Ang Panglimbasog sa Paghimog Bibliya Diha sa Modernong Grego nga Pinulongan

Matingala ka tingaling mahibalo nga sa Gresya, ang yuta nga usahay nganlang ang gigikanan sa libreng pagpahayag, ang paghubad sa Bibliya ngadto sa pinulongan sa ordinaryong katawhan mao ang tumong sa nadugay ug dakong panglimbasog. Apan kinsay mosupak nga himoon ang sayon-sabton nga Gregong Bibliya? Nganong may buot mopugong niana?

TINGALI hunahunaon sa usa ka tawo nga ang nagsultig-Grego nga katawhan nabulahan, kay ang dakong bahin sa Balaang Kasulatan gisulat sa sinugdan diha sa ilang pinulongan. Ugaling lang, ang modernong Grego nga pinulongan lahi kaayo kay sa Grego sa Septuagint nga hubad sa Hebreohanong Kasulatan ug sa iya sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Sa pagkatinuod, sa miaging unom ka siglo, ang kadaghanang nagsultig-Grego nga katawhan nalisdan pagsabot sa pinulongang Grego sa Bibliya nga sama ra ug langyawng pinulongan. Ang daang mga termino gipulihan ug bag-ong mga pulong, ug ang bokabularyo, gramatika, ug gambalay sa tudling-pulong nangausab.

Ang usa ka koleksiyon sa Gregong mga manuskrito nga may petsang gikan sa ika-3 ngadto sa ika-16 nga siglo magpamatuod nga dihay panglimbasog nga mahubad ang Septuagint ngadto sa ulahing matang sa pinulongang Grego. Sa ikatulong siglo, si Gregorio, obispo sa Neocaesarea (c. 213-c. 270 K.P.), naghubad sa basahong Ecclesiastes gikan sa Septuagint ngadto sa mas yanong Grego. Sa ika-11 nga siglo, usa ka Hudiyo nga ginganlag Tobias ben Eliezer nga nagpuyo sa Macedonia naghubad sa mga bahin sa Pentateuko sa Septuagint ngadto sa ordinaryong Grego. Iya ganing gigamit ang Hebreohanong mga karakter alang sa mga Hudiyong taga-Macedonia nga nagsulti lang ug Grego apan nagbasag Hebreohanong mga sinulat. Ang maong matang sa kompletong Pentateuko napatik sa Constantinople niadtong 1547.

Diyutayng Kahayag Taliwala sa Kangitngit

Sa gigamhan sa mga Ottoman ang mga dapit nga nagsultig Grego sa Imperyong Byzantino sa ika-15ng siglo, ang kinabag-ang katawhan nga nahibilin didto kulang ug kahibalo. Ang Ortodoksong Iglesya, bisan pag pinaboran pag-ayo ubos sa Imperyong Ottoman, wala magtagad sa panon niini mao nga sila nag-antos sa kakabos ug nahimong dili-edukadong mga mamumuo. Ang Gregong magsusulat nga si Thomas Spelios mikomento: “Ang labing dakong tumong sa Ortodoksong Iglesya ug sa iyang edukasyonal nga sistema mao ang pagpanalipod sa iyang mga sakop batok sa pagpangombertir sa Islam ug sa propaganda sa Romano Katoliko. Ingong resulta, wala mouswag ang edukasyon sa Gresya.” Tungod sa maong kawalay-paglaom, ang mga tawong mahigugmaon sa Bibliya nagtuo nga ang timawang katawhan angay nga mahupay ug malingaw sa basahong Mga Salmo sa Bibliya. Gikan sa 1543 hangtod 1835, may 18 ka hubad sa Mga Salmo ngadto sa ordinaryong pinulongang Grego.

Ang unang Gregong paghubad sa kompletong Kristohanon Gregong Kasulatan gihimo niadtong 1630 ni Maximus Callipolites, usa ka Gregong monghe sa Callipolis. Nahitabo kadto ubos sa pagdumala ug pagpaluyo ni Cyril Lucaris, nga patriarka sa Constantinople ug repormador unta sa Ortodoksong Iglesya. Ugaling lang, sulod sa iglesya, si Lucaris may mga kontra nga dili modawat ug  bisan unsang paningkamot sa pagreporma o mouyon sa bisan unsang paghubad sa Bibliya ngadto sa ordinaryong pinulongan. a Gituok siya isip traydor. Bisan pa niadto, mga 1,500 ka kopya sa hubad ni Maximus ang gipatik niadtong 1638. Ingong reaksiyon sa maong hubad, 34 ka tuig sa ulahi ang usa ka Ortodoksong konsilyo sa Jerusalem mideklarar nga ang Kasulatan “angayng basahon, dili ni bisan kinsa lamang, kondili sa mga tawong nagsusi sa laglom nga mga butang sa espiritu human makahimog nahiangay nga pagdukiduki.” Nagpasabot kadto nga ang edukadong mga klerigo lamang ang angayng mobasa sa Kasulatan.

