kombensiyonan, kami buot gayod nga motambong. Mao nga gisugdan namo ang tulo ka adlaw nga pagbisikleta, dala ang batang si Esther nga gipalingkod namo diha sa babag sa manibela. Among gigugol ang mga gabii uban sa mga Saksi nga nagpuyo ubay sa among ruta. Nalipay gayod kami sa pagtambong sa among unang nasyonal nga kombensiyon! Ang programa nagpalig-on kanamo sa mga pagsulay sa unahan. Labaw sa tanan, kami gipahinumdoman sa pagsalig sa Diyos. Ang mga pulong sa Salmo 31:6 nahimo  namong panultihon: “Alang kanako, kang Jehova ako nagasalig.”

Gipangita sa mga Nazi

Niadtong Mayo 1940 gisakop sa mga Nazi ang Netherlands. Wala madugay human niana, ang Gestapo, o sekretang kapolisan, kalit nga mibutho sa among balay samtang gibahinbahin namo ang kargada nga mga literatura sa Bibliya. Si Ferdinand gidala ngadto sa hedkuwarter sa Gestapo. Si Esther ug ako regular nga nagduaw kaniya didto, ug usahay siya gisukitsukit ug gisukmag sa among atubangan. Pagka-Disyembre, si Ferdinand kalit nga gibuhian, apan wala magdugay ang iyang kagawasan. Usa ka gabii niana sa nagpadulong kami sa balay, among nakita ang sakyanan sa Gestapo duol sa among balay. Nakaikyas si Ferdinand samtang si Esther ug ako misulod sa balay. Gihulat diay kami sa Gestapo. Ilang gipangita si Ferdinand. Nianang gabhiona human mibiya ang Gestapo, ang Olandes nga kapolisan miabot ug gipakuyog ako aron sukitsukiton. Pagkasunod adlaw si Esther ug ako mitago sa balay sa usa ka magtiayong Saksi nga bag-ong nabawtismohan, ang pamilyang Norder, nga nagpapuyo ug nagpanalipod kanamo.

Sa naghinapos na ang Enero 1941, gidakop ang usa ka magtiayong payunir nga nagpuyo sa usa ka sakayan nga balay. Pagkasunod adlaw, ang magtatan-aw sa sirkito (nagapanaw nga ministro) ug ang akong bana misulod sa sakayan aron kuhaon ang pipila ka butang nga iya sa magtiayon, apan gireport sila sa mga kakunsabo sa Gestapo. Nakalingkawas si Ferdinand ug nakaikyas sakay sa iyang bisikleta. Apan ang magtatan-aw sa sirkito gibilanggo.

Si Ferdinand gihangyo sa responsableng mga igsoon nga mopuli sa magtatan-aw sa sirkito. Nagpasabot kadto nga siya dili makapauli sa balay sa kapin sa tulo ka adlaw sa usa ka bulan. Bag-o na usab kadto nga pagsulay alang kanamo, apan nagsige lang ko sa pagpayunir. Gipangusgan sa Gestapo ang pagpangita sa mga Saksi, mao nga nagsige pod mi ug balhinbalhin. Niadtong 1942 katulo mi namalhin. Sa kataposan, nakaabot kami sa siyudad sa Rotterdam, halayo sa lugar nga si Ferdinand nagsangyaw nga tinagotago. Nianang panahona hapit na ko manganak sa ikaduha. Ang pamilyang Kamp, kansang duha ka anak nga lalaki di pa dugayng gipadala ngadto sa mga kampo konsentrasyon, malulutong nagpapuyo kanamo sa ilang balay.

Wala Mi Lung-i sa Gestapo

Ang among ikaduhang bata, si Ruth, natawo niadtong Hulyo 1943. Human matawo si Ruth, nakauban pa namo si Ferdinand sulod sa tulo ka adlaw, apan kinahanglan siyang mobiya, ug kadto ang kataposan namong panagkita kaniya sulod sa hataas nga panahon. Mga tulo ka semana sa ulahi, nadakpan si Ferdinand didto sa Amsterdam. Gidala siya sa kuwerpo sa Gestapo, diin gikompirmar ang iyang pagkatawo. Gisukitsukit siyag maayo sa Gestapo aron pugson siya sa pagpatug-an bahin sa among pagsangyaw. Apan ang gibutyag lamang ni Ferdinand mao nga siya usa sa mga Saksi ni Jehova ug nga siya wala malangkit sa bisan unsang politikal nga kalihokan. Napungot ang mga opisyales nga Gestapo nga si Ferdinand, nga usa diay ka Aleman, wala magsundalo, ug ilang gihulga siya nga patyon ingon nga maluibon.

