Tan-awa ug Pamatia ang “Hari sa mga Orasan”

SA DIHANG nasunog ang Palasyo sa Westminster niadtong 1834, ang mga politiko sa Britanya naghimog kompetisyon. Kinsay makasumiter ug kinanindotang disenyo para sa bag-ong bilding sa Parliamento? Ang nakadaog nga disenyo, nga iya ni Sir Charles Barry, maoy usa ka nindot, Gothic-ug-estilo nga palasyo nga dunay habog, kuwatro-kantos nga torreng orasan. Ang Office of Works nagpahimog “Hari sa mga Orasan, ang kinadak-an sa tibuok kalibotan” niadtong panahona.

Kini nga orasan maoy usa sa labing inilang timaan sa London, ug ang talagsaong bagting niini pamilyar sa tibuok kalibotan. Gitawag kinig Big Ben—bisan tuod sa una kining ngalana nagtumong lang sa kinadak-ang kampana niini. Kini nga orasan nga nabantog sa tibuok kalibotan maoy obra maestra sa inhenyeriya.

Dili Lalim nga Trabaho

Gisugdan pagtrabaho kining 316 ka piyeng orasan niadtong 1843. Paglabayg tulo ka tuig, gisugdan ang pagpangitag trabahador nga makahimog orasan nga eksakto gayod sa oras nga dili kini maulahi ug lapas sa usa ka segundo matag oras. Dili lalim ang trabaho. Diha sa habog nga torre, ang kamot sa orasan maapopa sa hangin, niyebe, ug yelo—ug sa mga salampati nga mamatog! Kana makaapektar sa paglabyog sa pendulo sa orasan, kansang regular nga paglabyog hinungdanon alang sa eksaktong oras. Samtang gidebatehan sa mga eksperto kon unsaon pagsulbad sa mga problema, ang horologist nga si Edmund Beckett Denison nagpresentar ug mas maayong disenyo, ug usa ka batid nga tighimog orasan ang gipatrabaho niini.

 Sa paglabayg duha ka tuig ang orasan nahuman, apan napondo kini sa buhatanan niini ug kapig lima ka tuig samtang gitapos pa ang pagtrabaho sa torre. Nianang panahona, si Denison nakaimbentog instrumento nga makaprotektar sa pendulo aron magpabiling tukma ang orasan.

Nagama ang Big Ben

Sanglit nahuman na man ang mekanismo sa orasan, ang sunod nga trabaho mao ang paghimo sa mga kampana. Ang usa ka tunawanag puthaw sa amihanan-sidlakang England maoy naghulma sa kampana para sa oras. Kini mas dako kay sa gidahom ug mitimbang ug kapin sa 16 toneladas! Bug-at kaayo ang kampana nga nadaot ang salog sa barko nga maoy magdala niini sa London. Sa ulahi, ang barko nakabiyahe ra. Dihang nakadunggo na, ang kampana gikarga sa pinatuyo nga karwahe nga giguyod ug 16 ka puting kabayo. Dayon kini gibitay atubangan sa Parliamento, diin kini gitestingan.

Daghang dagkong kampana ang dunay ngalan, ug kining dako kaayong kampana ginganlag Big Ben. Ngano? Walay makaseguro. Ang pipila nag-ingon nga ang ngalan sa kampana gikuha gikan kang Sir Benjamin Hall, usa ka dakong tawo nga membro sa Parliamento. Samtang ang  uban nag-ingon nga kini gikuha sa ngalan ni Benjamin Caunt, usa ka popular nga heavyweight nga boksidor niadtong panahona. Bisan diin pa gikan ang ngalan niini, ang Big Ben—nga sa primero maoy ngalan sa kampana para sa oras—karon nagtumong na sa tibuok orasan ug sa torre.

Kaduha Madaot

Ang unang pangbagting sa Big Ben daw gaan ra kaayo, busa giilisan kinig 660 kilos nga pangbagting. Apan human sa daghang bulan nga pagtesting, kini nadaot. Ang kampana naliki ug dili na maayo. Ang Big Ben kinahanglang bungkagon. Ang puthaw sa kampana gitunaw ug dayon gihulmag balik nga mitimbang ug 13.7 toneladas. Sa makausa pa, ang mga tawo naglinya sa kadalanan samtang miagi ang karwahe nga nagdala sa bag-ong kampana paingon sa Houses of Parliament.