Niadtong 1703, si Seraphim, usa ka Gregong monghe nga taga-isla sa Lesbos, misulay sa pagpatik ug rebisyon sa hubad ni Maximus sa London. Sa dihang wala matuman ang gisaad nga salaping hinabang gikan sa kagamhanan sa Inglaterra, iyang gipatik ang rebisyon ginamit ang iyang kaugalingong salapi. Diha sa masibotong pasiunang pulong, gipasiugda ni Seraphim nga ang “matag diyosnong Kristohanon” kinahanglang mobasa sa Bibliya, ug iyang giakusar ang taas-ug-ranggong mga klerigo sa iglesya nga sila “nagtinguha sa pagtago sa ilang daotang panggawi pinaagi sa pagpatunhay sa pagkaignorante sa katawhan.” Sumala sa mahimong dahomon, siya gipadakop sa iyang Ortodoksong mga kontra sa Rusya ug gidestiyero sa Siberia, diin siya namatay niadtong 1735.

Sa pagkomento bahin sa grabeng kagutom sa espirituwal sa nagsultig-Grego nga katawhan niadtong panahona, ang usa ka Gregong klerigo nagpahayag sa mosunod bahin sa ulahing rebisyon sa hubad ni Maximus: “Gidawat sa mga Grego kini nga Balaang Bibliya, duyog sa uban pa, uban ang gugma ug kahinangop. Ug gibasa nila kini. Ug ilang gibati nga ang kasakit sa ilang kahiladman nahupay, ug ang ilang pagtuo sa Diyos . . . misilaob.” Ugaling lang, nahadlok ang ilang espirituwal nga mga pangulo nga kon ang mga tawo makasabot na sa Bibliya, nan ang klero maulawan tungod sa ilang dili-Kasulatanhong mga tinuohan ug binuhatan. Busa, niadtong 1823 ug unya sa 1836, ang opisina sa patriarka sa Constantinople miluwat ug balaod nga ang tanang kopya nianang maong hubad sa Bibliya pagasunogon.

Usa ka Di-Mahadlok nga Maghuhubad

Taliwala niining kahimtang sa mapintas nga pagsupak ug mainitong pangandoy alang sa kahibalo sa Bibliya, may mitungha nga usa ka inilang tawo nga may dakong bahin sa paghubad sa Bibliya ngadto sa modernong Grego nga pinulongan. Ang maong di-mahadlok nga tawo mao si Neofitos Vamvas, usa ka inilang eksperto sa pinulongan ug madungganong eskolar sa Bibliya, nga giisip sa kadaghanan nga usa sa “Mga Magtutudlo sa Nasod.”

Nagtuo si Vamvas nga ang Ortodoksong Iglesya mao ang mabasol sa espirituwal nga kaway-kabangkaagan sa katawhan. Dako ang iyang pagtuo nga aron mapukaw sa espirituwal ang katawhan, ang Bibliya kinahanglang mahubad ngadto sa ordinaryong Grego nga pinulongan sa maong panahon. Niadtong 1831, sa tabang sa ubang mga eskolar, iyang gisugdan ang paghubad sa Bibliya ngadto sa di-altamar nga pinulongang Grego. Ang iyang kompletong hubad gipatik niadtong 1850. Sanglit ang Gregong Ortodoksong Iglesya wala man mosuportar kaniya, siya nakigtambayayong sa British and Foreign Bible Society (BFBS) sa pagpatik ug pagpanagtag sa iyang hubad. Ang simbahan nagngalan kaniya nga “usa ka Protestante,” ug sa ngadtongadto siya giisip nga sinalikway.

