Ang Nagkasumpaking mga Ideya ni Tertullian

‘MANAGSAMA ba ang Kristohanon ug ang pilosopo? ang usa nga nagtuis sa kamatuoran, ug ang usa nga nagpasig-uli ug nagtudlo niini? Nagkauyon ba ang Tunghaan ni Plato ug ang Simbahan?’ Kining malisod nga mga pangutana gipatungha ni Tertullian, usa ka magsusulat sa ikaduha ug ikatulong siglo K.P. Siya ilado isip “usa sa gikuhaan ug daghan kaayong impormasyon bahin sa kasaysayan sa Simbahan ug sa mga doktrina nga gitudlo sa iyang panahon.” Gitagad niya halos ang tanang bahin sa relihiyosong kinabuhi.

Si Tertullian tingali ilado tungod sa iyang nagkasumpaking mga pamulong, sama niini: “Dako ilabina ang Diyos, kon gamay Siya.” “[Ang kamatayon sa Anak sa Diyos] angay gayong tuohan, tungod kay kini dili rasonable.” “[Si Jesus] gilubong, ug nabuhi pag-usab; tinuod kini, tungod kay kini imposible.”

Dili lamang mga pulong ni Tertullian ang nagkasumpaki. Bisan tuod tuyo niya nga labanan sa iyang mga sinulat ang kamatuoran ug bayawon ang integridad sa simbahan ug ang mga doktrina niini, sa tinuoray gidaot niya ang tinuod nga mga pagtulon-an. Ang iyang pangunang impluwensiya sa Kakristiyanohan nahimong usa ka teoriya nga maoy gibasehan sa ulahi sa mga magsusulat sa pagmugna sa doktrina sa Trinidad. Aron masabtan kon sa unsang paagi kini nahitabo, ato unang ilhon si Tertullian.

“Dili Gayod Makalaay”

Diyutay ra kaayo ang nahibaloan bahin sa kinabuhi ni Tertullian. Ang kadaghanang eskolar nagkauyon nga siya natawo sa mga 160 K.P. sa Carthage, Amihanang Aprika. Dayag nga siya edukado kaayo ug pamilyar gayod sa pangunang mga tunghaan sa pilosopiya sa iyang panahon. Tingali ang nakadani kaniya sa Kristiyanidad mao ang pagkaandam sa nag-angkong mga Kristohanon sa pagpakamatay alang sa ilang pagtuo. Bahin sa Kristohanong pagkamartir, siya nangutana: “Kinsa bang mga tawhana nga nagapamalandong bahin sa pagkamartir ang dili maikag kon nganong sila nagpakamartir? kinsa ba nga martir, nga human siya makasusi, dili modawat sa atong mga doktrina?”

Human siya makombertir sa gipangangkon nga Kristiyanidad, si Tertullian nahimong mamugnaong magsusulat nga may katakos sa pagsulat ug mugbo ug makapakatawa nga mga pulong. “May katakos [siya] nga dili komon sa mga teologo,” matod sa basahong The Fathers of the Church. “Siya dili gayod makalaay.” Matod sa usa ka eskolar: “Si Tertullian [may] abilidad sa pagsultig mugbo nga mga pulong kay sa mga tag-as nga mga pulong ug ang iyang makapakatawang mga pulong mas daling masabtan kay sa iyang mga argumento. Lagmit kini ang hinungdan kon nganong siya kanunay nga kutloon apan kasagaran mugbong bahin ra sa iyang mga pulong ang kutloon.”

Paglaban sa Kristiyanidad

Ang labing iladong basahon ni Tertullian mao ang Apology, nga giisip nga usa sa labing puwersadong sinulat sa pagdepensa sa gipangangkon nga Kristiyanidad. Kini gisulat sa dihang ang mga Kristohanon kanunayng mabiktima sa magubtanong panon sa mga matuotuohon. Gilabanan ni Tertullian ang maong mga Kristohanon ug misupak sa di-makataronganong pagtratar kanila. Siya miingon: “Nagtuo [ang mga magsusupak] nga ang mga Kristohanon maoy  hinungdan sa tanang kalamidad ug kadaot sa mga tawo. . . . Kon dili matubigan sa Nilo ang kaumahan, kon dili mausab ang panahon, kon may linog, gutom, hampak—dihadiha mosinggit ang mga tawo: ‘Itambog ang mga Kristohanon ngadto sa mga leyon!’”

