Dihang Mihilak ang Bata Pang Gorilya

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA CAMEROON

Si Pitchou, usa ka bayeng gorilya, nahimugso sa kalasangan sa sentral Aprika. Sa dihang mag-usa ka tuig na siya, gipatay sa mga mangangayam ang iyang inahan ug ang tanan niyang kauban nga mga gorilya aron ihawon. Kay gamay pa man si Pitchou ug dili pa puwedeng ihawon, wala na lang siya ihawa apan gibaligya aron himoong binuhing hayop. Apan si Pitchou nasakit ug nagsigeg hilak.

USA lamang si Pitchou sa daghang gorilya nga nailo sa mga ginikanan. Daghang kalihokan ang nakaingon niining makapasubo nga kahimtang. Ang usa niana mao ang ilegal nga pagpamaligyag karne sa ihalas nga mga mananap. Kay daghan mang restawran ug mga tawo ang mamalit niining mga karneha, siksikon sa hanas nga mga mangangayam ang kalasangan adlaw ug gabii. Paliton sa mga ahente ang mga mananap ug karne, ug ilegal nila kining ibaligya sa sulod ug sa gawas sa nasod.

Ang ikaduhang kalihokan nalangkit sa pagpamuril sa kakahoyan. Kon maupaw ang kalasangan, ang mga mananap mawad-ag puy-anan, katagoan, pagkaon, ug lumlomanan. Gawas pa niana, ang pagpamuril sa kalasangan nakatabang sa mga mangangayam. Sa unsang paagi? Tungod sa mga dalan nga gihimo sa mga tigpuril, sayon na lang ayamon ang nangahadlok ug naglatagaw nga mga mananap. Ang laing hinungdan mao ang pagdaghan sa populasyon sa tawo, ang panginahanglan ug karne, pagpalapad sa mga siyudad, mas modernong mga pamaagi sa pagpangayam, panaggubatay ug ang pagdaghan sa mga armas. Tungod niini, anam-anam nga napuo ang mga gorilya ug ang ubang mga espisye, nga mahimong mosangpot ngadto sa pagkahurot sa mga mananap sa kalasangan. Apan aduna pay laing problema. Unsa man? Kon wala nay mananap diha sa kalasangan, maapektohan gayod ang gidaghanon ug kadaiyahan sa mga tanom tungod kay makatabang man sila sa pagsabwag sa mga liso aron magpabiling lunhaw ug baga ang kalasangan.

Apan, nagpadayon gihapon ang pagpatay ug mga mananap. Sulod lang sa napulo ka tuig diha sa pipila ka dapit sa Kasadpang Aprika, 10 porsiyento na lang sa gidaghanon sa mga gorilya ang nahibilin. “Kon magpadayon pa ang ilegal nga pagpangayam,” matod sa mga eksperto sa ihalas nga mga mananap sa Cameroon, “sa dili madugay mahurot na ang mga gorilya sa kalasangan.” a

Pagsalbar sa Nailong mga Mananap

Tungod niini, dunay mga grupo nga naningkamot sa pagsalbar sa mga mananap nga nameligrong mapuo. Usa niini mao ang Limbe Wildlife Centre, nga nahimutang sa tiilan sa Mount Cameroon sa habagatang bahin sa Sahara sa Kasadpang Aprika. Ang mga bisita dinhi makakitag mga gorilya, mga chimpanzee, mandrill, 13 pa ka matang sa unggoy, ug daghan pang ubang mananap. Sa di pa dugayng katuigan, halos 200 ka ilo ug naglatagaw nga mga mananap ang giatiman dinhi, nga nagtagana kanilag luwas nga puy-anan, pagkaon, ug tambal. Tumong usab sa Limbe center nga matudloan ang lokal ug langyaw nga mga turista​—nga kapig 28,300 sa miaging tuig—​bahin sa kahinungdanon sa pagpanalipod sa kinaiyahan.

 Atong balikan si Pitchou. Kay natandog sa paghilak sa bata pang gorilya, gipalit sa naluoy nga mga tawo si Pitchou gikan sa mga mangangayam ug ila siyang gidala sa Wildlife Centre. Dayon, ila siyang gihiling pag-ayo. Gawas nga nakasinatig grabeng kalisang, siya giubo pa gyod, nahutdag tubig sa lawas, kulag sustansiya, nagkalibang, ug nagnukanuka ang lawas. Tungod sa iyang sakit sa panit, ginganlan siyag Pitchou, nga nagkahulogan ug “kabang.” Dali rang natambalan ang sakit ni Pitchou mao nga dili na siya kinahanglang operahan pa, nga mahimo ra usab sa Wildlife Centre kon gikinahanglan.