Ang hubad ni Vamvas nagsunod pag-ayo sa King James Version ug nakapanunod sa mga depekto sa maong bersiyon tungod sa limitadong kahibalo sa Bibliya ug sa kahibalo sa pinulongan niadtong panahona. Bisan pa niana, sa daghang katuigan kadto ang labing modernong Grego nga Bibliya nga mabasa sa katawhan.  Makaiikag, naglakip kadto sa personal nga ngalan sa Diyos sa upat ka beses diha sa pormang “leová.”—Genesis 22:14; Exodo 6:3; 17:15; Maghuhukom 6:24.

Unsay kasagarang reaksiyon sa katawhan sa maong hubad ug sa ubang sayon-sabton nga mga bersiyon sa Bibliya? Di-masukod nga kahinangop! Sa usa ka barko haduol sa usa sa mga isla sa Gresya, usa ka tigbaligyag Bibliya sa BFBS “gihugopan sa mga barko nga punog mga bata nga nangabot aron mopalit ug [mga Bibliya], nga napugos siya . . . sa pagmando sa kapitan sa paglarga” kay basin mahurot ang tibuok niyang suplay sa usa lang ka dapit! Apan ang magsusupak milihok dayon.

Ang Ortodoksong mga pari nagpasidaan sa katawhan nga dili mopalit sa maong mga hubad sa Bibliya. Pananglitan, sa siyudad sa Atenas ang mga Bibliya gipang-ilog. Niadtong 1833, ang Ortodoksong obispo sa Creta nagsunog sa mga “Bag-ong Testamento” nga iyang nakaplagan sa usa ka monasteryo. Usa ka kopya gitagoan sa usa ka pari, ug ang katawhan sa sikbit nga kabalangayan nagtago sa ilang mga kopya hangtod nga mibiya na ang obispo sa isla.

Pipila ka tuig sa ulahi sa isla sa Corfu, ang hubad ni Vamvas sa Bibliya gidili sa Balaang Konsilyo sa Gregong Ortodoksong Iglesya. Gidili ang pagbaligya niadto, ug ang mga kopya nga naglungtad gidaot. Sa mga isla sa Chios, Síros, ug Mykonos, ang pagkamasupakon sa lokal nga klero misangpot sa pagpanunog sa Bibliya. Apan ang dugang pagpukgo sa paghubad sa Bibliya umaabot pa.

Usa ka Rayna Nainteres sa Bibliya

Sa katuigang 1870, si Rayna Olga sa Gresya nakaamgo nga ang katawhang Grego sa katibuk-an gamay rag kahibalo sa Bibliya. Kay nagtuo nga ang kahibalo bahin sa Kasulatan mohatag ug kahupayan ug kalig-on sa nasod, iyang gitinguha nga ang Bibliya mahubad ngadto sa mas yanong pinulongan kay sa bersiyon ni Vamvas.

Sa dili-opisyal nga paagi, ang arsobispo sa Atenas ug ang pangulo sa Balaang Konsilyo, si Prokopios, nagdasig sa rayna sa maong proyekto. Ugaling lang, sa miaplay siya ngadto sa Balaang Konsilyo alang sa opisyal nga pag-uyon, siya wala tugoti. Bisan pa niana, siya naglugot, nga miaplay na usab, nga unya nakadawat ug ikaduhang pagdumili, niadtong 1899. Nga wala magtagad sa pagdumili, siya mihukom sa pagpatik ug dili kaayo daghang kopya sa iyang kaugalingong gasto. Nahimo kadto niadtong 1900.

Hugot nga mga Kontra

Niadtong 1901, ang The Acropolis, usa ka inilang mantalaan sa Atenas, nagpatik sa Ebanghelyo ni Mateo nga hinubad sa ordinaryong Grego ni Alexander Pallis, usa ka maghuhubad nga nagtrabaho sa Liverpool, Inglaterra. Ang dayag nga motibo ni Pallis ug sa iyang mga kauban mao nga ‘edukahon ang mga Grego’ ug “tabangan ang nasod nga makabawi” gikan sa pag-us-os.

Ang Ortodoksong mga estudyante sa teolohiya ug ilang mga propesor nagtawag sa hubad  nga “pagtamay sa labing bililhon nga balaang mga butang sa nasod,” usa ka pagpasipala sa Balaang Kasulatan. Si Patriarka Joakim III sa Constantinople miluwat ug dokumento nga wala mouyon sa maong hubad. Ang panaglantugi nahimong politikanhon, ug kadto gigamit sa malansisong paagi sa nagkontrahanay nga politikanhong mga grupo.