Sa misunod nga lima ka bulan, si Ferdinand gibilanggo, diin siya kanunayng gihulga nga patyon pinaagig firing squad. Apan wala matarog ang iyang pagkamaunongon kang Jehova. Unsay nakatabang niya sa pagpabiling lig-on sa espirituwal? Ang Pulong sa Diyos, ang Bibliya. Siyempre, ingong usa ka Saksi, si Ferdinand gidid-an sa pagbaton ug Bibliya. Apan, ang ubang binilanggo mahimong mohangyo ug usa ka kopya. Busa gikombinsir ni Ferdinand ang iyang kauban sa selda nga hangyoon ang pamilya niini nga magpadalag usa ka Bibliya, nga gihimo usab sa maong tawo. Katuigan sa ulahi, bisan kanus-a nga si Ferdinand maghisgot niining hitaboa, ang iyang mga mata mosanag ug siya moingon: “Pagkadakong kahupayan ang nahatag sa maong Bibliya kanako!”

Sayo sa Enero 1944, si Ferdinand kalit nga gidala ngadto sa kampo konsentrasyon sa Vught, sa Netherlands. Wala lang damha, kadto nga pagbalhin maoy usa ka panalangin alang kaniya kay didto iyang nahimamat ang lain pang 46 ka Saksi. Sa dihang nabalitaan nako nga siya gibalhin,  ako nalipay gayod sa pagkahibalo nga siya buhi pa diay!

Walay Puas nga Pagsangyaw Diha sa Kampo Konsentrasyon

Grabe ka lisod ang kinabuhi sa kampo. Kulang kaayo ang pagkaon, walay baga nga biste, ug kanunay kaming nangamig sa katugnaw. Nataptan si Ferdinand ug grabeng sakit sa tonsil. Human ang pagtawag sa taas nga listahan sa mga ngalan didto sa gawas nga puwerteng tugnawa, siya miadto sa klinika. Ang mga pasyente nga may hilanat nga 40 grado Celcius o mas taas pa gitugtan nga magpabilin. Apan wala tugti si Ferdinand, kay ang iyang temperatura 39 grado Celcius lamang! Gipatrabaho siyag balik. Apan, ang mabinationg mga isigkabinilanggo mitabang pinaagi sa pagtago kaniya sa mugbong mga yugto sa panahon diha sa usa ka init-init nga lugar. Miabot ang dugang paghupay sa dihang medyo miinit na ang panahon. Ug sa dihang ang ubang mga igsoon nakadawat ug naempake nang mga pagkaon, ilang hatagan usab ang uban, mao nga nauli-ulian sa kusog si Ferdinand.

Sa wala pa mabilanggo ang akong bana, naanad na siya sa pagsangyaw, ug sa sulod sa kampo siya walay puas nga nagpaambit sa iyang tinuohan. Kanunay siyang yagayagaan sa mga opisyales sa kampo bahin sa iyang purpura nga triyanggulo, ang ilhanan nga Saksi ang usa ka binilanggo. Apan giisip ni Ferdinand ang maong pagyagayaga nga usa ka kahigayonan aron siya makasugod sa pagpakigsulti kanila. Sa sinugdan, ang teritoryo nga masangyawan sa mga igsoon diha lamang sa mga baraks nga mga Saksi ra sab ang kadaghanan sa mga binilanggo. Ang mga igsoon nangutana sa ilang kaugalingon, ‘Unsaon man nato pagsangyaw sa ubang mga binilanggo?’ Wala lamang damha, ang administrasyon sa kampo maoy misulbad sa suliran. Sa unsang paagi?

Ang mga igsoon may tinagong suplay sa literatura sa Bibliya ug usab 12 ka Bibliya. Usa ka adlaw niana nakaplagan sa mga guwardiya ang pipila ka literatura, apan wala silay nasakpan kon kinsay tag-iya niadto. Busa ang mga opisyales sa kampo nakahukom nga kinahanglang bungkagon ang panaghiusa sa mga Saksi. Busa, isip silot ang tanang Saksi gibulagbulag ngadto sa mga baraks nga gibilanggoan sa mga dili-Saksi. Dugang pa, ang mga igsoon kinahanglang motapad sa mga dili-Saksi inigpangaon. Mapuslanon ang maong kahikayan. Busa ang mga igsoon makahimo na niadto sa gusto kaayo nilang himoon—ang pagsangyaw ngadto sa daghang binilanggo kutob sa maarangan.