Bisan pag ang mga Kristohanon kanunayng giakusar nga mabudhion sa Estado, naningkamot si Tertullian sa pagpakita nga sa pagkatinuod sila ang labing kasaligang mga lungsoranon sa imperyo. Human sa paghisgot sa daghang pagsulay sa pagpukan sa kagamhanan, iyang gipahinumdoman ang iyang mga magsusupak nga ang mga pagano mao ang nagkunsabo, dili ang mga Kristohanon. Gipasiugda ni Tertullian nga sa dihang gipamatay ang mga Kristohanon, ang tinuod nga napildi mao ang Estado.

Ang ubang mga basahon ni Tertullian naghisgot bahin sa Kristohanong pagkinabuhi. Pananglitan, diha sa iyang sinulat nga On the Shows, si Tertullian nagtambag sa dili pag-adto sa pipila ka dapit sa kalingawan, paganong mga dula, ug mga pasundayag sa teatro. Dayag, dihay bag-ong mga nakombertir ang nagtuo nga dili daotan ang pagtambong sa tigom alang sa instruksiyon sa Bibliya ug dayon motambong sa paganong mga dula. Naningkamot sa pagpalihok sa ilang katakos sa panghunahuna, si Tertullian misulat: “Dili gayod maayong moadto sa simbahan sa Diyos ug dayon moadto ngadto sa iya sa yawa—gikan sa espirituwal ngadto sa mananapon nga mga kalihokan.” Siya miingon: “Kon dili nimo mabuhat, dili usab nimo masulti.”

Nagtuis sa Kamatuoran Samtang Nagdepensa Niana

Gisugdan ni Tertullian ang iyang mubong sinulat nga nag-ulohang Against Praxeas nga nag-ingon: “Daghang paagi nga gisupak ug gibatok sa yawa ang kamatuoran. Usahay ang iyang tumong maoy pagdaot sa kamatuoran pinaagi sa pagdepensa niana.” Ang tawong ginganlag Praxeas nga nagsulat niini wala kaayo mailhi, apan misupak si Tertullian sa iyang mga pagtulon-an bahin sa Diyos ug bahin kang Kristo. Giisip niya si Praxeas ingong tawotawo ni Satanas nga nagtinguha sa pagdaot sa Kristiyanidad.

Ang hinungdanong isyu taliwala sa nag-angkong mga Kristohanon kaniadto mao ang relasyon sa Diyos ug ni Kristo. Ang uban kanila, ilabina kadtong Grego ug kagikan, nalisdan pagpasibo sa pagtuo sa usa ka Diyos ug sa papel ni Jesus isip Manluluwas ug Manunubos. Naningkamot si Praxeas sa pagsulbad sa suliran pinaagi sa pagtudlo nga si Jesus maoy usa lamang ka lahi nga dagway sa Amahan ug walay kalainan tali sa Amahan ug sa Anak. Kini nga teoriya, nga gitawag ug modalismo, nag-ingon nga gipadayag sa Diyos ang iyang kaugalingon “sa dagway sa Amahan panahon sa Paglalang ug sa paghatag sa Balaod, sa dagway sa Anak diha kang Jesu-Kristo, ug sa dagway sa Balaang Espiritu human sa pagkayab ni Kristo.”

Gipakita ni Tertullian nga ang Kasulatan nagtin-aw sa kalainan tali sa Amahan ug sa Anak. Human sa pagkutlo sa 1 Corinto 15:27, 28, siya nangatarongan: “Siya nga nagpasakop (sa tanang butang), ug Siya nga maoy gisakopan niini—angay nga duha gayod ka magkalahi nga mga Persona.” Gihisgotan ni Tertullian ang mga  pulong mismo ni Jesus: “Ang Amahan labaw pa kay kanako.” (Juan 14:28) Gigamit ang mga bahin sa Hebreohanong Kasulatan, sama sa Salmo 8:5, gipakita niya kon giunsa pagpatin-aw sa Bibliya ang “pagkaubos” sa Anak. “Busa ang Amahan lahi sa Anak, nga mas labaw kay sa Anak,” miingon si Tertullian. “Siya nga nag-anak mao ra ug Siya nga gianak lahi; Siya nga nagpadala mao ra ug Siya nga gipadala lahi; Siya nga nagbuhat mao ra ug Siya nga kaniya gibuhat ang mga butang lahi.”