Sama sa ubang mga mananap nga dad-on sa Wildlife Centre, si Pitchou gikuwarentinas usab sulod sa 90 ka adlaw sukad sa iyang pag-abot didto. Dayon gibutang siya uban sa 11 ka gorilya diha sa kinoralan nga palibot, nga mora pod ug lasang. Nalipay ang mga kawani sa pagkakita nga nakighigala kang Pitchou ang mas edaran nga mga gorilya. Kini ang kasagarang  mahitabo mao nga dali rang nasuod si Pitchou sa iyang mga kamatang.

Magkasuod gayod ang mga mananap ug ang ilang mga magbalantay tungod sa kanunayng panag-uban. Ang pagkakita sa mga nagakahitabo sa Wildlife Centre makatabang sa mga mobisita sa pagsabot sa moral nga responsibilidad nga gihatag sa Diyos sa mga tawo sa dihang iyang gisugo si Adan ug Eva nga gamhan ang yuta ug ang mga mananap.​—Genesis 1:28.

Unsay Kaugmaon sa Nailo nga mga Mananap?

Ang pangunang tumong sa Wildlife Centre mao ang pagdala ug balik sa mga mananap nga ilang giatiman ngadto sa kalasangan. Apan dili kana sayon. Ang mga mananap nga naanad na sa pag-atiman sa tawo kasagarang dili makasugakod kon mag-inusara na. Lagmit mameligro na usab sila nga maihaw sa mga tawo. Nagkauyon ang daghang kanasoran sa Aprika nga magtinabangay sa pagpanalipod ug pagpauswag sa pagdumala sa kalasangan. Hinaot nga kining mga kahikayana makatabang aron makabalik sa lasang ang nailo nga mga mananap ug mapanalipdan dili lang ang mga gorilya kondili ang tanang ihalas nga mga mananap sa maong dapit.

Sa kasamtangan, gipakita sa mga ebidensiya nga mameligro pa gayod ang mga gorilya ug ang ubang mga mananap tungod sa kahakog, kakabos, kusog nga pagtubo sa populasyon sa tawo, ug pagpamuril sa kalasangan. Kon walay dinaliang aksiyon nga himoon sa pagpanalipod, “basig mangawala na ang ihalas nga mga mananap,” nag-ingon ang tagdumala sa Limbe Wildlife Centre nga si Felix Lankester. “Ang resulta . . . mao ang lagmit nga pagkapuo sa mismong mga mananap nga among giatiman.”

Pagkamakapasubo! Apan mas makapasubo pa gayod ang pagkakita sa mga tawo nga nag-antos tungod sa malnutrisyon ug sakit ug ang pagkakita sa nanaghilak nga mga bata nga dagkog tiyan, nga mangamatay kay walay makaon. Ang problema ni Pitchou tin-awng nag-ilustrar sa makapasubo nga kahimtang sa tibuok kalibotan​—ilabina sa kawalay-kaangayan ug inhustisya.

Bisan pa niining tanan, angay kitang malipay nga ang atong Maglalalang wala magpakabuta-bungol sa nagakahitabo sa yuta. Sa dili madugay, taposon niya ang hinungdan sa kapintasan, pag-antos, ug pagkapuo sa mga mananap, ug iyang ipahinabo ang dumalayong panaghiusa taliwala sa tanang butang nga may kinabuhi.​—Isaias 11:6-9.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 22, 23]

Si Pitchou, sa wala pa ug human siya maayo

[Hulagway sa panid 23]

Pulag-dunggan nga guenon

[Hulagway sa panid 23]

Usa ka drill nga nagpasuso sa iyang anak

[Hulagway sa panid 24]

Entrada sa Limbe Wildlife Centre

[Hulagway sa panid 24]

Pag-atiman kang Bolo, ilo nga gorilya

[Picture Credit Line sa panid 23]

All photos pages 22 and 23: Limbe Wildlife Centre, Cameroon

[Picture Credit Line sa panid 24]

Both photos: Limbe Wildlife Centre, Cameroon