Nag-inusara Pag-atiman sa Duha ka Batang Babaye

Sa kasamtangan, ang akong duha ka batang babaye ug ako nagpuyo gihapon sa Rotterdam. Hilabihan ang katugnaw niadtong 1943/44. Luyo sa among balay dihay kanyon nga motirag ayroplano nga gigamit sa Aleman nga kasundalohan. Sa among atbang anaa ang Waal Harbor, ang pangunang target sa mga ayroplanong tigpamomba nga iya sa Alyado. Peligroso gayod kadtong dapita. Dugang pa, nihit ang pagkaon. Sukad masukad, kami nakakat-on sa pagsalig kang Jehova sa bug-os.—Proverbio 3:5, 6.

Ang otso-anyos nga si Esther mitabang sa among gamayng pamilya pinaagi sa paglinya didto sa nagrasyon ug diyutayng pagkaon. Apan, sagad kon iya nang turno sa pagkuhag pagkaon, wala nay nabilin. Usa niana ka higayon sa iyang pagpangitag pagkaon, nahitaliwad-an siya sa nagbombardiyo nga mga ayroplano. Natarantar ako sa pagkadungog nako sa butobuto, apan wala madugay ang akong kabalaka napulihan sa mga luha sa kalipay sa dihang mipauli siya nga wala maunsa ug nakadala pa ganig pipila ka sugar beet. “Unsay nahitabo?” maoy una nakong nalitok. Kalmado siyang mitubag: “Sa dihang gipanghulog ang mga bomba, akong gisunod ang giingon kanako ni Papa, ‘Hapa sa yuta, ayaw pagtindog, ug pag-ampo.’ Ug kadto misaler!”

Tungod sa akong tono nga Aleman, mas luwas kon si Esther lang ang mamalit sa tindahan. Namatikdan kini sa mga sundalong Aleman, kinsa misugod pagsukitsukit kang Esther. Apan wala siyay gitug-an nga mga sekreto. Sa balay, akong gitudloan si Esther sa Bibliya, ug kay dili man siya makaeskuyla, gitudloan nako siya pagbasa ug pagsulat ug sa ubang mga kahanas.

Gitabangan usab ako ni Esther sa ministeryo. Sa dili pa ako molakaw aron sa pagtuon sa Bibliya  sa usa ka tawo, si Esther mag-una kanako aron mosusi kon wala bay naniid kanamo. Iyang tinoon kon husto ba ang mga ilhanan nga among gikasabotan sa estudyante sa Bibliya. Pananglitan, ang tawo nga akong duawon kinahanglang magbutang sa usa ka kaang sa usa ka tinong posisyon diha sa pasamano sa bentana aron mahibaloan nako nga mahimo akong modayon. Panahon sa pagtuon, magpabilin si Esther sa gawas aron magbantay sa mga timailhan sa kapeligrohan samtang iyang itulak ang kariton ngadto-ngari diha sa dalan nga sakay ang gamayng bata nga si Ruth.

Ngadto sa Sachsenhausen

Komosta na kaha si Ferdinand? Niadtong Septiyembre 1944, siya uban sa daghan pang binilanggo puwersadong gidala ngadto sa usa ka estasyonan sa tren diin ang gigrupogrupo nga 80 ka binilanggo gipunsisok diha sa giandam nga mga bagon. Ang kada bagon dunay usa ka timba nga nagsilbing kalibangan ug usa ka timba para sa mainom nga tubig. Ang panaw mikabat ug tulo ka adlaw ug tulo ka gabii, ug naghuot ang mga tawo! Halos walay hangin nga makasulod. Gisirad-an ang mga bagon nga diha lamay gagmayng mga bangag sa palibot. Dili mahubit ang kainit, kagutom, ug kauhaw—gawas pa sa kabaho—nga ilang giantos.

Ang tren mihunong sa gibantog nga makalilisang nga kampo konsentrasyon sa Sachsenhausen. Ang tanang binilanggo giilogan sa bisan unsang personal nga kabtangan nga anaa pa kanila—gawas sa 12 ka gagmayng mga Bibliya nga gidala sa mga Saksi sa maong panaw!