Nagtuo si Tertullian nga ang Anak ubos sa Amahan. Apan, sa iyang tinguha sa pagsupak sa modalismo, siya ‘misaylo sa mga butang nga nahisulat.’ (1 Corinto 4:6) Samtang si Tertullian sayop nga nagtinguha sa pagpamatuod sa pagkadiyos ni Jesus pinaagig lain pa nga teoriya, nag-imbento siya ug ideya nga “usa ka lawas sa tulo ka persona.” Gigamit kining ideyaha, misulay siya pagpakita nga ang Diyos, ang iyang Anak, ug ang balaang espiritu maoy tulo ka lahi nga mga persona sa usa lamang ka diyosnon nga lawas. Sa ingon si Tertullian maoy unang migamit niining Latin nga porma sa pulong “trinidad” alang sa Amahan, Anak, ug sa balaang espiritu.

Pagbantay sa Kalibotanong Pilosopiya

Giunsa pag-imbento ni Tertullian ang teoriya nga “usa ka lawas sa tulo ka persona”? Ang tubag makita diha sa laing nagkasumpaking kaisipan bahin sa tawo—ang iyang panglantaw sa pilosopiya. Gitawag ni Tertullian ang pilosopiya nga “‘ang mga doktrina’ sa mga tawo ug ‘sa mga demonyo.’” Dayag niyang gisaway ang nabatasang paggamit sa pilosopiya sa paglaban sa Kristohanong mga kamatuoran. “Likayi ang tanang pagsulay sa pagdaot sa Kristiyanidad pinaagi sa pilosopiya sa Estoiko, Platoniko, ug sa ubang mga pilosopo,” siya miingon. Apan, si Tertullian mismo migamit ug daghang sekular nga pilosopiya kon kini nahiuyon sa iyang kaugalingong mga ideya.—Colosas 2:8.

Usa ka reperensiya nag-ingon: “Ang teolohiya sa Trinidad nagkinahanglan ug Helenistikong mga ideya ug mga kategoriya aron kini mapalambo ug mapadayag.” Ug ang basahong The Theology of Tertullian nag-ingon: “[Usa kadto ka] kombinasyon sa legalistiko ug pilosopikanhong mga ideya ug mga termino, nga nagpaarang kang Tertullian sa pagpresentar sa doktrina sa trinidad sa usa ka porma nga, bisan pa sa mga limitasyon ug mga kakulangan niini, nahimong pasikaranan sa pagpresentar sa ulahi sa doktrina diha sa Konsilyo sa Nicaea.” Busa, ang ideya ni Tertullian nga tulo ka persona sa usa ka diyosnon nga lawas nakadula ug dakong papel sa pagkaylap sa relihiyosong kasaypanan sa tibuok Kakristiyanohan.

Giakusar ni Tertullian ang uban nga nagdaot sa kamatuoran samtang sila naningkamot sa paglaban niana. Apan, pinaagi sa pagsagol sa inspirado sa Diyos nga kamatuoran sa Bibliya ug sa tawhanong pilosopiya, gihimo niya ang gihimo sa uban. Busa hinumdoman nato ang pasidaan sa Kasulatan batok sa ‘pagtagad sa nagpahisalaag nga inspiradong mga pulong ug mga pagtulon-an sa mga demonyo.’—1 Timoteo 4:1.

[Mga hulagway sa panid 29, 30]

Gisaway ni Tertullian ang pilosopiya apan gigamit kini sa pagpalambo sa iyang mga ideya

[Credit Line]

Pages 29 and 30: © Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris

[Hulagway sa panid 31]

Ang tinuod nga mga Kristohanon maglikay sa pagsagol sa kamatuoran sa Bibliya uban sa tawhanong pilosopiya