Ang Sayaw sa mga Crane

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ESPANYA

SA SIYUDAD sa Pusan sa Habagatang Korea, imong makita ang usa ka talagsaong tradisyonal nga sayaw. Ang mga lalaki nga nagsinina ug tag-as, puti nga mga besti ug nagsul-ob ug tag-as, itom nga mga kalo nagwarawara sa ilang mga kamot, nga nagtuyok ug nagyukbo, ug nagtindog pa gani sa usa ka tiil.

Ang ilang talagsaon, minaomao nga mga lihok dunay simpleng hinungdan. Ang mga lalaki nagsundog sa mga red-crowned crane nga latas sa daghang siglo magpalabay sa tingtugnaw didto sa Habagatang Korea. Ang mga tawo nianang lugara nakadayeg gayod sa talagsaong sayaw niini nga mga crane mao nga nag-imbento sila ug ilang kaugalingong sayaw, nga nagsundog sa mga pamarog niining mga langgama.

Sa gilay-ong 1,500 kilometros, didto sa Hokkaido, Japan, ang mga tawong mahiligon sa kinaiyahan maghugop ngadto sa Kushiro Shitsugen National Park aron sa pagtan-aw ug mga crane. Tungod sa tabang sa programa sa artipisyal nga pagpakaon panahon sa kamig kaayong mga bulan sa tingtugnaw, ang gidaghanon sa mga red-crowned crane sa Japan gatosgatos na karon. Ang grupo niining eleganteng mga langgam nga puti ug itom ang kolor nga liksi kaayong mosayawsayaw diha sa niyebe nindot kaayong tan-awon. Ang magsusulat sa National Geographic nga si Jennifer Ackerman migamit sa pulong sa Hapones nga aware sa paghubit sa iyang pagkabihag sa sayaw. Nagpahayag kini sa “mga pagbati nga motungha tungod sa makapatandog nga katahom sa usa ka butang nga kalit lang mahuman,” siya mipatin-aw.

Ang mga crane, nga makita diha sa tanang kontinente gawas lang sa Amerika del Sur ug Antartika, dugay nang nakapaikag sa mga tawo. Kining mga langgama makita diha sa mga dibuho sa langob didto sa Aprika, Australia, ug Uropa. Sa Halayong Sidlakan, diin ang mga crane simbolo sa taas nga kinabuhi ug kalipay, kini ang paborito nga idibuho sa mga pintor. Tungod tingali kay ang magtiayong mga crane dili man magbulag, sila gigamit usab nga simbolo sa malipayong kaminyoon ug kanunayng makita diha sa disenyo sa mga kimono nga pangkasal. Ang mga Koreano nagklasipikar sa red-crowned crane nga “kinaiyanhong monyumento” tungod sa katalagsaon ug katahom niini. Ang mga Hapon naghulagway niining nagsayaw nga mga crane diha sa ilang tag-1,000-yen nga mga papel de bangko. Ug 2,500 ka tuig kanhi, ang mga Insek nakaimbento ug “sayaw sa puting mga crane.” Tungod tingali niining talagsaong hilig sa mga crane sa pagsayaw nga sila gikahinangpan pag-ayo sa mga tawo.

Ang Sayaw sa mga Crane

Ang tanang 15 ka matang sa mga crane mosayaw, ug bisan ang mga kuyabog nga wala pay duha ka adlaw ang edad mosulay-sulay na usab pagsayaw. “Ang ubang mga grupo sa langgam mosayaw usab,” nag-ingon ang Handbook of the Birds of the World, “apan sa mata sa tawo, walay makasayaw nga ingon ka kuti, ni . . . ingon ka nindot sa crane.” Ang sayaw sa mga crane nagkalainlain ug nindot kanunay​—kon tagdon ang gidak-on sa mga langgam, ang ilang eleganteng mga pamarog, ug ang ilang taas kaayong paglukso samtang nagbukhad ang mga pako. Ang sayaw  kasagarang naglakip ug “taas, sunodsunod nga komplikado ug dungang pagyukbo, paglukso, pagdagan ug daklit nga paglupad,” midugang ang Handbook of the Birds of the World. Ug sama sa mga tawo, sa dihang ang pipila ka crane magsugod na sa pagsayaw, ang tibuok grupo kasagarang moapil usab. Ang mga tigpaniid didto sa Aprika nakakita ug kutob sa 60 ka paris sa gray crowned crane nga nagdungan sa pagsayaw.

Nganong mosayaw man ang mga crane? Kini kaha pag-ehersisyo, pagkomunikar, pagpangulitawo, pagpasidaan, o pagpasundayag lang sa kalipay? Tingali ang hinungdan maoy usa o tanan niining mga rasona. Ang mga crane gusto gayong magparis-paris sa pagsayaw, ug ang pagsayaw maoy bahin sa ilang rituwal sa pagpangulitawo. Apan bisan tuod mosayaw ang medyo kuyabog pa nga mga crane, ang mga batan-on maoy kasagarang kusog nga manayaw. “Kon unsa man ugaling ang ilang rason sa pagsayaw, makalingaw silang tan-awon,” mihinapos ang Handbook of the Birds of the World.