Si Ferdinand ug ang lain pang walo ka igsoong lalaki gipadala ngadto sa usa ka nahilain nga kampo sa Rathenow aron pagam-on ug mga kahimanan sa gubat. Bisan tuod gisigehan silag hulga nga pamatyon, wala gayod motrabaho sa ingon ang mga igsoon. Aron magkadinasigay sa usag usa nga magpabiling lig-on, inigkabuntag ilang ipaambit ang usa ka teksto sa Bibliya, sama sa Salmo 18:2, aron ilang mapalandong kini sa tibuok adlaw. Nakatabang nila kadto sa pagpamalandong sa espirituwal nga mga butang.

Sa kataposan, ang dinahunog sa buto sa kanyon nagpahibalo sa nagsingabot nga Alyado ug Ruso nga kasundalohan. Unang miabot ang mga Ruso sa kampo diin didto si Ferdinand ug ang iyang mga kauban. Ilang gihatagan ang mga binilanggo ug diyutayng pagkaon ug gipabiya sila sa kampo. Pagkatapos sa Abril 1945, ang kasundalohang Ruso nagtugot kanila sa pagpauli.

Nagkahiusa ra Gayod Ingong Usa ka Pamilya

Niadtong Hunyo 15, si Ferdinand nahiabot sa Netherlands. Ang mga igsoon sa Groningen mainitong nag-abiabi kaniya. Sa wala madugay iyang nahibaloan nga buhi pa diay kami, nga nagpuyo sa usa ka bahin sa nasod, ug nabalitaan usab namo nga siya nahibalik na. Ang paghulat sa iyang pag-abot daw hilabihan ka dugay. Apan sa kataposan, usa ka adlaw niana ang batang si Ruth misinggit: “Ma, naay tawo sa pultahan?” Miabot ra gyod ang among minahal nga bana ug amahan!

Daghang problema ang kinahanglang atimanon sa dili pa kami makalihok pag-usab ingong usa ka normal nga pamilya. Wala kamiy kapuy-an, ug ang dakong problema mao ang pagkuha pag-usab sa among estatus ingong permanenteng mga residente. Sanglit kami mga Aleman, sulod sa daghang katuigan ang mga opisyales nga Olandes nagtratar kanamo ingong mga sinalikway. Apan, sa kataposan, nahimutang ra ang among pagpuyo ug nagsugod sa kinabuhi nga gipangandoy  namo pag-ayo—ang pag-alagad kang Jehova ingong usa ka pamilya.

“Kang Jehova Ako Nagasalig”

Sa ulahing katuigan, bisan kanus-a nga si Ferdinand ug ako magtipontipon duyog sa among mga higala nga sama kanamo nagkinabuhi niadtong malisod nga mga adlaw, among hinumdoman ang mahigugmaong paggiya ni Jehova niadtong malisod nga mga panahon. (Salmo 7:1) Kami nalipay nga sulod sa daghang katuigan, si Jehova nagtugot kanamo nga nakaambit sa pagpalambo sa intereses sa Gingharian. Sagad kami moingon nga dako gayod ang among kalipay nga gigugol namo ang among pagkabatan-on diha sa sagradong pag-alagad kang Jehova.—Ecclesiastes 12:1.

Human ang yugto sa paglutos sa Nazi, si Ferdinand ug ako nag-alagad kang Jehova sulod na sa kapin sa 50 ka tuig sa wala pa matapos ang iyang yutan-ong kurso niadtong Disyembre 20, 1995. Sa di madugay, mag-98 anyos na ako. Matag adlaw, ako nagapasalamat kang Jehova nga ang among mga anak mapaluyohon kaayo niadtong malisod nga katuigan ug makahimo pa gihapon ako sa pagbuhat sa akong maarangan sa pag-alagad kaniya alang sa kahimayaan sa iyang ngalan. Ako mapasalamaton sa tanang nahimo ni Jehova kanako, ug maoy tinguha sa akong kasingkasing nga magpadayon sa pagtuman sa akong panultihon: “Alang kanako, kang Jehova ako nagasalig.”—Salmo 31:6.

[Hulagway sa panid 19]

Uban kang Ferdinand niadtong Oktubre 1932

[Hulagway sa panid 19]

Ang lansa nga “Almina” nga gigamit sa pagsangyaw uban sa mga tripulante niini

[Hulagway sa panid 22]

Uban kang Ferdinand ug sa mga bata