Mga Disenyo sa Bulawan Diha sa Asero

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ESPANYA

SI Víctor maoy usa ka 74-anyos nga lalaki kansang mga mata nahanap human ang daghang oras nga pagtinutok sa gagmayng mga butang. Bisan pa niana, ang iyang mga mata mosanag sa dihang ipahubit kaniya ang iyang 50 ka tuig nga kasinatian sa pagdukdok ug bulawan nganha sa asero. Si Víctor, nga nagsugod sa pagkat-on sa iyang trabaho sa nag-edad pa siyag 14, maoy usa ka batid nga tiggama sa arte nga damascene.

“Alang kanako, labaw pa sa trabaho ang paggamag mga butang nga damascene,” misaysay si Víctor. “Usahay dili ako matulog sulod sa 24 oras, nga magsige lag trabaho.” Iniggamit niya sa iyang daang mga himan sa iyang gitamod nga trabaho, siya mopahiyom sa kalipay tungod sa mga handomanan sa iyang tibuok-kinabuhi nga paggama niining talagsaong mga buhat sa arte.

Gikan sa Damasco Ngadto sa Espanya

Unsa ba ang damascene? Usa kini ka proseso nga ang nawong sa metal dayandayanan ug kinulit o hinal-op nga mga disenyo sa bulawan o plata. Ang mga arkeologo nakakaplag ug mga pirasong damascene diha sa Ehiptohanong mga lubnganan nga gipetsahan ug ika-16 nga siglo W.K.P.

Bisan tuod ang unang mga butang nga damascene mahimong gigama sa Tsina o Ehipto, ang ngalan mismo naggikan sa karaang siyudad sa Damasco. Ang batid nga mga artesano sa maong kaulohan sa Sirya naggamag mga butang nga ingon ka tahom mao nga ang maong teknik gilangkit sa siyudad. Ang Damasco nahimutang sa hinungdanong mga kinasang-an tali sa kayutaan sa sidlakang Mediteranyo ug sa mga nasod sa Mesopotamia ug sa Sidlakan, mao nga kini nahimong sentro sa patigayon. Kining pagkailado sa natad sa negosyo misangpot sa pagbaligya sa tradisyonal nga mga butang  sa siyudad nga ginama sa kamot, sama sa damascene, ngadto sa halayong mga nasod gikan sa Sirya.

Sulod sa pipila ka siglo, ang kahanas sa paggamag damascene naestablisar sa Uropa, ug sa ika-16 nga siglo, ang Katsilang siyudad sa Toledo mitumaw ingong pangunang sentro niining maong arte. Ang mga espada, armadura, ug mga taming nga gama sa Toledo, ingon man ang mas kuting mga butang, gidayandayanan ug damascene, mao nga kini talagsaon ug elegante.

Arte sa mga Kalainan

Ang damascene nga ginama sa Toledo nagpasiugda sa kamagilakon sa gihal-op nga bulawan ug plata diha sa lubos itom nga gitaptang asero. Gisagol niini ang pang-adorno nga mga disenyo sama sa Kufic nga pagsulat (karaang Arabikong mga letra) nga may mga bulakbulak ug geometrikong mga porma nga sagad makita sa Arabo ug Mudejar nga mga kultura. Isuroy namo kamo sa makadiyot sa Toledo aron inyong madiskobrehan kon unsay gihimo sa batid nga mga tiggama aron magpadayon kining maong kahanas.

Samtang ikaw maglakawlakaw diha sa hiktin, naglikoliko nga mga dalan sa karaang Toledo, mahanduraw dayon nimo nga morag ikaw gibalik sa mga panahon sa Edad Medya. Ug imo dayong madiskobrehan nga ang arte nga damascene wala mahanaw. Imong makita nga daghan kaayong butang nga ginama sa damascene, sama sa mga barpin, pulseras, kapling, tusok o kimpit sa korbata, kahita sa tabletas, didal, ariyos, ug mga plato nga pangdayandayan, nga gidispley diha sa daghang tindahan. Dugang pa, diha sa pipila ka tindahan makita nimo ang tradisyonal nga mga tiggama nga mahanasong naggunit ug hilo nga bulawan samtang ang pikas kamot naggunit ug puthaw nga martilyo aron idukdok ang bulawan diha sa metal. Ingon niini ang pagsukip sa  nipis nga piraso sa bulawan diha sa asero, ang proseso sa buhat sa arte nga damascene.