Ang Paglupad sa mga Crane

Ang mga crane kasagarang madunggan nimo ayha nimo sila makita. Madungog na ang ilang lanog, samag-trompeta nga pagsiyaok, bisag layo pa sila. Kini nga pagsiyaok dayag nga motabang kanila nga dili magkabulag panahon sa ilang dugay nga paglupad sa paglalin. Ang kadaghanang matang sa crane molalin gikan sa ilang sanayanan sa amihanan. Sa tinghunlak layo kaayo silag luparon gikan sa Canada, Scandinavia, o Siberia paingon sa mas init nga mga lugar sa Tsina, India, Tinipong Bansa (Texas), o sa rehiyon sa Mediteranyo. Kini nga mga paglupad peligroso ug makapakapoy. Ang ubang mga Eurasian crane nakit-ang naglupad sa gihabogong halos 10,000 metros sa dihang miagi sila sa Himalayas paingon sa India. Molupad sila sa naandang V nga porma ug magpahimulos sa nagsaka nga mainit nga hangin aron magpaayon-ayon niini kutob sa mahimo. Apan, sa dihang molupad tabok sa kadagatan, kinahanglang magdepende lang sila sa kusog sa ilang mga pako. *

Ang Katsila nga tigtuon bahin sa mga langgam nga si Juan Carlos Alonso nakagugol ug halos 20 ka tuig sa pagtuon bahin sa batasan sa paglalin sa 70,000 ka Eurasian crane nga magpalabay sa tingtugnaw didto sa Espanya. “Ang pipila ka langgam butangag singsing agig timaan, ug ang uban taoran ug gagmayng mga transmiter sa radyo aron among masubay ang ilang paglupad sa paglalin,” matod pa niya. “Malipay kaayo ako nga dinha sa usa ka dapit sa Espanya diin ang mga crane magpalabay sa tingtugnaw, makakita kog langgam nga ako mismo ang nagtaod sa timaan sa kuyabog pa lang kini didto sa Amihanang Alemanya. Ang mga ruta sa paglalin sa mga crane mao ang gipunayan ug agi sa daghan nang siglo. Ang usa ka crane nga gibutangag timaan didto sa Pinlandia nakit-ang nagpalabay sa tingtugnaw didto sa habagatang Etiopia, samtang ang ubang mga crane gikan sa Siberia nagpalabay sa tingtugnaw didto sa Mexico.”

 Nakigbisog nga Dili Mapuo​—sa Tabang sa Tawo

Sa pagkakaron, 9 sa 15 ka matang sa mga crane nameligrong mapuo. Ang whooping crane sa Amerika del Norte maoy labing nameligro ug 14 na lang ka langgam ang nabilin niadtong 1938. Apan, tungod sa programa sa pagpasanay niini samtang dinakpan ug sa pagpanalipod sa labing hinungdanong mga pinuy-anan niini, kini anam-anam nga midaghan ug kapin sa 300. Karon ang mga naturalista nagbuhi ug mga kuyabog ug dayon nagbalik niini ngadto sa gipanalipdan nga mga dapit sa kasulopan. Dili pa dugay, nagmalamposon ang paggamit ug gaan kaayong mga ayroplano sa pagtudlo sa pipila ka batan-on pang mga whooping crane kon unsaon paglalin. Susama usab niini ang gihimo sa Rusong mga siyentipiko sa pagpanalipod sa nameligrong Siberian crane.

Usa sa labing makapatandog nga mga paningkamot nga milampos nahitabo didto sa Japan. Ang gamayng grupo sa mga red-crowned crane sa Hokkaido wala molalin, tungod kay ang mga langgam makapaningaon panahon sa tingtugnaw diha sa kadaplinan sa mga sapa duol sa init nga mga tubod. Apan, niadtong grabeng tingtugnaw sa 1952, bisan kining mga sapaa nayelo, ug ang gamayng grupo sa 30 ka langgam morag nameligro na gayong mapuo. Apan ang mga batang nag-eskuyla sa maong lugar nag-abod ug mais diha sa nayelo nga mga sapa, ug ang mga langgam nabuhi. Sukad niadto, ang mga crane kanunay nang aboran ug pagkaon, ug ang gamayng grupo midaghan sa halos 900 ka langgam, nga mga un-tersiya sa katibuk-ang populasyon sa maong langgam sa tibuok kalibotan.

Nag-atubang ug Dili-Seguradong Kaugmaon

Sama sa daghang ubang mga espisye, ang mga crane nag-antos tungod sa anam-anam nga pagkahubas sa kalamakan ug pagkawala sa kasagbotan. Aron mabuhi, ang mga crane kinahanglang magpuyo duol sa gipuy-an sa mga tawo. Kasagaran mas gusto nila nga layo kaayo sila sa mga tawo, apan kon sila dili hilabtan, maanad ra sila sa tawo. Sa India, ang mga sarus crane, ang labing taas sa tanang molupad nga mga langgam, naanad sa pagpasanay diha sa mga lim-aw sa baryo. Ang ubang mga matang sa crane nga midaghan nakakat-on sa pagpaningaon diha sa mga umahan samtang naglalin o samtang nagpondo diha sa mga dapit diin sila nagpalabay sa tingtugnaw.

Gilaoman nga ang kuging paningkamot sa mga tigtipig sa kinaiyahan diha sa daghang nasod makatabang aron kining maanindot kaayong mga linalang dili mapuo. Pagkamakapasubo kon ang umaabot nga mga kaliwatan dili gayod makasinatig kalipay sa pagtan-aw sa maanindot nga sayaw sa mga crane o makadungog sa ilang kusog nga pagsiyaok samtang naglupad sila pahabagatan latas sa kalangitan panahon sa tinghunlak!

[Footnote]

 [Hulagway sa panid 15]

Mga red-crowned crane, Asia

[Hulagway sa panid 16]

Detalye sa usa ka porselana gikan sa Korea

[Hulagway sa panid 16]

Itom-ug-puti nga mga crane nga may pungpong nga mga buhok-buhok diha sa dalunggan

[Hulagway sa panid 17]

Naglupad nga ordinaryong mga European crane

[Hulagway sa panid 17]

Mga crowned crane