Paglabayg pipila ka bulan, ang torre natapos. Daghang grupo sa mga trabahador ang naghago pag-ayo aron sa pagpasaka sa Big Ben ug sa pagplastar niini diha sa kampanaryo. Sa kataposan, ang dakong kampana gitaod uban sa upat ka gagmayng kampana nga mobagting matag 15 minutos. Gisunod pagtaod ang mekanismo sa orasan. Sa kataposan, ang “Hari sa mga Orasan” andam nang paandaron.

Sa Hulyo 1859, ang Big Ben nagsugod pagbagting sa oras. Apan wala kadto magdugay. Sa primerong semana sa Oktubre, ang dakong kampana miliki na usab! Ang pagtangtang sa kampana gikan sa torre lisod kaayo. Busa giliso na lang sa mga trabahador ang kampana aron ang pangbagting dili moigo sa liki. Dayon, aron dili na kini moliki pag-usab, gitaoran kinig mas gaan nga pangbagting. Wala pay tulo ka tuig, ang Big Ben miandar na usab! Ang liki nagpabilin, ug kini ang nakahatag ug talagsaong bagting niini.

Dagkong Kausaban

Sa 1924 ang BBC—British Broadcasting Corporation—nagtaod ug permanenteng mikropono diha sa torre ug nagsugod ug regular nga pagsibya sa pagbagting sa Big Ben nga nagpahibalo sa oras sa nasod. Walo ka tuig sa ulahi, nadungog usab kini sa tibuok British Commonwealth, ug karon ang nindot pamation nga bagting sa Big Ben madunggan na sa tibuok kalibotan pinaagi sa BBC World Service.

Bisan tuod ang orasan ug ang mga kampana wala madaot sa mga pagbomba sa ikaduhang gubat sa kalibotan, pagka 1976 ang mekanismo sa pagbagting nadaot ug kini nakaguba sa dakong bahin sa lawak sa orasan. Apan ang dakong kampana wala madaot, ug sulod sa pipila ka semana, kini mibalik pagbagting sa oras. Gidangtag siyam ka bulan una maayo ang orasan.

Sa pagkakaron, ang Big Ben dili na mao ang kinadak-ang orasan sa kalibotan, apan kini gihapon ang labing tukma nga mekanikal nga orasan sa publiko. Ang nindot nga pagbagting niini gisundog sa gagmay ug dagkong mga orasan sa daghang kayutaan. Nan, dili ikahibulong nga ang Big Ben nahimong simbolo sa England ug sa kaulohang siyudad niini. Sa pagkatinuod, kini ang “Hari sa mga Orasan”!

[Kahon/Mga hulagway sa panid 18]

PAGPABILING TUKMA SA ORAS

Tulo ka beses sa usa ka semana, ang teknisyan mosaka sa 300 ka ang-ang nga espayral nga batong hagdanan aron mano-manong yabihan ang kable nga naghawid sa pabug-at nga nagpatuyok sa mekanismo sa orasan. Susihon usab sa teknisyan ang katukma sa oras. Ang 4 metros nga pendulo molabyog matag duha ka segundo. Ang kilid duol sa ibabaw niini dunay karaang mga sensilyo. Kon maatrasado ang orasan, dugangan kini sa teknisyan ug usa ka sensilyo. Kon moabante, kuhaan kinig usa ka sensilyo.

[Hulagway]

Ang karaang mga sensilyo makatabang sa pagpatukma sa dagan sa orasan

[Credit Lines]

Winding clock: AP Photo/Lefteris Pitarakis; coins on ledge: Parliamentary copyright images are reproduced with the permission of Parliament

[Hulagway sa panid 19]

Ang 13.7 toneladas nga dakong kampana (Big Ben) mobagting matag oras

[Credit Line]

Popperfoto/Getty Images