Hago nga Teknik

Samtang magkaduol ka, imong mamatikdan nga ang artesano adunay daghang nigpis nga mga asero nga gitabas sa nagkalainlaing porma ug gidak-on. Iyang gisugdan ang unang proseso nga gitawag ug pagbadlisbadlis nga nagpili sa usa ka lingin nga pirasong asero. Naglakip kini sa pagkuriskuris sa nawong sa metal ug disenyo sa pinong mga linya ginamit ang burin, usa ka igpuputol nga hiramenta sa tiglilok nga gama sa sinubhan pag-ayong asero. Human niana, iyang gamiton ang burin sa pagdrowing ug disenyo nga buot niyang himoon.

Human niining pasiunang trabaho, ang batid nga tiggama magbutang sa metal nga plato diha sa ibabaw sa usa ka mapasibosibo nga patunganang kahoy nga gibulitan ug alkitran. Kini makalig-on ug mapat-oran sa plato alang sa mosunod nga proseso.

Dayon gisugdan ang proseso sa pagsukip. Nga naggunit sa hilo nga bulawan, ang artesano hinayhinay nga nagpukpok niini diha sa metal nga plato ginamit ang martilyo, hangtod nahuman ang tibuok disenyo. Karon ang plato mahimo nang hal-opan sa madanihong mga dayandayan, geometrikong mga disenyo, langgam, bulak, o usa ka maanindot nga talan-awon sa karaang siyudad sa Toledo. Ang ubang batid nga mga tiggama magsagol niining nagkalainlaing disenyo diha sa usa ka katibuk-ang disenyo.

Ang sunod nga proseso mao ang pagpasibo, nga nagkinahanglag mas lapad nga martilyo. Pinaagig igong pagdukdok, nahuman sa artesano ang paghal-op sa hilo nga bulawan diha sa kinulitang nawong sa asero.

Ang kuti nga mga disenyo molutaw pinaagi sa sunod nga proseso, nga gitawag pagsubo. Ang plato ituslob diha sa makapaso nga soda ug potassium nitrate sa kainiton nga 800 grado Celsius. Kining paagiha sa pagsubo magpasulod ug oksiheno diha sa metal ug maghimo niining lubos itom. Kining katibuk-ang nawong sa metal​—nga lubos itom na karon sama sa panaptong velvet—​nakadugang sa kaanindot sa naandang bulawanong mga disenyo sa arte nga damascene.

Ingon nga pangataposang proseso, silsilan ug barnisan sa batid nga tiggama ang mga disenyo nga nagdayandayan sa plato. Human sa pagsilsil sa plato, molutaw ang bulawanong mga disenyo. Maporma ang tanang gigming nga mga detalye, sama sa mga balhibo sa langgam o sa mga gihay sa usa ka bulak. Dayon ang buhat sa arte barnisan ginamit ang usa ka pirasong agata, nga makapagilak sa hilo nga bulawan nga lahi ra kaayog kolor sa lubos itom nga likod niini. Sa kataposan, milutaw ang naggilakgilak nga larawan!

Ang talagsaong mga hiyas sa karaang mga butang nga damascene ikapasidungog sa daghang batid nga mga tiggama nga padayong nagbuhat niining karaang abilidad latas sa daghang siglo. Tungod sa ilang paningkamot, kita karon malipay niining matahom nga mga disenyo sa bulawan ug plata diha sa asero.

[Hulagway sa panid 16]

Dinayandayanang espada-espada nga pang-abli ug sulat

[Hulagway sa panid 17]

Toledo, Espanya

[Hulagway sa panid 17]

Mga ariyos

[Hulagway sa panid 17]

Medalyon sa kulentas

[Hulagway sa panid 17]

Karaang kahita sa alahas

[Mga hulagway sa panid 18]

Pagbadlisbadlis

Pagsukip

Pagpasibo

Pagsubo

Pagsilsil

Pagbarnis

[Picture Credit Line sa panid 16]

All photos: Agustín Sancho

[Picture Credit Line sa panid 17]

Corners of page, pendant, and jewelry box: Agustín Sancho