Pagpaniid sa Kalibotan

Ang mga Masuso Mosanong sa Musika

“Bisan sa dili pa makasulti ang mga masuso, sila aduna nay talagsaong katakos sa pagsanong sa musika,” nag-ingon ang magasing Scientific American. Sumala sa taho, ang mga masuso makaarang sa pag-ila sa kalainan sa mga tono sa musika ug sa mga kausaban sa kompas ug ritmo sa musika. Sila makaarang usab sa pag-ila sa honi bisan pag kini gipatokar sa laing tono. Bisan ang mga masuso nga duha pa lamang ka bulan ang edad mas ganahan sa angay nga tono kay sa yabag nga tono. “Nadiskobrehan ni Peter Hepper sa Queen’s University sa Belfast,” matod pa sa taho, “nga duolan sa duha ka semana antes sa pagkahimugso, mailhan sa mga gisabak nga bata ang kalainan tali sa tema nga musika sa [popular nga] salida sa TV, nga kanunayng mabatian sa ilang mga inahan sulod sa pipila ka semana, ug sa wala pa madunggi nga musika.”

 Malinawon ug Luwas nga Pagmaneho sa Awto

“Ang mga pasahero sa awto kinahanglang dili gayod maglalis,” nagpasidaan ang Technical Supervision Association sa Alemanya nga TÜV, sumala sa gitaho sa mantalaang Berliner Morgenpost. “Dili tuyoon sa drayber nga siya mahimong mas agresibo sa iyang pagmaneho, sa ingon mas dakog purohang madisgrasya.” Ang “panaglalis” nga motungha diha sa awto dali rang mograbe, nag-ingon ang artikulo, ilabina tungod kay wala kay kaikyasan sa sulod sa awto. Busa, gisugyot nga kinahanglang likayan sa mga pasahero sa awto ang sensitibong mga ulohan nga mosangpot sa panaglalis. Ang tanang anaa sa awto angayng mag-isip sa ilang kaugalingon ingong mga membro sa usa ka tem nga dunay usa ka tumong. Ang artikulo nagtambag: “Sa dili pa kamo molarga, angayng tinoon kon sa unsang paagi ang pasahero nga tapad sa drayber makatabang samtang nagbiyahe, sa pagpatokar sa radyo, o sa pagdumala sa lisod nga mga situwasyon.”

Anam-anam Nang Naulian ang Itom nga Dagat

Ang Itom nga Dagat karon aduna nay mas daghang lumod, kasag, ug mga pasayan​—mga linalang nga kasagaran dili mopuyo sa hugawng katubigan​—kay kaniadto, nag-ingon ang usa ka mantalaan sa Ukraine nga Demokratychna Ukraina. Bisan ang dunggoanan sa Odessa, nga kasagarang giisip nga mao ang labing hugaw nga bahin sa Itom nga Dagat, aduna na usay daghang kabayo sa dagat. “Ang mga ekosistema sa Itom ug Azov nga kadagatan anam-anam nang naulian human sa dugaydugay nga pagkadaot,” nag-ingon si Borys Aleksandrov, direktor sa sanga sa South Seas Biology Institute sa Odessa. Nganong naulian man kini? “Sa pagkahugno sa Komunismo,” matod pa sa Science News, “ang kalisod sa ekonomiya sa Rusya, Ukraine, Moldova, Romania, ug Bulgaria nakapakunhod pag-ayo sa agrikultural nga galastohan para sa abono. Busa, ang gidaghanon sa mabanlas nga abono ngadto sa Itom nga Dagat mius-os pag-ayo sa katuigan sa 1990.” Bisan tuod mapuslanon alang sa Itom nga Dagat ang pagkunhod sa paggamit ug abono, “ang pagkahugno sa ekonomiya o ang pagmenos sa gidaghanon sa nag-uma maoy dili maayong paagi sa pagkontrolar sa nadaot nga mga bahin sa dagat,” nag-ingon ang Science News. Si Laurence Mee, usa ka propesor labot sa polisa sa kadagatan ug kabaybayonan sa University of Plymouth, Inglaterra, nagsugyot ug laing solusyon. Matod niya: “Kita kinahanglang makakat-on pa ug dugang pamaagi sa pagpanguma, aron diyutay na lang ang mabanlas nga abono ngadto sa kadagatan.”

Gipatubigan ug Inawas sa Kasilyas

“Usa sa napulo ka bahin sa tanang mapuslanon-sa-ekonomiya nga mga tanom sa tibuok kalibotan ang gipatubigan ug inawas sa kasilyas,” nagtaho ang mantalaan sa Austria nga Der Standard. Ang mga tanom nga sama sa tamates ug lubi gipatubo niining paagiha. “Ang inawas sa kasilyas kasagaran wala moagig pagdalisay, nga moagos gikan mismo sa dagkong mga siyudad ngadto sa sistema sa irigasyon,” nag-ingon ang mantalaan. Si Chris Scott, sa International Water Management Institute sa Sri Lanka, nagpatin-aw: “Diha sa daghang dapit nga duol sa kusog nga nag-uswag nga dagkong mga siyudad, kini lang ang bugtong paagi sa pagsulbad sa kanihit sa tubig.” Sa mga 20 milyones ka ektaryang uma sa tibuok kalibotan, diyutay ra ang kapaingnan sa mga mag-uuma​—ang inawas sa kasilyas wala lamang magtagana ug libreng abono kondili kasagaran kini ang bugtong tubig nga mabatonan o maabot, matod pa sa maong taho.

Ilegal nga Pagnegosyo ug mga Tawo

“Ang pagnegosyo ug mga tawo nahimong ikatulo nga kinadak-ang tuboran sa kita sa internasyonal nga mga sindikato sunod sa droga ug armas, nga mokita ug gibanabanang 6 bilyones ngadto sa 9 bilyones dolyares kada tuig,” nagtaho ang internasyonal nga edisyon sa The Miami Herald. Sa di pa dugayng komperensiya sa prensa sa Mexico City, si John Miller, ang direktor sa State Department’s Office to Monitor and Combat Trafficking in Persons sa T.B., miingon ngadto sa mga reporter nga mga 17,500 ka tawo kada tuig ang gipamaligya ngadto sa Tinipong Bansa, nga ang ikatulo ka bahin niini gikan o gipaagi sa Mexico. “Ang akong gipasabot dili ang ilegal nga paglalin, kondili ang mga lalaki, babaye ug mga bata nga gipugos sa mga tawo nga mahiagom sa samag-ulipon nga mga kahimtang,” matod pa ni Miller. Iyang gitawag ang pagnegosyog mga tawo alang sa seksuwal nga pagpahimulos ug sa pinugos nga pagpatrabaho ingong “usa sa pangunang mga isyu labot sa tawhanong mga katungod sa ika-21ng siglo.”

Ang Adlaw ug ang Mabdos nga mga Babaye

“Nakaplagan sa usa ka pagtuon nga daghang mabdos nga mga babaye ang kulang kaayo ug bitamina D, nga nagpameligro sa ilang gisabak nga mga bata,” nagtaho ang mantalaan sa Australia nga Sun-Herald. Ang mga bata nga kulang ug bitamina D lagmit nga mahimong bakang, makaagom ug kombulsiyon, ug tingali makabaton ug sakit sa bukog nga nailhang rickets. Nakaplagan sa usa ka pagtuon sa 1,000 ka mabdos nga mga babaye, nga gihimo sa St. George Hospital sa Sydney, nga “usa sa matag 10 ka pution nga babaye, ug usa sa matag lima ka tabonon nga babaye ang kulang ug bitamina D.” Morag dili ra lisod sulbaron kining problemaha. Ang mga tawo makapatungha ug mga 90 porsiyento sa gikinahanglan nilang bitamina D pinaagi sa pagbulad sa dili kaayo init nga kahayag sa adlaw. “Kadaghanang babaye [kinahanglang] magpainit lang ug mga 10 minutos kada adlaw o mga usa ka oras matag semana aron makabaton ug igong gidaghanon sa bitamina D,” matod pa sa mantalaan.

Sakit sa mga Babaye nga Aktibo ra Kaayo

Ang mga babaye nga kanunayng mailalom sa hago kaayong pisikal nga mga ehersisyo peligrong mahiagom sa osteoporosis o pagkagabok sa bukog, mga abnormalidad sa pagkaon, ug sa amenorrhea​—ang pagkabalda sa siklo sa pagregla, nagtaho ang mantalaang Folha sa Brazil. Si Turíbio Leite de Barros Neto, koordinetor sa Center of Physical and Sports Medicine sa University of São Paulo, miingon: “Labing maayo nga ang babaye labaw ug 10 porsiyentong tambok sa lawas kay sa lalaki. Sa laing pagkasulti, kinahanglang dili momenos sa 15 porsiyento ang tambok sa lawas sa babaye.” Kon ang usa ka babaye walay ingon niana ka daghan nga tambok, maglisod ang iyang lawas sa pagpatungha ug mga hormone nga gikinahanglan sa pagkontrolar sa iyang binulang pagregla ug lagmit makunhoran ang kalsiyum diha sa iyang kabukogan, nga motultol ngadto sa osteoporosis, nag-ingon ang Folha.