Ang usa ka impluwensiyadong bahin sa prensa sa Atenas misugod sa pagdaot sa hubad ni Pallis, nga nagngalan sa mga tigsuportar niadto nga “mga ateyista,” “mga traydor,” ug “mga ahente sa langyawng mga nasod” nga matinguhaon nga daoton ang Gregong katilingban. Gikan sa Nobyembre 5 hangtod 8, 1901, sa paghulhog sa sobra ka konserbatibong mga grupo sa Gregong Ortodoksong Iglesya, ang mga estudyante nagrayot sa Atenas. Ilang giatake ang mga opisina sa The Acropolis, mimartsa batok sa palasyo, giilog ang Unibersidad sa Atenas, ug gipangayo ang pagluwat sa kagamhanan. Sa kinainitang bahin sa mga rayot, walo ka tawo ang namatay sa pagpakig-away batok sa kasundalohan. Sa pagkasunod adlaw, gimando sa hari nga si Arsobispo Prokopios moluwat sa katungdanan, ug duha ka adlaw sa ulahi ang tibuok Kabinete miluwat sa katungdanan.

Usa ka bulan sa ulahi ang mga estudyante miprotesta na usab ug nagsunog sa dayag sa usa ka kopya sa hubad ni Pallis. Miisyu silag resolusyon batok sa pagpanagtag sa maong hubad ug nangayog grabeng silot alang sa bisan unsang paningkamot sa umaabot. Kadto nahimong pasumangil aron idili ang paggamit sa bisan unsang modernong Grego nga bersiyon sa Bibliya. Pagkadaotan nga panahon!

“Ang Pulong ni Jehova Magpadayon Hangtod sa Kahangtoran”

Ang pagdili sa paggamit sa Bibliya diha sa modernong Grego nga pinulongan ginulo niadtong 1924. Sukad niadto, ang Gregong Ortodoksong Iglesya nakaagom ug bug-os nga kapildihan sa paningkamot niini nga tagoan ang Bibliya gikan sa katawhan. Kasamtangan, ang mga Saksi ni Jehova maoy nanguna sa edukasyon bahin sa Bibliya sa Gresya, sama sa ilang ginahimo diha sa daghang ubang mga nasod. Sukad sa 1905, ilang gigamit ang hubad ni Vamvas aron tabangan ang linibong nagsultig-Grego nga katawhan nga makabaton ug kahibalo bahin sa kamatuoran sa Bibliya.

Sa lakaw sa katuigan, daghang eskolar ug mga propesor naghimog dalayegong mga paningkamot nga himoon ang Bibliya diha sa modernong Grego nga pinulongan. Karong adlawa, adunay mga 30 ka hubad sa Bibliya, sa bug-os o sa bahin, nga masabtan sa ordinaryong tawong Grego. Usa ka tinuod nga mutya kanila mao ang Gregong bersiyon sa Bag-ong Kalibotang Hubad sa Balaang Kasulatan, nga giluwatan niadtong 1997 alang sa 16 ka milyong tawo sa tibuok kalibotan nga nagasulti sa Grego nga pinulongan. Nga hinimo sa mga Saksi ni Jehova, kining hubara naghubad sa Pulong sa Diyos diha sa sayon-basahon, masabot nga paagi, nga matinumanong nagsunod sa orihinal nga teksto.

Ang panglimbasog sa paghimog Bibliya diha sa modernong Grego nga pinulongan naghulagway sa usa ka hinungdanong kamatuoran. Tin-aw kining nagpaila nga bisan pa sa mabatokong paningkamot sa tawo, “ang pulong ni Jehova magpadayon hangtod sa kahangtoran.”—1 Pedro 1:25.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 27]

Si Cyril Lucaris nagdumala sa unang paghubad sa Grego sa kompletong Kristohanon Gregong Kasulatan niadtong 1630

[Credit Line]

Bib. Publ. Univ. de Genève

[Mga hulagway sa panid 28]

Pipila ka hubad ngadto sa gigamit-sa-pagsulti nga Grego: Mga Salmo gipatik sa: (1) 1828 ni Ilarion, (2) 1832 ni Vamvas, (3) 1643 ni Julianus. “Daang Testamento” gipatik sa: (4) 1840 ni Vamvas

Rayna Olga

[Credit Lines]

Bibles: National Library of Greece; Queen Olga: Culver Pictures

[Picture Credit Line sa panid 26]

Papyrus: Reproduced by kind permission of The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin

[Picture Credit Line sa panid 29]

Papyrus: Reproduced by kind permission of The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin