Pak-an nga Matahom nga  mga Linalang sa Tropiko

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Espanya

ALANG sa pipila ka magpapanaw ang unang pagduaw sa usa ka tropikal nga bagang kalasangan daw makalaay. Naghinamhinam sila nga makakitag talagsaong mga mananap ug mga langgam; apan kasagaran sa mga mananap manggawas lang inigkagabii, ug daghan sa mga langgam dili makita diha sa bagang kakahoyan.

“Daghan kaayong ilhanan nga ang lasang napuno sa mga linalang​—ang mga siyaok madungog sa tibuok dapit,” nagsaysay ang The Mighty Rain Forest. Hinunoa, ang basahon nagdugang: “Gawas na lamang kon ang bisita andam sa paggugol ug daghang panahon nga mapailobong maghulat ug magsuhid, dili gayod siya makakitag mga mananap gawas lamang sa mga alibangbang.” Sa ikalipay sa mga bisita, ang tropikal nga mga alibangbang mopakitag magilakong kolor ug katahom mao nga halandomon gayod ang pag-adto sa bagang kalasangan.

Ang tropikal nga mga alibangbang daling makita tungod sa ilang gidak-on, kadaiyahan, ug kolor. Ang berdeng kakahoyan maoy maanindot nga background alang sa matahom nga asul, pula, ug dalag nga mga alibangbang nga maglupadlupad diha sa mga hawan. Gawas pa niining naandang mga kolor, sa Amerika del Sur makakita ka usab ug mga alibangbang nga sihag ug mga pako. Ang ubang mga espisye adunay mga pako nga ang ilalom niini mas nindot pang tan-awon kay sa ibabaw nga mga bahin niini. Ang uphag-ug-kolor nga owl nga mga alibangbang adunay dagkong tuldok nga samag mata sa ngiwngiw nga makapahimo sa ilang brawon nga mga lawas nga mabulokon. Apan ang pipila ka alibangbang lisod mailhan, ug kadto lamang hait kaayog panan-aw ang makamatikod nga ang iyang gitan-aw usa diay ka insekto inay nga usa ka laya nga dahon.

Kasagaran ang dagko nga tropikal nga mga alibangbang maoy makadani sa bisita. Ang uban mas dagko pa sa gagmayng mga langgam ug molupad o mosarap nga sama ka kusog sa mga langgam. Talagsaon usab ang gidaghanon sa nagkalainlaing espisye sa mga alibangbang nga nanimuyo sa bagang kalasangan. Ang tropiko sa Malaysia maoy puy-anan sa halos usa ka libo ka espisye, ug ang Peru maoy puy-anan sa upat ka libo ka espisye​—20 porsiyento sa total nga gidaghanon sa mga espisye sa kalibotan.

Bisan tuod ang pako sa alibangbang mopakitag nagkadaiyang kolor, kining mga kolora sa katibuk-an wala mag-agad sa nagkalainlaing mga sangkap sa kolor. Ang pako gilangkoban sa usa ka sihag nga manipis nga hapin nga gitaptan sa libolibong gigming nga mga himbis, ug ang matag himbis sagad adunay usa lamang ka sangkap sa kolor. Bisan pa niana, ang mga himbis nga dunay nagkalainlaing kolor nag-usa mao nga kon tan-awon aduna kiniy laing kolor, sama sa dekolor nga mga pixel sa telebisyon.

Maghunahuna ka tingali nga ang labing maayong panahon aron makakita niining maanindot nga mga linalang maoy sa dihang sila maglupadlupad ibabaw sa kabulakan, apan sagad dili ingon niana ang kahimtang diha sa bagang kalasangan. Ang kadaghanang bulak mamuskad ibabaw sa mga kakahoyan, ug bisan tuod ang kabulakan motaganag daghang dugos alang sa mga  alibangbang, kini dili makita sa usa ka bisita diha sa ubos. Maayo na lang kay ang laki nga mga alibangbang motugpa sa yuta tungod sa asin. Gituohan nga ang proseso sa pagsanay makatiti sa ilang gikinahanglang minerales, diin ila kining hulipan pinaagi sa pagsuyop diha sa nag-umog nga yuta. Busa, ang umog-umog nga dalan sa lasang o ang tampi sa usa ka sapasapa mahimong maayong dapit aron makasud-ong sa mga alibangbang diha sa bagang kalasangan.

Basin makakita ka usab ug usa ka grupo sa mga alibangbang nga namatog diha sa ilang komon nga pahulayanan. Ang ilang kinaiya sa pagpahulay nga magkauban komon kaayo taliwala sa tropikal nga mga alibangbang. Makaduol ka pa gani kanila samtang sila mamahulay diha sa usa ka dahon nga nagpainit panahon sa kabuntagon. Bisan tuod ang pipila ka espisye talagsa rang motugpa sa bisan diin, ang pagpaniid lamang sa ilang mabulokong paglupadlupad makapalipay na sa imong pagduaw sa bagang kalasangan.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 18]

Daghang Matahom nga mga Alibangbang ug mga Anunugba

Bisan tuod lisod ang pag-ila kon unsang alibangbanga o anunugba ang labing matahom, sa walay duhaduha ang pipila ka grupo molutaw nga labing matahom. *

Swallowtail nga mga alibangbang (Papilionidae)

Usa ka dakong grupo sa dekolor nga mga alibangbang, nga daghan niini adunay gamayng “ikog” sa ilang pangulahiang mga pako. Sila paspas molupad, nga sagad maningaon diha sa kabulakan ibabaw sa bagang kakahoyan.

Morpho nga mga alibangbang (Morphidae)

Makaplagan lamang sa Amerika del Sur ug Sentral Amerika, ug kining mga alibangbanga adunay maanindot, metaliko-asul nga mga pako. Ang ilang magilakong kolor nag-agad sa anggulo sa gigikanan sa kahayag. Samtang hinayhinay nilang ikapakapa ang ilang mga pako, ang lubos asul nga mga pako daw magpid-ok-pid-ok depende sa anggulo sa kahayag.

Bird-wing nga mga alibangbang (Ornithoptera)

Kining mga alibangbanga makaplagan sa Habagatan-Sidlakang Asia ug sa tropikal nga Australia. Sumala sa gipakita sa ngalan, kini maoy dagkong mga alibangbang nga ang mga pako mas dagko pa kay sa daghang langgam. Ang ilang katahom ug katalagsaon sa literal maoy nakapahimo nila nga bililhon kaayo.

Uraniid nga mga anunugba (Uraniidae)

Kining kahibulongang mga insekto, nga giklasipikar ingong mga anunugba inay nga mga alibangbang, molupad sa maadlaw. Ang Chrysiridia madagascariensis sa Madagascar, kansang mga pako nagpasundayag sa tanang kolor sa balangaw, gihubit ingon nga “labing matahom nga insekto sa kalibotan.”

[Footnote]

[Credit Lines]

Morpho: Zoo, Santillana del Mar, Cantabria, España; all others in box: Faunia, Madrid

[Hulagway sa panid 16]

Sihag nga mga pako sa “Hypoleria oto”

[Hulagway sa panid 16]

Blue hairstreak nga alibangbang ni Hewitson. Ang ilalom nga mga bahin sa pako (sa wala) sama ra ka nindot sa ibabaw nga mga bahin niini (ibabaw)

[Hulagway sa panid 16, 17]

Goliath birdwing nga alibangbang (aktuwal nga gidak-on)

[Hulagway sa panid 17]

Ilalom nga mga bahin sa pako sa owl nga mga alibangbang

[Hulagway sa panid 17]

Dry-leaf nga alibangbang

[Hulagway sa panid 18]

Tropikal nga mga alibangbang nanuyop ug paratparat nga umog gikan sa yuta

[Picture Credit Lines sa panid 16]

Hypoleria oto: Zoo, Santillana del Mar, Cantabria, España; all other photos: Faunia, Madrid

[Picture Credit Lines sa panid 17]

Dry-leaf and yellow butterflies: Zoo, Santillana del Mar, Cantabria, España; all other photos: Faunia, Madrid